قرمز شدن دریاچه ارومیه نشانه ای بر حیات دوباره آن است؟

ساعت 24-روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: نگین فیروزهای ایران، رنگ باخته و سرخگون شده است.

نگين فيروزهای ايران، رنگ باخته و سرخگون شده است. سابق بر اين، خشكسالي دلهره هر روز درياچه اروميه بود كه به مدد بارش باران و بازشدن چند سد و راهي شدن چند رود، سرعت شور هزارشدن و آبرفتن درياچه كندتر و سطح آب پنج برابر سال گذشته شد. بلای بهره برداری بي رويه بشر و بردن حقآبه اگرچه بحران هميشگي اين درياچه ۴۰۰ هزار ساله بوده اما حالا مدتي است كه با تغيير رنگ آب، دلشوره تازهای به جان دومين درياچه آب شور زمين افتاده است كه »مبادا فاجعه ای تازه در كمين باشد.« هر كس از ظن خود برای دل خونين درياچه اروميه، دليلي تراشيده است؛ رشد كشند قرمز، شوری بيش از حد آب و سوارشدن لاشه آرتمياهای مرده بر آب درياچه بهخاطر كمبود اكسيژن، زيادشدن جلبكهای لاسالينا و چندين نظريه ديگر. رسيدن فصل گرما و تبخير دوباره آب درياچه با تغيير رنگ آن همراه شده و به اين نگراني دامن زده كه سرخرویشدن، نشان خطر است يا زندگي دوباره بزرگترين درياچه

كشور؟

چند روزی است كه انتشار عكسهای تازه از سرخي درياچه، بسیاری را برآشفته است، بعضي از پرآبشدن درياچه خوشحال هستند و بعضي ديگر شنای كودكان را در آب خونين رنگ خطرناک مي دانند. رنگوروی تازه درياچه اروميه اگرچه نگاه ها را به سوی خود جلب كرده اما ستاد احيای درياچه اروميه، رنگ سرخ را نشان زندگي درياچه مي داند.

اين اولين بار نيست كه درياچه تغيير رنگ مي دهد و در سالهای اخير با كاهش آب درياچه و پرشدن آن، درياچه رنگ باخته و صورتي نو به خود گرفته. فرضيه های مختلفي پيشروی اين اتفاق است كه دراين ميان، فرضيه هايي قدرت اثبات بيشتری در تحقيقات دارند. فرضيه تخم گذاری آرتميا؛ موجودات سخت پوستي كه اواسط تابستان هر سال ساكن درياچه مي شوند، فرضيه نمك های منيزيم دار كه با رنگ نارنجي متمايل به قرمز به دليل مقاومت بالا به درياچه رنگ مي دهند و يا فرضيه ترشح رنگدانه های جلبك هايي به نام »دونالي لاسالينا« كه هركدام مي توانند در قرمزی آب درياچه مؤثر باشند. كشند قرمز نيز فرضيه ديگری بود كه موجب نگراني شد؛ پديدهای كه به دنبال ورود بيرويه پساب های صنعتي و زهاب های كشاورزی به آب به وجود مي آيد. بر اثر رشد كشند قرمز در بستر درياچه ها و تالاب ها، رنگ درياچه تغيير مي كند اما كارشناسان، طرح اين فرضيه را منتفي مي دانند؛ چراكه ميزان شوری آب درياچه اروميه آنقدر زياد است كه جلبك های عامل كشند قرمز نمي توانند در اين محيط، زيست كنند.
خليل ساعي، نماينده ستاد احيای درياچه اروميه در آذربايجان شرقي، چندی پيش در نهمين جلسه ستاد احيای درياچه اروميه دراين باره گفت: »وجود تعداد زيادی از جلبك های دريايي و آرتميا موجب شده رنگ درياچه اروميه از حالت طبيعي خارج شود، بنابراين فعاليت بيش از حد آنها موجب قرمزشدن آب درياچه اروميه شده و تنها دليل تغيير رنگ است.« در روزهای اخير، مدير دفتر استاني ستاد احيای درياچه اروميه هم آغاز رشد »آرتميا« را دليل قرمزشدن درياچه دانست. وقتي در اواخر دهه ۸۰ اين اتفاق برای درياچه تكرار شد، سرپرست سازمان شيلات ايران قرمزشدن آب درياچه اروميه را ناشي از جابه جايي گونهای از »فيتوپلانكتونها« دانست و گفت: »معمولا ميزان شوری آب، دما و حتي فعاليت های انسان شرايطي را به وجود مي آورد كه به يك گونه فشار وارد شده و گونه ديگر جايگزين آن مي شود و خطری برای اكوسيستم درياچه اروميه ندارد.

رنگ قرمز ابتدا در شمال درياچه ديده شد و بعد به جنوب رسيد. پس از بارشها و عمليات انتقال آب از سوی ستاد احيای درياچه آب تازه به درياچه راه يافت و تا حد زيادی از شوری كاست. اينطور كه مسعود تجريشي، مدير دفتر برنامه ريزی و تلفيق ستاد احيای درياچه اروميه به »وقايعاتفاقيه« مي گويد، با ورود آب تازه، فعاليت بيولوژيكي در سطح درياچه تا حد زيادی بالا رفته و اين خبر خوبي است: »جلبك آبي و جلبك سبز آبي يا سولفور هر كدام ميتوانند رنگ آب را بهطيفي خاص بدل كنند.« به گفته تجريشي »رشد كشند قرمز« كه چند باری به عنوان دليلسرخي درياچه گفته شده، درست نيست. »كشند قرمز خا ِص آبهای شيرين است و امكان ندارد در درياچه ای به اين شوری رشد كند و برای دريا بد است چون اكسيژن آب را مي گيرد و آبزيان را مي كشد.

اروميه كه ماهي ندارد!

با طرح فرضيه ها و پرسش های مختلف و حساس شدن به »خوني نشدن آب«، سرانجام روابط عمومي مركز تحقيقات آرتميای كشور، با اعلام نتايج تحقيقات تيم كارشناسي مؤسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور، دلايل اين اتفاق را تشريح كرد. براساس اين تحقيقات، رنگ آب در همه درياچه ها و منابع آبي بزرگ و عميق تحت تأثير رنگ مواد محلول يا جوامع ميكرو ارگانيسم های موجود در آنها متغيير است و تغيير شرايط اقليمي و اكولوژيكي در درياچه اروميه موجب ايجاد تغيير در اجتماعات ميكرو ارگانيسم های آن شده و اين امر به نوبه خود تغيير رنگ آب اين درياچه را درپي دارد. »درياچه اروميه درياچه ای بسته با شوری بالاتر از اشباع و در
شرايط دمايي بالا در وضعيت فعلي و كمبود اكسيژن باكتریهايي نمكدوست از جنس های هالو باكتريوم و هولوكوكوس و آر كو باكترها به شدت تكثير پيدا كرده است؛ به طوریكه تراكم آنها دراين شرايط به حدود ۱۰۳ تا ۱۰۵ عدد در ميلي ليتر آب دريا رسيده و از آنجايي كه اين باكتریها پروكاريوت هستند يعني رنگيزههای داخل سلول آنها به صورت پراكنده در سيتوپلاسم و بدون غشای محافظ قرار گرفته اند، بنابراين به راحتي نور خورشيد را جذب و آن را منعكس مي كنند و اين امر موجب ايجاد رنگ قرمز مايل به صورتي تا زرشكي آب درياچه اروميه ميشود.

نقش باكتری های شورپسند پروكاريوت بسيار قویتر از نقش جلبك دوناليلا در رنگ قرمز آبهای اشباع از نمك همچون درياچه اروميه است.« ازسویديگر گفته شد: »قسمت اعظم رنگ قرمز درياچه اروميه- )درحدود ۹۰ درصد( ناشي از وجود باكتریهای شورپسند هالوباكتريومهاست و جلبك دوناليلا نقش بسيار كمرنگي

در اين تغيير رنگ آب ايفا مي كند؛ در حدود ۱۵-۱۰ درصد.« در اطلاعيه روابط عمومي مركز تحقيقات آرتميای كشور بر اين مسئله هم تأكيد شده كه باكتری های شورپسند هيچگونه اثرات منفي بر بهداشت و سلامت انساني نداشته و استفاده تفريحي و شنا در
درياچه اروميه بلامانع است.