کاشت ، داشت و برداشت زعفران در ایران

زعفران Crocus sativus ) ) از تیره زنبق سانان ( Iridaceae ) می باشد. زعفران گیاهی است علفی، چند ساله، دارای کورم ( پداژه ) سفید رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد

مقدمه

زعفران Crocus sativus ) ) از تیره زنبق سانان ( Iridaceae ) می باشد. زعفران گیاهی است علفی، چند ساله، دارای کورم ( پداژه ) سفید رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد. ریشه افشان، کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی یک دایره خارج می شود. گل شامل گلپوش 6 قطعه ای 3 )کاسبرگ و 3 گلبرگ )، همرنگ و خوشبو، دارای 3 پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفید، کلاله 3 شاخه ای و قرمز رنگ است.

برگ ها باریک و بلند به رنگ سبز تیره یا چمنی به طول حدود 20 تا 50سانتی متر، به تعداد 11- 5 برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشایی به نام اسپات ( چمچه ) قرار می گیرند که وظیفه حمایت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. این گیاه سه گان می باشد و تولید بذر نمی کند.

به ادامه مطالب بروید

پراکنش زعفران در ایران

زعفران که به گل سلامتی، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است ارزشمندترین رستنی ایران و خاستگاه اصلی آن دامنه های الوند می باشد. کشت زعفران در ایران به سال های پیش از میلاد مسیح بر می گردد و در مناطق بسیار کم باران که دارای زمستان سرد و تابستان گرم هستند، گسترش دارد.

سطح زیر کشت و تولید زعفران در ایران

ایران به عنوان مهمترین تولید کننده زعفران دنیا می باشد. بر اساس آمار سال 1384، ایران با سطح زیر کشت 21/57694 هکتار، تولیدی برابر 9/239 تن زعفران در سال دارد که متوسط عملکرد کشت آبی و دیم به ترتیب 16/4 و 18/3 کیلو گرم در هکتار است.

95 درصد از زعفران کشور در استان خراسان جنوبی و 5 درصد در استان های یزد، اصفهان، فارس، کرمان و استان مرکزی کشت می شود.

پراکنش زعفران در دنیا

پس از ایران که 81 درصد از زعفران دنیا را تولید می کند، کشت زعفران در کشورهایی مانند یونان، اسپانیا، ایتالیا، بنگلادش، مغرب، هند و... رواج دارد.

سطح زیر کشت و میزان تولید زعفران استان کرمان به تفکیک سال.

سالمیزان تولید (تن)سطح زیر کشت (هکتار)

8206/1227

8309/12/228

842/15/254

8523/125/271

سطح زیر کشت، میزان تولید و میانگین عملکرد

شهرستانسطح زیر کشت(هکتار)میزان تولید (کیلوگرم)عملکرد(کیلوگرم در هکتار)

زرند1417006

راور6203

شهربابک201207

کوهبنان603005

بردسیر75/105/1

بافت6155/2

سیرجان12185/1

بم25/025/01

رفسنجان8344

کرمان115/165/1

جمع25/27125/123415/3 متوسط

خاک مناسب پرورش زعفران

از آنجایی که پداژه زعفران مدت نسبتاً زیادی ( 8- 5 ) سال در زمین می ماند، خاک آن باید سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد تا پیاز بتواند در این مدت، علاوه بر تامین مواد غذایی، در مقابل شرایط خاص منطقه ای نیز مقاومت نماید. بنابراین، جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب، زمین های حاصلخیز با زهکش مناسب و pH بین ( 8- 7) لازم است.

کاشت

از آنجایی که زعفران تولید بذر نمی کند، فقط از راه کورم ( پداژه ) می توان آن را تکثیر کرد. در اواسط مرداد ماه تا پاییز بسته به منطقه ( پیش از شروع یخ شکن زمین )، اقدام به خارج کردن کورم از زعفران زارهای مورد نظر یا تهیه آن از محل های مناسب می کنند. پس از آماده کردن زمین و اضافه کردن کود دامی، به صورت کرتی اقدام به کشت کورم در عمق 15 تا 20 سانتی متر شود. در این حالت به 2 تا 6 تن کورم برای کاشت یک هکتار زعفران کاری نیاز است.

فاصله کپه ها را 30×30 و در هر کپه 1 تا 3 پیاز در کشت سبک، 5 تا 7 پیاز در کشت متوسط و 7 تا 15 پیاز در کشت متراکم، می توان به کار برد که در این حالت ( عمر ) کشتزار زعفران متفاوت است.

داشت

زعفران از نظر نیاز آبی، بسیار کم توقع است و که نیاز به 7 بار آبیاری در سال دارد. همچنین، این نیاز هنگامی است که دیگر محصولات به آب نیاز ندارند. اولین آبیاری پس از کاشت محصول و بسیار مهم می باشد. این آبیاری باید طوری تنظیم شود که هوا زیاد گرم نباشد، چون ابتدا برگ ها سبز شده و بعد گل ها ظاهر می شود، که در نتیجه برداشت گل مشکل خواهد شد. به طور معمول، پس از اولین آبیاری زعفران زار گل ها زودتر از برگ ها از خاک خارج می شوند. آبیاری دوم 35 روز پس از آبیاری اول است، چنانچه آبیاری پس از برداشت گل انجام شود به آن گل پاک گویند. وجین علف هرز و کود دهی ( به ویژه کود دامی ) باید در همین مدت خفتگی انجام گیرد. آخرین آبیاری زعفران زار به نام زرد آب حدود اواسط اردیبهشت انجام می شود که پس از آن دوره ( خفتگی ) تابستانه زعفران آغاز می شود.

برداشت گل زعفران

بسته به عمق کاشت پداژه ها و بافت خاک، گل های زغفران طی یک تا دو هفته پس از آبیاری اول شکفته می شوند. گل های زعفران در صبح زود و به طور معمول یکجا برداشت می شوند، سپس در خارج از کشتزار، کلاله ها را از سایر قسمت های گل جدا می کنند. پس از روییدن گل ها، حداکثر 3 تا 4 روز برای برداشت محصول فرصت وجود دارد، که در صورت عدم برداشت به موقع گل ها ریزش نموده و کلاله ها شکننده می شوند. معمولاً طول دوره برداشت 20 روز طول می کشد.

خشک کردن کلاله زعفران

خشک کردن زعفران به سه روش زیر صورت می گیرد :

الف) سنتی

ب) اسپانیایی

ج) صنعتی

روش سنتی بالاترین عطر و رنگ را دارد. رنگی که در روش اسپانیایی به وجود می آید بهتر و با کیفیت تر از روش سنتی است ولی از نظر عطر روش سنتی بهتر است. در روش خشک کردن صنعتی از آون استفاده می شود.

ترکیبات شیمیایی

کورم زعفران دارای گلوکز و حدود 15 اسید آمینه مختلف است و گلپوش آن دارای مواد رنگی ( آنتو سیانینی ) می باشد. رنگ کلاله به دلیل وجود رنگ دانه های کارتنوئیدی به نام کرومین، طعم تلخ آن به دلیل نوعی گلیکوزید به نام پیکروکروسین است. عطر زعفران به واسطه روغن های فرار از گروه ترپن هاست، که پس از جذب آب به سافرانان معطر تبدیل می شود.

موارد مصرف و خواص درمانی

بهترین مورد مصرف زعفران در تهیه رنگ خوراکی و به عنوان ادویه است. از نظر دارویی در طب سنتی، با تاثیر بر هورمون های جنسی زنانه موجب سقط جنین می شود. در طب جدید برای درمان کم خوابی، سرطان، ضدنفخ، تشنج و افسردگی استفاده می شود. مصرف نوشیدنی زعفران موجب تقویت حافظه می گردد. از گلپوش آن به علت تولید رنگ دانه های آنتوسیانینی برای رنگ رزی پشم و ابریشم استفاده می شود.

صادرات و بازاریابی زعفران

75 تا 80 درصد از زعفران تولیدی ایران، صادر می شود و حدود 50 میلیون دلار برای کشور ارزآوری دارد.بخش عمده صادرات زعفران ایران به صورت فله ای به بهای هر کیلو 400 دلار راهی اسپانیا و امارات متحده عربی می شود و از آنجا، در بسته بندی های کوچک و مدرن ، به بهای هر کیلو 1200 دلار راه بازارهای غربی را در پیش می گیرد. به بیان دیگر، با توجه به نبود زیر بناهای صادراتی و تکنولوژی بسته بندی، حاصل تلاش زعفران کاران ایران، عمدتاً به جیب دلالان اسپانیایی و اماراتی ریخته می شود.

در مجموع، بر پایه گزارش های انتشار یافته، تمایل کشاورزان به کشت زعفران رو به کاهش گذاشته که مهمترین عامل آن کاهش بهای این کالا طی چندسال گذشته است. با این وجود، پس از سالها رکود، در سال 1385، قیمت زعفران به طور چشمگیری افزایش یافت. پیش بینی می شود با افزایش قیمت زعفران در داخل کشور، قیمت آن در بازار جهانی باز هم افزایش یابد و به بهای واقعی خود نزدیک شود و منافع تولید کنندگان در فصل جدید بیش از پیش تامین گردد.