کد خبر 145565

۱۹ فروردین ۱۳۹۵ - ۰۸:۱۰

قره باغ کجاست؟ و جنگ قره باغ بر سر چیست؟ +عکس ،نقشه و جزئیات

ساعت24-اخیرا جنگ جدیدی در منطقه قفقاز شکل گرفته که ده ها نفر را در یک هفته اخیر به کام مرگ کشانده و ثبات را از این منطقه گرفته است.منطقه قره‌‌باغ در دوران صفویه جز قلمرو ایران محسوب می‌شد، اما پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمنچای به روسیه تزاری واگذار شد

آتش برخاسته از سقوط پهباد در درگیری های قره باغ

h2>قره باغ کجاست؟

قره‌‌باغ نام منطقه‌ای در همسایگی ایران در ناحیه شمالی است که به دلایل مختلف از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه بوده است. قره‌‌باغ (به ترکی آذربایجانی) یا آرتساخ (به زبان ارمنی) نام منطقه‌ای کوهستانی در همسایگی شمال ایران است.

این نام برگرفته از دو کلمه قره و باغ است؛ بر خلاف تصور عموم کلمه «قره» در ترکی علاوه بر معنای سیاه، به معنای بزرگ نیز هست و کلمه «باغ» نیز به همان معنی مصطلح در فارسی است. از این‌رو، قره‌ باغ به منطقه یا محلی گفته می‌شود که در آنجا باغ‌های وسیع و انبوه وجود داشته و رنگ سبز درختان نیز متمایل به سیاه است. این نام برای نخستین بار در اسناد متعلق به قرن ۱۲ میلادی ذکر شده است. علاوه بر این، یکی از قدیمی‌ترین اقامتگاه‌های انسان‌های اولیه به نام «غار آزیخ» در کوه‌های قره‌باغ کشف شده است.

موقعیت جغرافیایی

منطقه قره‌‌باغ در همسایگی شمال‌غرب ایران و در شمال رود ارس قرار دارد. قلمرو این منطقه از رشته‌کوه‌ قفقاز کوچک شروع شده و تا اراضی واقع در میان رودهای ارس و کر ادامه می‌یابد. این منطقه کوهستانی مساحتی بالغ بر ۴،۳۷۸ کیلومترمربع دارد و بر اساس آخرین سرشماری انجام گرفته در سال ۱۹۸۹، شمار جمعیتی آن در حدود ۱۸۹۰۲۹ نفر بوده است. از شهرهای مهم این منطقه می‌توان به خان‌کندی و شوشا اشاره کرد. با وجود احاطه قلمرو قره‌‌باغ با کوهستان‌های مرتفع و دشواری حمل و نقل و ارتباط به این منطقه؛منابع و ثروت‌های زیرزمینی ارزشمندی نظیر معادن و جنگل‌ها و زمین‌های حاصلخیز دارد. این منطقه به دلیل پستی و بلندی‌های آن اقالیم مختلفی دارد، ولی بیشتر دارای مناطق زمستانی ملایم و تابستانی گرم و خنک است.

فرهنگ

قره‌‌باغ با وجود ترکیب قومیتی مختلف از وحدت فرهنگی برخوردار بوده است و این مسئله را می‌توان در نمونه صنایع دستی نظیر قالیچه‌ها و سفال‌های موجود مشاهده کرد. همچنین مکتب موسیقی قره‌باغ شهرت بسیاری دارد.

تاریخچه

منطقه قره‌‌باغ در دوران صفویه جز قلمرو ایران محسوب می‌شد، اما پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمنچای به روسیه تزاری واگذار شد. روس‌ها پس از انعقاد این دو قرارداد، ارامنه ایرانی را به مناطق تحت تسلط خود کوچانده و مناطق مسلمان‌نشین ایروان و قره‌‌باغ را برای اسکان ارامنه تازه‌وارد در نظر گرفتند. به دنبال وقوع جنگ‌های عثمانی و روسیه، جمعیت ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی با روس‌ها متفق شده و علیه دولت عثمانی وارد جنگ شدند. به دنبال پیروزی‌های ارامنه در این جنگ، مجبور به مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خان‌نشین ایروان و قره‌باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.

پس از این واقعه، قره‌‌باغ به منطقه‌ای عمدتا ارمنی‌نشین تبدیل شد، ولی با استقلال ارمنستان و آذربایجان از امپراطوری روسیه در سال ۱۹۱۸ اختلاف بر سر حاکمیت این منطقه آغاز شد. با تثبیت سلطه و قدرت اتحاد جماهیر شوروی، این حکومت در سال ۱۹۲۳ اوبلاست (استان) خودمختار قرهباغ کوهستانی را درون جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی ایجاد کرد.

در آخرین سال‌های حکومت اتحاد شوروی مجددا اختلاف‌ها بر سر این منطقه بالا گرفت و حتی پس از سقوط این حکومت در سال ۱۹۹۱ میلادی و اعلام استقلال قرهباغ درگیری‌ها شدت بیشتری گرفت. در سال ۱۹۹۴، نیروهای ارمنی توانستند بخش‌هایی از منطقه قره‌‌باغ را به اشغال خود درآورده و این جنگ خونین با گرفتن جان ۳۵۰۰۰ نفر، در نهایت، با اعلام آتش‌بس به پایان برسد. امروزه نیز مقام‌های این کشور خود را کشوری مستقلی می‌دانند، ولی با این وجود، سازمان ملل و هیچ کشوری دیگری این استقلال را به رسمیت نشناخته است.

تغییرات جمعیتی

توام با دشمنی شکل گرفته بین روس ها و قاجاریان، سیاست های دولت تزاری روسیه در راستای حمایت از جمعیت مسیحیان خارج از قلمرو روسیه قرار گرفته بود که موجب جلب توجه هرچه بیشتر ارامنه به سوی روسیه شد. حتی قبل از جنگ های ایران و روس در سال ۱۷۹۳ ارامنه با ارسال نامه و گسیل هیئت از روسیه تقاضای کمک کردند و در زمان کاترین کبیر فرمانی باری اعطای تسهیلات برای مهاجرت ارامنه به قفقاز صادر شد. در عوض محبت روس ها نسبت به ارامنه سراسقف ارمنی ار. گیوتینسکی در ۲۲ می ۱۷۹۶ از ارامنۀ دربند خواست که دلاوری خود را نزد روس ها اثبات و خود را از تسلط مسلمانان آزاد سازند. ریمسکی کویساکوف، ژنرال ارتش روسیه ضمن تقدیر از تلاش های سر اسقف اظهار امیدواری می کند که ارامنه تدارکات ارتش روسیه را به رود کر بیاورند. نقشی که ارامنه در پیشروی روس ها به گنجه داشتند نیز بسیار مهم بوده است.

در این زمینه سویتوخوفسکی به نامه ای اشاره می کند که در آن ورتسف-داشکف به نیکلای دوم امپراطور روسیه در مورد خدمات ارامنه می نویسد:
خط مشی روسیه از زمان پطر کبیر مبتنی بر حسن نیت با ارامنه بوده است که ایشان نیز با کمک های همه جانبه خود در طول جنگ ها آن را جبران کرده اند.

ارامنه بعد از افتادن قفقاز به دست روسیه به ایفای نقش خود ادامه داده و در راستای سیاست های روسیه تزاری در دوره های مختلف در مناطق مسلمان نشین سکنی یافتند. در بیانیه ای که لازاروف در حین جنگ های ۱۸۲۸-۱۸۲۹ روس و عثمانی خطاب به ارامنه ایران و عثمانی صادر کرده است آنها را به زندگی توام با امنیت و سعادت در محال های ایروان، نخجوان و قره باغ و در اختیار داشتن مزارع حاصلخیز و معافیت از مالیات ها وعده می دهد.

در عهده نامه هایی مانند گلستان و ترکمانچای نیز در جهت تسهیل مهاجرت ارامنه به قفقاز موادی گنجانده شده بود که در عهد نامه ادرنه در سال ۱۸۲۹ که یکسال بعد از ترکمانچای و بین روسیه و عثمانی منقعد شد، نیز چنین مواردی تکرار شد. در این زمان تنها مشکل پذیرش مهاجرین از طرف ساکنین بود که در برخی اسناد وجود نگرانی در بین روس ها را تایید می کند. در قسمتی از نامه گریبادوف به پاسکویچ فرماندار قفقاز در طی همین جنگ نوشته است که:
ماباید مسلمانان را قانع سازیم که این وضع موقتی است و باید ترس آنها را از اینکه ارامنه ممکن است زمین هایی را که در آن اسکان داده شده اند برای همیشه تصاحب کنند،از بین ببریم.

همراه با تضعیف نفوذ قاجار در قفقاز مهاجرت مسلمانان به سمت قسمت های خارج از قلمرویی که تحت نفوذ تزارها قرار گرفته بود، شروع شده بود که یکی از این بخش ها قره باغ بود. در زمان جنگ های دوم ایران و روس عباس میرزا ایلاتی را از قره باغ به داخل ایران کوچانید. باکیخانوف در این زمینه می نویسد:
نایب السلطنه عزیمت قراباغ کرده جمعی را به سرکردگی امیرخان قاجار و به اتفاق جعفر قلی آقا به کوچانیدن جبرئیللو و سایر ایلات قراباغ مامور.

همچنین در سال ۱۸۱۶ میلادی و در میانه جنگ ایران روس ۴ هزار خانوار مسلمان به همراه ابوالفتح آقا، پسر ابراهیم خلیل خان، قره باغ را ترک کردند اولین منبع رسمی درباره جمعیت قره باغ مربوط به سرشماری ۱۸۰۵ است جمعیت آن ده هزار خانوار نفر ذکر شده است. در سال ۱۸۰۸ در نتیجه جنگ ایران و روس جمعیت قره باغ به ۷ هزار و ۷۴۷ خانوار کاهش می یابد و درست بعد ار معاهده گلستان ۳۹۰ خانوار ارمنی در شوشا اسکان داده شدند. در سال ۱۸۲۳ از ۶۲۵ روستای قره باغ ۴۷۸ روستا مسلمان نشین گزارش شده است. بنا به گفته رضوانی نیز حدود ۳۵ تا ۴۵ هزار ارمنی از ایران به جنوب قفقاز مهاجرت کردند.

یک هیئت انگلیسی که بعد از جنگ های ایران و روس از شوشی دیدار کرده است، گزارش می دهد که عمده ساکنان شهر مسلمان و عموما شیعه هستند. بنا به نوشته توماس داول ۹۰ درصد جمعیت شوشا تا همین اواخر و قبل از شروع جنگ قره باغ نیز مسلمان بوده است.

بر اساس آماری که موگیلوسکی و ژنرال ارملوف در سال ۱۸۲۳ ارائه داده اند در ایالت قره باغ ۹۰ هزار نفر در ۶۰۰ روستا زندگی می کردند که ۱۵۰ تا از آنها ارمنی نشین بوده اند. همچنین در شهر شوشی هزار و ۴۸ خانوار مسلمان و ۴۷۹ خانوار ارمنی زندگی می کرده اند.

بنابه گفته امیر احمدی بر اساس سرشماری نفوس سال ۱۸۹۸ در قره باغ ۵۴ هزار و ۸۷۱ خانوار وجود داشت است که ۲۹ هزار و ۳۵۰ خانوار آذربایجانی بوده اند به این ترتیب جمعیت ارامنۀ قره باغ از ۹ درصد در سال ۱۸۲۳، به ۳۵ درصد در میانه قرن نوزدهم، ۴۰ درصد در اواخر قرن نوزدهم رسیده که در پایان جنگ جهانی اول به ۷۰ درصد جمعیت قره باغ افزایش پیدا کرده است.

بعد از آن نیز سیاست مهاجرت ارامنه منجر به این شد که نهایتاً در سال ۱۹۷۹ حدود ۷۶ درصد از جمعیت قره باغ را ارامنه تشکیل می دادند این رقم در سال 1994 بعد از اخراج کامل آذربایجانی ها از قره باغ به ۱۰۰ رسیده است. همچنین با وجود اینکه جمعیت خود ارمنستان در طی سال های جنگ و بعد از آن دائماً رو به کاهش بوده است، جمعیت قره باغ همواره افزایش داشته است.

وضعیت فعلی

در تقسیمات اداری شوروی بخشی از جمهوری آذربایجان بود. در سال ۱۹۸۸ نیروهای ارمنی جنگ خود را برای تصرف این زمین‌ها آغاز کردند. مدتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جنگ تشدید شد، و در سال ۱۹۹۴ پس از اینکه ارتش ارمنستان این بخش‌ها را به تصرف خود در آورد، جنگ با آتش‌بس تمام شد.

مقامات این ناحیه خود را یک کشور مستقل می‌دانند، ولی تا امروز هیچ کشوری این جمهوری خودخوانده را به رسمیت نشناخته‌است. سازمان ملل نیز هنوز این ناحیه را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند و در مکالمات رسمی و غیر رسمی در جهان (از جمله ایران) در هنگام نام بردن از این ناحیه یا رهبران آن، با لفظ «خودمختار» بیان می‌شود.

از زمان اشغال قره باغ تاکنون، شورای امنیت سازمان ملل چهار قطعنامه صادر کرده است. قطعنامه ۸۲۲ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ ۳۰ آوریل ۱۹۹۳ طی نشست ۳۲ام با ۱۵ رای موافق، ۰ مخالف و ۰ رای ممتنع تصویب شد. در این قطعنامه بر غیر قابل قبول بودن تغییر مرزهای بین المللی و ممنوعیت توسل به زور در تصرف سرزمین های دیگر کشورها تاکیده شده و در بند یک آن خواستار توقف هرچه فوری همه مخاصمات و فعالیت های خصمانه و بر قراری آتش بس دائم و همچنین خروج فوری نیروهای اشغالگر از کلبجر و سایر نقاط اشغالی جمهوری آذربایجان شده است

در قطعنامه ۸۵۳ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ ۲۹ ژوئیه ۱۹۹۳ طی نشست ۵۹ام با ۱۵ رای موافق، ۰ مخالف و ۰ ممتنع تصویب شد، بر حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه تاکید شده است. در بند یک این قطعنامه، تصرف منطقه آقدام و سایر مناطقی که در آن زمان از قلمرو جمهوری آذربایجان به اشغال در آمده است، محکوم شده است. در بند ۳ همین قطعنامه نیز توقف فوری همه مخاصمات و عقب نشینی بی قید و شرط نیروهای اشغالگر از منطقه آغدام و دیگر مناطق اشغالی آذربایجان آمده است. در بند نهم نیز از دولت ارمنستان خواسته شده است که با اعمال نفوذ موثر بر قره باغ جهت رسیدن به توافق در اجرای قطعنامه ۸۲۲ و ۸۳۵ و پذیرش طرح پیشنهادی گروه مینسک توسط طرف ارمنی اقدام کند.

قطعنامه ۸۷۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ ۱۴ اکتبر ۱۹۹۳ طی نشست ۹۲ام با ۱۵ رای موافق، ۰ مخالف و ۰ ممتنع تصویب شد، دوباره بر قطعنامه های ۸۲۲ و ۸۵۳ تاکید شده است. در بند اول از طرفین خواسته شده است با گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری در اروپا برای برقراری آتش بس دائم و موثر با همکاری و مساعدت فدراسیون روسیه همکاری کنند. در بند ۱۲ آمده است که موضوع اشغال اراضی جمهوری آذربایجان به صورت فعال در شورای امنیت مورد بررسی قرار گیرد.

قطعنامه ۸۸۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ ۱۲ نوامبر ۱۹۹۳ طی نشست ۳۳۱۳ام با ۱۵ رای موافق، ۰ مخالف و ۰ ممتنع تصویب شد. در این قطعنامه از تشدید مخاصمات مسلحانه به عنوان نقض آتش بس و کاربرد نیروی نظامی در پاسخ به این نقض، به ویژه منطقه زنگیلان و هورادیز جمهوری آذربایجان ابراز نگرانی شده و بر حاکمیت و تمامیت ارضی تاکید و بر غیر قابل تغییر بودن مرزهای بین المللی و ممنوعیت توسل به زور جهت تصرف سرزمین دیگران تاکید شده است. در بند دوم از دولت ارمنستان می خواهد از نفوذ خود بر ارامنه قره باغ برای به دست آوردن رضایت آنان استفاده نموده و با اتکا به قطعنامه های ۸۲۲، ۸۵۳ و ۸۷۴ تضمین نماید که عوامل درگیر در مناقشه از عملیات استفاده ننمایند.

در یکی از آخرین اقدامات بین المللی در خصو مناقشه قره باغ، پارلمان اروپا در نشست ۲۳ اکتبر خود در استراسبورگ به اصلاحیه قطعنامه ای در خصوص تقویت روابط با کشورهای عضو برنامه همسایگی شرقی و همچنین موفقیت ها و ناکامی های موجود رای مثبت داد. در بند ۱۶ این قطعنامه همچنین به مناقشات موجود در مناطق عضو برنامه همسایگی شرقی اشاره شده است و بر مشارکت فعال اتحادیه اروپا در حل مسالمت آمیز این مناقشات تاکید کرده و موضع خود را در قبال اشغال خاک یک کشور از سوی کشوری دیگر یادآور شده است. در متن این قطعنامه به ویژه تاکید شده، که حل مناقشه قره باغ باید بر اساس چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که در سال ۱۹۹۳ و بر اساس اصول گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و اصول مندرج در بیانیه مشترک ۱۰ ژوئیه ۲۰۰۹ در لاکویلا صورت پذیرد.

اخیرا جنگ جدیدی در منطقه قفقاز شکل گرفته که ده ها نفر را در یک هفته اخیر به کام مرگ کشانده و ثبات را از این منطقه گرفته است.

البته "جنگ قره باغ" ، مربوط به دیروز و امروز نیست ؛ بلکه بیش از دو دهه اتفاقات و بی ثباتی ها پشت آن وجود دارد و شاید یکی از مهمترین دلایلی که باعث شعله ور شدن جنگ در منطقه "قره باغ" شده تبدیل شدن خود مختاری به ایجاد یک کشور مستقل با مرزهای مشخص به نام "قره باغ" است.

**درگیری آذربایجان و ارمنستان برسرقلمرو

خبرگزاری "رویترز (Reuters)" درباره علت بروز بحران در منطقه نوشت: آذربایجان و ارمنستان یک جنگ بر سر قلمرو در سال 1990 داشتند که در آن ده ها هزار نفر از هر دو طرف کشته شدند و صدها هزار نفر هم خانه و کاشانه خود را ترک کردند.

این خبرگزاری ادامه داد: بازگشت به جنگ به این منطقه شاید به دلیل آن باشد که این منطقه ("قره باغ" در حوزه "قفقاز") یک چهارراه مهم و استراتژیک برای انتقال خطوط نفت و گاز باشد و این جنگ در اوایل هفته جاری ده ها کشته از هر دو طرف برجای گذاشته است.

"رویترز (Reuters)" با بیان اینکه " ناگورنو" یک منطقه کوهستانی بوده که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رو به التهاب بوده عنوان داشت: تنش در این منطقه باعث شده تا ارمنستان و آذربایجان دست به اسلحه ببرند.

پس یکی از دلایلی که دو طرف را وارد یک نبرد خونین کرده اختلافات ارضی است ؛ به عبارت بهتر آذربایجان و ارمنستان هرکدام این منطقه را جزئی از خاک خود می دانند که باید به قلمروشان ضمیمه شود.

روزنامه گاردین (The Guardian) درباره بحران "قره باغ" می نویسد: یک نبرد سنگین میان نیروهای مسلح ارمنستان و آذربایجان به دلایل اختلافات (ارضی) حل نشده و مشکلات کلیدی و امنیتی ایجاد شده و این موضوع بر امنیت و ثبات اروپا تاثیر خواهد گذاشت.

ارمنی‌ ها معتقدند " قره باغ" را اتحاد شوروی در سال 1920 میلادی از ارمنستان جدا کرد و به آذربایجان داد و این موضوع را قبول ندارند که از فروپاشی شوروی سوء استفاده شده و این منطقه به این خاطر داعیه الحاق به ارمنستان را ازسر گرفت؛ در عین حال "باکو" هم اعتقاد دارد که "قره باغ" جز جدایی ناپذیر آذربایجان بوده و این دعوای ایدئولوژیک و ارضی از سال 1988 تاکنون، همچنان ادامه دارد.

**در حقیقت یکی از علل اختلافات دو کشور ریشه در تاریخ دارد

در حقیقت یکی از علل اختلافات دو کشور ریشه در تاریخ دارد و آن ها هر کدام معتقدند، "قره باغ" از ده ها سال پیش به آن ها (آذربایجان و ارمنستان) تعلق دارد و لذا این اختلافات تاریخی نیز دلیل دیگر جنگ جدید در منطقه "قفقاز" است.

اما جمهوری اسلامی ایران در تلاش است تا مشکلات و اختلافات ارضی و مرزی هرچه سریعتر بین دو طرف حل و فصل شود. "محمد جواد ظریف" وزیر امور خارجه کشورمان در این زمینه خواستار حل و فصل فوری مشکلات بین ارمنستان و آذربایجان شد و البته این موضوع را به اطلاع دیپلمات های ارشد دو کشور نیز رساند.

وزیر امورخارجه کشورمان گفت: هدف ما پایان دادن به این درگیری‌ها است و معتقدیم که باید با درایت کشورهای منطقه به خصوص همسایگان در منطقه‌ ما شاهد فضای صلح و آرامش باشیم.

وی با اشاره به اهمیت صلح و ثبات در منطقه و ایجاد روابط دوستانه بین همسایگان عنوان داشت: ما بر پایان دادن به درگیری‌ها تاکید داریم و معتقدیم باید از هر ظرفیتی برای پایان دادن این درگیری‌ها استفاده شود.

"استفان دیون" وزیر خارجه کانادا در بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور از تشدید خشونت‌ها میان نیروهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه "قره باغ" نگران است و از طرفین می‌خواهند برای حفظ آتش بس واقعی، خویشتنداری نشان دهند و در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، مسیر مذاکرات را در پیش گیرند.

البته ظهور و بروز درگیری های مرتبط با قلمرو و مرزی باید با وساطت کشورهای مهم منطقه به حل مشکل ختم شود و کشورهای قدرتمند منطقه ای باید تلاش کنند تا دو همسایه (آذربایجان و ارمنستان) در چارچوب یک موافقتنامه به یک هم افزایی برسند.

در مجموع به دلیل اختلافات ارضی ارمنستان و جمهوری آذربایجان ، ریشه های تاریخی اتصال قره باغ به هر دو کشور (یعنی اعتقاد "ایروان" و "باکو" به یکپارچگی تمامیت ارضی با تاکید بر ضمیمه شدن "قره باغ" به خاک کشورشان) و اهمیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک "قره باغ" در این منطقه پس از 28 سال جنگ دوباره در این منطقه رخ داده است.

بحران قره‌باغ؛ خصومتی به قدمت یک قرن

در حدود 70 سال حکومت اتحاد شوروی، نزاع ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ از حد اعتراضات گاه و بیگاه طرفین فراتر نرفت و این به خاطر اقتدار آهنین مسکو در دوران اتحاد شوروی بود.

درگیری میان آذربایجان و نیروهای ارمنی مورد حمایت ارمنستان بر سر منطقه خودمختار ناقورنو-قره باغ، چند روزی است که ادامه دارد، گرچه دیروز باکو به طور یکجانبه اعلام آتش بس کرده است. پس از درگیری های خونبار سال های آغازین دهه 1990، این خشن ترین دور درگیری ها در حدودا 2 دهه اخیر است.

در درگیری‌های دوطرف، دست‌‌کم 130 مورد حمله در منطقه قره‌باغ صورت گرفته است. منازعه دو دولت ارمنستان و آذربایجان طی 24 ساعت ده‌ها مجروح و کشته برجای گذاشته است. دولت خودخوانده محلی ارمنی ناگورنو-قره‌باغ در کشور آذربایجان و در مرز ایران و ارمنستان قرار دارد.

بحران قره‌باغ؛ خصومتی به قدمت یک قرن +تصاویر
هلی‌کوپتر Mi-24 ارتش آذربایجان دیروز توسط نیروهای ارمنی سرنگون شد

آخرین اخبار از یورونیوز حاکی از آن است که طبق ادعای وزیر دفاع آذربایجان، حدود 100 نظامی ارمنی کشته و مجروح شده و 6 تانک و یک هلی‌کوپتر Mi-24 نیز نابود شده، کمااینکه 12 نظامی آذری نیز به قتل رسیدند و یک تانک و یک خودروی زرهی آذربایجان نیز منهدم شده است. اما رئیس‌جمهور ارمنستان از کشته‌شدن دست‌کم 18 نظامی ارمنی و مجروح‌شدن 35 تن دیگر خبر داده است. سرکیسیان، دولت آذربایجان را به نقض آتش‌بس محکوم کرد و هدف «تانک‌ها، هلی‌کوپترها و توپخانه‌های دشمن» از حمله را تصرف نقاط استراتژیک عنوان کرد.

دولت آذربایجان نیز ارمنستان را ناقض آتش‌بس اعلام کرده و «آتش سنگین» از سوی توپخانه‌‌ها و خمپاره‌اندازهای طرف مقابل را عامل بروز مجدد درگیری و پاسخ‌های سریع ارتش آذربایجان اعلام کرده است. ظاهراً آتش‌بس یکطرفه‌ای از سوی دولت آذربایجان اعلام شده است. هنوز آمار دقیقی از اینکه چه میزان از تلفات از دو طرف مربوط به غیرنظامیان بوده و چه میزان از کشته‌ها و مجروحان ارمنی به گروه‌های جدایی‌طلب در دولت محلی ناگورنو-قره‌باغ مربوط می‌شود، منتشر نشده است.

بحران قره‌باغ؛ خصومتی به قدمت یک قرن +تصاویر
مرز دولت محلی ناگورنو-قره‌باغ و منطقه تسلط نیروهای ارمنی طبق آتش‌بس 1994 میلادی

دلیل مناقشات قومی در منطقه قره‌باغ، حضور اکثریت ارمنی در این منطقه از کشور آذربایجان بوده است. این دولت محلی در مرز سه کشور آذربایجان، ایران و ارمنستان قرار دارد، اما روابط آن با ترکیه نیز خبرساز است. دلیل آن وقوع نسل‌کشی ارامنه توسط دولت ترکان جوان در دهه 1910 میلادی است که به آوارگی ارامنه از شرق ترکیه فعلی به کشور ارمنستان و منطقه قره‌باغ انجامید. بواسطه آن رخداد، روابط ترکیه با ارمنستان مخدوش شده و از آنجا که ارمنی‌های قره‌باغ مورد حمایت ارمنستان قرار گرفته‌اند، دولت ترکیه حمایت خود از دولت آذربایجان در منازعه قره‌باغ را رسماً اعلام کرده است.

واکنش‌ها؛ دعوت طرف‌های درگیر به آرامش و حفظ صلح

دولت ایران مانند گذشته بیطرف خواهد ماند اما رجب طیب اردوغان از حمایت کامل دولتش نسبت به دولت آذربایجان خبر داد. پوتین که دولتش میاجی‌ اصلی در روابط دو دولت ارمنستان و آذربایجان است از هر دو خواسته که برای پیش‌گیری از تلفات بیشتر به آتش‌بس 1994 میلادی پایبند باشند. از میان دول اروپایی، دولت آلمان پیش‌دستی کرده و خواستار خویشتن‌داری دو طرف شده است.

حسین جابری انصاری سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در خصوص درگیری‌های اخیر در منطقه قره‌باغ گفت: در حالی که منطقه شاهد اقدامات ویرانگر گروه‌های افراطی بوده و نیازمند آرامش و استقرار است، دریافت اخبار نگران‌کننده از تشدید درگیری‌ها در منطقه قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان موجب نگرانی شدید جمهوری اسلامی ایران است.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن

جابری انصاری افزود: ما هر دو همسایه شمالی خود را به خویشتن‌داری و پرهیز از هرگونه اقدامی که شرائط را سخت‌تر می‌کند دعوت کرده و به آنان توصیه می‌ کنیم با توقف فوری درگیری‌ها، همه تلاش خود را برای بازگشت آرامش و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات در چارچوب گروه‌های صلح و سازمان ملل بکار گیرند.

«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای که در تارنمای این اتحادیه منتشر شد، از طرفین مناقشه خواست تا فوری درگیری‌ها را پایان دهند، آتش بس را رعایت کنند و از اقدامات یا سخنانی که اوضاع را متشنج می‌کند پرهیز کنند. موگرینی از تلفات و بخصوص قربانیان غیرنظامی درگیری‌های دیروز ابراز تاسف کرد. در این بیانیه حمایت کامل اتحادیه اروپا از تلاش‌های گروه مینسک اعلام شد و موگرینی از طرفین مناقشه خواست تلاش برای دستیابی به راه حل صلح آمیز مناقشه ناگورنو- قره باغ را از سر گیرند.

«جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا نیز در بیانیه ای که تارنمای وزارت امور خارجه این کشور منتشر کرد،«به شدت» نقض گسترده آتش بس را در خط تماس ناگورنو - قره باغ که منجر به تلفات نظامی و غیرنظامی شد، محکوم کرد. کری ضمن تسلیت به تمام خانواد‌ه‌های داغدار، از طرفین خواست «ضمن خویشتن‌داری، از تشدید خصومت‌ها پرهیز کنند و به آتش بس کاملاً پایبند.

اما در این میان، «رجب طیب اردوغان»، رییس جمهور ترکیه، به صراحت از متحد قدیمی خود، جمهوری آذربایجان دفاع کرد:

«ما دعا می کنیم برادران آذربایجانی ما در این درگیری ها پیروز شوند، با کم ترین تلفات.»

سازمان همکاری های اسلامی، وابسته به عربستان، که جمهوری آذربایجان هم عضو آن است، «حمله نیروهای ارمنی به مرزهای قلمرو اشغال شده آذربایجان» و «بی احترامی ایروان به آتش بس(یکجانبه) اعلامی از سوی باکو» را محکوم کرد.

دبیرکل سازمان همکاری های اسلامی، «ایاد مدنی»، خواستار افزایش تلاش های بین المللی برای یافتن یک راه حل سیاسی جهت «حفظ» قلمرو متعلق به آذربایجان شد.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن

مقامات منطقه خودگردان قره باغ- که ظاهرا مستقل ولی تحت حمایت ارمنستان محسوب می شود- می‌گویند آن‌ها هم علاقه‌مند به آتش‌بس هستند، ولی فقط زمانی که شاهد بازگشت دوباره کل قلمرو خود باشند.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن

هر دو طرف یکدیگر را به ادامه خشونت متهم می‌کنند. از زمان آتش بس سال 1994، با میانجیگری روسیه، در این منطقه وضعیت نه جنگ و نه صلح برقرار بوده است.

«آرتسرون هوانسیان»، سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان مدعی است: «نبرد با استفاده از توپخانه و تانک ادامه دارد. در حالی که آذربایجان به دروغ مدعی پایان دادن به خشونت است، هم مواضع ارتش قره باغ و هم روستاهای ارمنی نشین را می کوبد.»

از سوی دیگر، «واقف درگاهلی»، سخنگوی وزارت دفاع آذربایجان، ارمنستان را به ادامه خشونت متهم می‌کند: «ارمنی‌ها در تمام روز آتش باری را بدون وقفه ادامه داده‌اند.»

«دیوید بابایان»، سخنگوی منطقه خودمختار ناگورنو-قره‌باغ هم ادامه نبرد سنگین را در شرق و شمال شرق جبهه درگیری تایید کرده است.

مقامات قره باغ اعلام کرده اند که یک پسربچه ارمنی در جریان درگیری ها کشته شده است و از ان سو مقامات آذربایجان از کشته شدن 2 و مجروحیت 10 غیرنظامی این کشور خبر داده اند.

رییس جمهور ارمنستان، «سرژ سرکیسیان»، این درگیری ها را «حد اعلای خصومت» از جانب آذربایجان، از زمان آتش بس سال 1994 خوانده است. الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان هم ارمنستان را تحریک کننده درگیری معرفی می‌کند: «ارمنستان دچار تلفات سنگینی شده است. یک پاسخ کوبنده به نیروهای ارمنی داده شد. ارمنستان سرجایش نشانده شد.»

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن
سرژ سرکیسیان

الهام علی اف

آذربایجانی‌ها می گویند که یک بالگرد متعلق به ارتش ارمنی قره باغ را سرنگون کرده و شماری از ارتفاعات و روستاهای راهبردی را تحت کنترل خود درآورده اند.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن
داوطلبان ارمنی از سراسر این کشور به سوی منطقه درگیری می شتابند

از سوی دیگر، نیروهای نظامی قره‌باغ هم مدعی هستند که بلندی‌های راهبردی «لالا تپه» را که در روز شنبه توسط آذربایجانی‌ها تصرف شده بود، دوباره تحت کنترل خود گرفته‌اند. باکو اما صحت این خبر را رد کرده و می گوید که این تپه مهم در اختیار نیروهایش باقی مانده است و «نیروهای شورشی»(ارتش ارامنه قره باغ) تلفات جدی داده اند."

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن
نیروهای نظامی آذربایجان

سربازان منطقه خودمختار ناگورنو-قره باغ

در آخرین تحرکات در منطقه، «ذاکر حسنوف»، وزیر دفاع آذریایجان اعلام کرد که به نیروهایش دستور آمادگی برای به توپ بستن «خانکندی»(استپاناکرت)، مرکز منطقه خودمختار قره باغ را داده است "اگر که نیروهای ارمنی از هدف قرار دادن مناطق غیرنظامی ما دست بر ندارند." خانکندی حدود 50000 نفر جمعیت دارد. در طرف مقابل، دولت خودمختار قره باغ هم در واکنش، از «یک پاسخ خردکننده» در صورت چنین اقدامی از سوی آذربایجان خبر داد.

ارامنه قره باغ که مورد حمایت ایروان بودند، منطقه کوهستانی ناگورنو-قره باغ را در جنگ های اوایل دهه 1990 به دست گرفتند که طبق گزارش های موجود 30000 کشته به دنبال داشت. طرفین منازعه هیچ گاه از زمان آتش بس 1994، قراداد صلح امضاء نکردند.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن

نیروهای داوطلب ارمنی در جنگ های اوایل دهه 1990
آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن

آذربایجان نفت خیز که بودجه نظامی سال های اخیر آن از کل بودجه ارمنستان بیشتر بوده، بارها تهدید کرده است که اگر مذاکرات به سرانجام نرسد، به زور منطقه را پس خواهد گرفت. ارمنستان هم در پاسخ بارها تکرار کرده است که توان پاسخ دهی به هر تهاجمی را دارد.

آخرین تنش جدی دو کشور در سال های اخیر، پیش از شروع درگیری های چند روز گذشته، در نوامبر 2014 بود که یک بالگرد نظامی ارمنستان توسط نیروهای آذربایجان سرنگون شد.

با وجود این که هنوز دلایل بالا گرفتن آتش درگیری های اخیر کاملا روشن نیست، «تامس دی وال» از موسسه کارنگی اروپا می گوید: «پتانسیل یک جنگ همه جانبه، هرگز به این اندازه قوی نبوده است، در حالی که هر دو طرف به لحاظ نظامی خود را تقویت کرده اند....محتمل است که یکی از دو طرف- و بیشتر آذربایجان که منافع بیشتری در ادامه خصومت ها دارد- تلاش کند که وضعیت فعلی را به نفع خود تغییر دهد- با یک کارزار نظامی محدود.»

وال معتقد است که بخش خطرناک قضیه در این است که اگر هر گونه عملیات نظامی در این منطقه شروع شود، می تواند به سادگی گسترش یابد و از کنترل خارج شود.»

زمینه‌های تاریخی

در پی انقلاب اکتبر 1917 در روسیه و فروپاشی امپراتوری تزاری، آذربایجان و ارمنستان هر دو اعلام استقلال کردند و جنگ بر سر مناطق مورد مناقشه از همان 1918 آغاز شد و تا 1920 به طول انجامید. در 1920، در پی تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، هر دو کشور به ان پیوستند. ناحیه خودگردان ناقورنو-قره باغ در 1921 در درون مرزهای جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان شکل گرفت و از همان زمان تبدیل به یک استخوان لای زخم میان این دو کشور شد.

در اواخر حیات اتحاد شوروی در 1988، با ترک برداشتن اقتدار کرملین، مسوولین حکومت خودگردان قره باغ اعلام کردند که از ان جا که بخش عمده جمعیت آن ارمنی های مسیحی هستند، قصد پیوستن به جمهوری سوسیالیستی شوروی ارمنستان را دارند. تظاهرات ارامنه و آذربایجانی ها در آن مقطع منجر به منازعات نژادی شد و در نهایت جنگ میان ارامنه و حکومت آذربایجان را در سال 1991 (در پی فروپاشی نظام شوروی) رقم زد.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن
پیرمرد ارمنی بر سر قبر کشته شدگان جنگ های دهه 1990 قره باغ

در 1994، بعد از 3 سال جنگ سنگین میان نیروهای ارتش آذربایجان و شبه نظامیان ارمنی مورد حمایت ارمنستان، با میانجیگری روسیه بین دو طرف آتش بس برقرار شد. نتیجه آن جنگ، تسلط ارامنه بر کل ناگورنو-قره باغ و برخی مناطق اطراف آن شد که تا به امروز هم ادامه دارد.

آذربایجان-ارمنستان؛ خصومتی به قدمت یک قرن
پرچم جمهوری ناگورنو-قره باغ

باکو ساهاکیان، رییس جمهور منطقه خودمختار قره باغ

در همان سال 1994، سازمان امنیت و همکاری اروپا، «گروه مینسک» را تشکیل داد که سفرای فدراسیون روسیه، فرانسه و آمریکا بر ان ریاست دارند. این گروه مسوولیت تلاش برای یافتن راه حل سیاسی برای پایان مناقشه و ایجاد صلح پایدار را بر عهده گرفت. اما با وجود تلاش های آن، در این سال ها هر از چندی تنش ها میان طرفین بالا گرفته و گاهی کار به خشونت ها(البته در مقیاس محدود) کشیده است.

در آپریل 2014، بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، در واکنش به گزارش ها درباره خشونت و تلفات در مرزهای آذربایجان و ارمنستان، بیانیه ای صادر کرد و از دو طرف خواست که به «توافق آتش بس» پایبند بمانند و از خشونت بیشتر اجتناب کنند و به دنبال خواباندن تنش ها و ادامه گفتگو باشند.

در سپتامبر 2015، در واکنش به خشونت های مرزی، رییس جمهور ارمنستان، سرژ سرکیسیان به مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد: «اگر آذربایجان به سیاست تهاجمی خود ادامه دهد، برای ارمنستان چاره ای جز برداشتن گام های سیاسی-نظامی برای تامین صلح و امنیت خود باقی نخواهد ماند.»

به هر حال، قرار است «گروه مینسک» روز سه شنبه جلسه فوق العاده تشکیل دهد تا به بحث درباره درگیری ها در منطقه بپردازد.

«سرگی کاپانادزه»، استاد روابط بین الملل دانشگاه تفلیس در گرجستان، معتقد است که مناقشه قره باغ تبعات ژئوپلیتیکی جدی دارد و ثبات منطقه راهبردی قفقاز را تهدید می کند. منطقه ای که یک مسیر انتقال گاز و نفت دریای خزر به بازار اروپا، بدون عبور از روسیه، محسوب می‌شود."

با وجود این که روسیه وهر دو طرف را به پایان دادن به خشونت ها دعوت کرده است، لیکن با توجه به حمایت صریح اردوغان از آذربایجان و البته تیرگی روابط ترکیه و روسیه، بسیاری از کارشناسان این منازعه تازه در منطقه حساس قره باغ را یک نوع تقابل غیرمستقیم تازه میان روسیه (به عنوان حامی سنتی ارمنستان) و ترکیه (به عنوان حامی آذربایجان) می‌دانند.

باید در نظر داشت که منطقه قفقاز، به لحاظ استراتژیک، منطقه ای بسیار مهم برای امنیت ملی فدراسیون روسیه و سایر کشورهای منطقه است. از آن جا کع سرمایه گذاری های عربستان سعودی برای گسترش وهابیت در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در طول دو دهه گذشته، توانسته ریشه های افراط گرایی را برخی جمهوری های منطقه ای ایجاد کند، هر گونه خلاء امنیتی در صورت توسعه درگیری ها، می تواند منطقه قره باغ را به یک پایگاه جدید برای افراط گرایان منطقه از بخش‌هایی چون چچن، داغستان، تاجیکستان و ازبکستان ایجاد کند که اتفاقا در درجه اول امنیت این دو کشور را تهدید خواهد کرد. از این رو، بهترین اقدام برای حفظ منافع ملی هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان پایان دادن هر چه سریع تر درگیری ها و تلاش برای یافتن یک راه حل سیاسی است.

منافع رژیم تل‌آویو در استمرار جنگ میان باکو و ایروان

انشیل بیفر ستون نویس روزنامه صهیونیستی هاآرتض در تحلیلی در این روزنامه که روز گذشته منتشر شد، نوشت: اسراییل باید در این نزاع در کنار آذربایجان قرار گیرد به دلایل زیر:

اول اینکه آذربایجان درسالهای اخیر تامین کننده اصلی نفت اسراییل بوده و این نفت از طریق خط لوله از گرجستان و ترکیه به اسراییل انتقال می یابد.

دوم؛ آذربایجان مقادیر بسیار زیادی سلاح از جمله هواپیماهای بدون سرنشین و سیستم های ضد هوایی از اسراییل خریداری می کند.

سوم؛ اهمیت آذربایجان برای اسراییل در سالهای اخیر و در پی تیرگی روابط میان تل آویو و آنکارا افزایش یافته است.

چهارم؛ آذربایجان همسایه و همزمان دشمن ایران است و برای اسراییل «درِ پشتی» به ایران محسوب می شود.

پنجم؛ آذربایجان امیدوار است و این امیدواری را مسئولانش پنهان نمی کنند که اسراییل در اینده از خط لوله نفت مذکور برای پمپاژ گازی که از دریای مدیترانه استخراج می کند استفاده نماید.

ششم اینکه مردم جمهوری آذربایجان به مردم ترکیه به عنوان یک امت برادر می نگرند که با ارمنستان رابطه برقرار نمی کنند.خودداری اسراییل از شناسایی نسل کشی ارامنه توسط ترکها در دوره جنگ جهانی اول از دیگر عواملی است که می تواند به ایجاد روابط استراتژیک اسراییل با آذربایجان کمک کند.

منبع:

http://edition.cnn.com/2016/04/03/asia/armenia-azerbaiajan-nagorno-karabakh-explainer/index.html

http://www.theguardian.com/world/2016/apr/04/azerbaijan-and-armenia-clashes-continue-for-third-day

http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-35964213