ثبت رکورد انواع محدودیت و جلوگیری از اجرای آثار نمایشی در چهارماهه نخست سال

حیات تئاتر در گروِ جابه‌جایی قاف و کاف/نمایش «کافه لقانطه» به «کافه لکانطه» تغییر نام داد و رفع توقیف شد

ساعت24-۲۵ اردیبهشت امسال سایت «عصر ایران» به نقل از خبرگزاری ایسنا گزارش داد که اجرای نمایش «رابینسون کروزو» به کارگردانی علیرضا کوشک‌جلالی در شهر قم بعد از یک نوبت اجرا متوقف شد. نمایشی که از دل کارگاه‌های آموزشی کوشک جلالی -روزی شش ساعت- ‌آن‌هم زیرنظر انجمن هنرهای نمایشی استان قم بیرون آمده بود. سعید برجعلی، بازیگر و دستیار کارگردان نمایش نیز همان زمان درباره دلایل شورای نظارت برای توقیف توضیح داد:

html>

«به ما گفته شده این نمایش به دلیل حجاب تماشاگران و نیز رنگ چتری که جزو آکسسوار کار بود، توقیف است.» مواردی که تا امروز در سراسر کشور سابقه نداشته به عنوان دلایل متوقف کردن مسیر حرکت یک نمایش عنوان شود. مثلا پوشش تماشاگران فیلم‌های داریوش مهرجویی و ابراهیم حاتمی‌کیا در سینماها چطور می‌تواند موجب توقیف فیلمی شود که این دو کارگردان ساخته‌اند و جای یک سالن نمایش کوچک، اتفاقا در سراسر کشور روی پرده رفته؟ در همین ارتباط باید توجه داشت نمایش «رابینسون کروزو» که سال 93 بدون هیچ مشکلی در سالن مهر «حوزه هنری» تهران روی صحنه رفت، در سال 96 با حضور هنرجویان جوان در تبریز اجرا شد و سپس از جشنواره‌ای در کشور بوسنی جایزه پیام صلح‌دوستی گرفت.
شروع سال تئاتری با چنین نمونه‌ای و سکوت اداره کل هنرهای نمایشی مستقر در پایتخت می‌توانست زنگ پررنگ‌تر شدن برخوردهای سلیقه‌ای را به صدا درآورد. امری که رسانه‌ها معتقد بودند پیش از بهار 1401 کلید خورده و در تایید موضوع به ممنوع‌الکاری همایون غنی‌زاده اشاره می‌کردند. خبرگزاری دانشجویان ایران چندی پیش در گزارشی به ماجرای لغو اجرای نمایش «چاه بازکن» اشاره کرد که اسفندماه سال قبل اعلام شد برای حضور در سالن غیردولتی «شهرزاد» آماده می‌شود. همایون غنی‌زاده، کارگردان نمایش نیز گفته بود قصد دارد ایده حذف بازیگر از روی صحنه را تجربه کند. گویی وقتی خبر منتشر شد، هنوز مجوزی دست گروه نبود اما آنها کاملا آگاهانه گام برداشتند تا به پاسخ یک پرسش مهم برسند: «آیا دستور ممنوعیت حضور همایون‌ غنی‌زاده در سالن‌های دولتی، برای سالن‌های خصوصی هم صادق است؟» رویکردی که عملکرد «شورای عالی نظارت بر هنرهای نمایشی» نشان داد درست فهم شده و ظاهرا قرار نیست این کارگردان در سالن‌های غیردولتی هم امکان کارگردانی داشته باشد. مدیرکل هنرهای نمایشی هم بعدا در گفت‌وگویی نوک پیکان محکومیت و قصور را به سوی خود هنرمندان و خطاهای‌شان! چرخاند. خبرگزاری ایسنا در همین رابطه از یک تماس نامتعارف نیز پرده‌ برداشت: «شورای نظارت و ارزشیابی وقت در اقدامی بی‌سابقه از رسانه‌ها خواست تا خبر اجرای نمایش همایون غنی‌زاده را از خروجی خود بردارند. درحالی که این شورا به جای چنین اقدامی می‌بایست توضیحی مبنی بر اینکه نمایش مجوز اجرا ندارد و انتشار خبر اجرای آن از سوی گروه، کاری غیرقانونی بوده، دراختیار رسانه‌ها قرار می‌داد.» باید درنظر گرفت که پیش از اسفندماه، نمایش «خاک سفید» به دستور شورای نظارت و ارزشیابی در جریان جشنواره تئاتر فجر (بهمن‌ماه) توقیف شد.
«خونین‌زار» نمایشی تک‌پرسوناژ با ایفای نقش نسیم ادبی نمونه دیگری بود که تنها چند شب بعد از آغاز چهارمین دور اجراهایش متوقف شد. کارگردان این اثر نمایشی اعلام کرد: «از آنجا که نمایش ۹ بار بازبینی شده، دیگر بازبینی نخواهد رفت.» خونین‌زار پس از تحمل صدمات جبران‌ناپذیر مادی و معنوی دوباره از اداره کل مجوز اجرا گرفت ولی بعد از یک شب دوباره به محاق توقیف رفت. سهراب حسینی، کارگردان نمایش در گفت‌وگو با رسانه‌ها بیان کرد: «اگر قرار است افرادی خارج از ارشاد درباره مجوز نمایش‌ها تصمیم‌گیرنده باشند، همان افراد هم نمایش‌ها را بازبینی کنند.» تا تلویحا به نقطه یا نقاط تصمیم‌گیر خارج از اداره کل هنرهای نمایشی ارجاع دهد؛ گویی که مسوولان و دست‌اندرکاران اداره کل چندان هم بدشان نمی‌آید به همین بهانه شانه از زیر بار مسوولیت خالی کند.
بعد از «خونین‌زار» قرعه به نام نمایش «مخاطب» تجربه اخیر جابر رمضانی رسید. نمایشی که اواخر اردیبهشت‌ماه اجرای خود را در سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر آغاز کرد و در آستانه تعطیلات نیمه خرداد و عصر آخرین روز کاری پیش از تعطیلات، به مدت چند شب توقیف شد. اعضای گروه اجرایی درباره دلایل این توقف صحبتی نکردند اما «رییس شورای سیاست‌گذاری تماشاخانه ایرانشهر» اعلام کرد که رییس اداره کل هنرهای نمایشی طی نامه‌ای، خواستار توقف اجرای نمایش شده است. درباره این تعطیلی هم مانند موارد پیشین هیچ توضیحی داده نشد و گروه اجرایی پس از چند روز و پشت‌سر گذاشتن بازبینی‌های متعدد، اجرای خود را بار دیگر ازسر گرفت. البته تحرکات یک کارمند سابق سایت خبری «ایران تئاتر» (متعلق به اداره کل هنرهای نمایشی) و سم‌پاشی‌های رسانه‌ای او در توقیف نمایش «مخاطب» بی‌تاثیر نبود. نماد اینکه امنیت روانی، شغلی و اقتصادی هنرمندان و گروه‌های تئاتری در دوران تازه چه اندازه به منویات شخصی افراد پیوند خورده و اداره کل هنرهای نمایشی چطور در مسیر همراهی با این ناامن‌سازی فضای حرفه‌ای هنرمندان تئاتر گام برمی‌دارد.
«دختران بابا آنتون» اجرای دیگری بود که پس از «مخاطب» با حکم توقیف مواجه شد. صفحه فروش بلیت نمایش پس از برگزاری جلسات گفت‌وگو! در اداره کل هنرهای نمایشی که خروجی‌اش بر رسانه‌ها پوشیده ماند، بی‌سر و صدا باز شد. مدتی بعد گروه اجرایی نمایش «کافه لقانطه» به کارگردانی ساقی عطایی اعلام کردند که یک رستوران‌دار به تشابه اسمی این نمایش با نام رستورانش معترض شده و مدیرکل هنرهای نمایشی به همین دلیل دستور توقف فروش بلیت نمایش را صادر کرده است. نمونه‌ای دیگر در تایید اینکه چگونه بعضی برای توقیف آمادگی و سرعت عمل دارد و برخلاف رونما، پیش از هر گفت‌وگویی! فقط به تعطیلی گیشه نحیف تئاتر می‌اندیشند. گروه درنهایت ناچار شد «لقانطه» را به «لکانطه» تغییر دهد و اجازه فروش بلیت به دست آورد. یعنی گروه‌های تئاتر در دورانی به‌سر می‌برند که انتقاد یک چلوکبابی و تغییر دم دستی قاف به کاف می‌تواند ‌هستی‌شان را تحت‌تاثیر قرار دهد.
به موارد بالا نمایش «و چند داستان دیگر» در استان کرمانشاه را هم اضافه کنید. نمایشی نوشته پیام لاریان که قرار بود با کارگردانی زهرا طیوری از روز پنجشنبه 2 تیر اجرای خود را در سالن انتظار پلاتوی کارگاه نمایش کرمانشاه آغاز کند اما کارگردان اعلام کرد صبح روز اجرا به گروه اجرایی گفته شده که همه‌چیز منتفی است. او درباره علت توقیف اجرا به خبرگزاری ایلنا توضیح داد: «به ما گفته‌اند با محتوای نمایشنامه که درباره آسیب‌شناسی خشونت‌های خانگی است، مشکل دارند. درحالی که متن نمایش را شهریور سال ۱۴۰۰ ارایه دادم و بعد از آن هم بازبینی کار انجام شد و مشخص بود که محتوای کار چیست و اگر با آن مشکل داشتند همان زمان نباید به ما مجوز می‌دادند نه اینکه بعد از ۸ ماه تمرین و کلی هزینه برای آماده‌سازی نمایش و تبلیغات در آستانه اجرا، جلوی کارمان را بگیرند. این نمایشنامه در جشنواره تئاتر فجر برگزیده شده است. با کارگردانی خود پیام لاریان در تهران اجرا شده و در اصفهان هم روی صحنه رفته است ولی حالا اجازه اجرا ندارد.» جالب اینجا است که «هواس پلوک» رییس شورای ارزشیابی و نظارت استان کرمانشاه در این رابطه به رسانه‌ها می‌گوید دلایل توقیف «محرمانه» است و لزومی نمی‌بیند در این باره به خبرنگاران توضیح دهد. درنهایت هیچ مقامی در کرمانشاه مسوولیت لغو مجوز نمایش را آن‌هم پیش از شروع اجراها برعهده نگرفت.
اما روز یکشنبه ۵ تیر ماه -علاوه بر خبر توقیف نمایشی در کرمانشاه- نمونه قابل‌توجه دیگری نیز به فهرست اضافه شد. در این روز نمایش «شب شک» که سه دور اجرای خود را در تالار «مولوی» و سالن «شهرزاد» پشت ‌سر گذاشته بود، بعد از یک شب اجرای دور چهارم (درست مشابه نمایش خونین‌زار)، به دستور اداره کل هنرهای نمایشی توقیف شد. تمام نشانه‌ها به حضور نوید محمدزاده (تهیه‌کننده) این نمایش می‌رسید و زمزمه‌های ممنوع‌الفعالیت شدنش در سینما که ظاهرا به تئاتر سرایت کرده است. با این حال شورای نظارت توضیحی دراختیار رسانه‌ها گذاشت و دلیل توقیف نمایش «شب شک» را نداشتن مجوز تمدید و نیز تبلیغات آن عنوان کرد. اقدامی که البته بی‌پاسخ نماند و این‌بار سالن «شهرزاد» بود که برخلاف مورد «چاه بازکن» و «خونین‌زار» سکوت خود را شکست و شماره مجوز تمدید «شب شک» را منتشر کرد. این مجموعه فرهنگی در جوابیه‌ای خطاب به شورای نظارت تصریح کرد که نمایش مجوز تمدید اجرا داشته و هنوز هیچ‌گونه پوستر یا تبلیغی از آن منتشر نشده بوده که نیازمند دریافت مجوز باشد. با این پاسخ، شائبه ممنوع‌الفعالیت شدن نوید محمدزاده در کنار همایون غنی‌زاده قوت گرفت. امیرحسین بریمانی، کارگردان نمایش «شب شک» نیز چندساعت بعد تایید کرد به آنها گفته شده است که می‌توانند با حذف نام تهیه‌کننده بار دیگر به صحنه بازگردند.
نمونه‌های مورد اشاره در این گزارش تنها چند نمونه از فهرست بلندبالای توقیف آثار نمایشی است که پیش‌بینی می‌شود ظرف روزها و هفته‌های آینده از راه خواهد رسید. عملکرد مدیرکل هنرهای نمایشی در همین چهار ماهه نخست، نوید سالی نکو داده که از بهارش پیداست. به این اعتبار اداره کل هنرهای نمایشی دولت سیزدهم را می‌توان رکورددار و صاحب سبک در انواع توقیف دانست. عملکردی سراسر متناقض با کلیدواژه «عدالت فرهنگی» جاری در شعار دولتمردان.

نمونه‌های مورد اشاره در این گزارش تنها چند نمونه از فهرست بلندبالای توقیف آثار نمایشی است که پیش‌بینی می‌شود ظرف روزها و هفته‌های آینده از راه خواهد رسید. عملکرد مدیرکل هنرهای نمایشی در همین چهار ماهه نخست، نوید سالی نکو داده که از بهارش پیداست. به این اعتبار اداره کل هنرهای نمایشی دولت سیزدهم را می‌توان رکورددار و صاحب سبک در انواع توقیف دانست. عملکردی سراسر متناقض با کلیدواژه «عدالت فرهنگی» جاری در شعار دولتمردان.

اعتماد