بهترین مکان ها برای کاشت چغندر قند
کشت چغندر در شرایطی امکان‌پذیر است که تابش نور خورشید کافی و منطقه محل کشت حداقل ۱۸۰ تا ۲۰۰ روز بدون یخبندان باشد. پائین‌ترین دمائی که چغندرقند در آن فعالیت دارد (صفر گیاه) ۵ تا ۸ درجه سانتی‌گراد است
چغندرگیاهی روز بلند می‌باشد. همچنین برای به ساقه رفتن و گل دادن نیاز به سرمائی دارند که این حالت را Bolting می‌گویند. بنابراین برای بذرگیری گیاه باید آن را در مناطق سردسیر مانند اردبیل کشت کنیم.
انواع بذر چغندرقند
بذرهای چندجوانه: تعداد جوانه‌های این‌گونه بذرها ۲ تا ۵ عدد است و پس از کاشت به‌همین تعداد از آنها، بوته چغندر سبز می‌شود.
بذرهای تک جوانه یا منوژرم: این بذرها تنها یک جوانه دارند و از آن یک بوته می‌روید و چنانچه به‌فاصله مناسب کاشته شوند، نیازی به تنک کردن ندارند
آماده‌کردن زمین برای چغندرقند
چهار تا شش ماه پیش از زمان کاشت چغندرقند، زمین را آماده می‌کنند. چنانچه چغندر در تناوب با غلات یا زمین در حالت آیش باشد، به‌وسیله دیسک یا کولتیواتورهای پنجه‌غازی، کلش باقی‌مانده‌های گیاهی و علف‌های هرز را با خاک سطحی مخلوط کرده و در صورت امکان زمین را آبیاری می‌کنند. پس از گاورو شدن زمین، کود فسفره لازم را در زمین پخش می‌کنند و با شخم عمیق آن را در عمق مناسب قرار می‌دهند. چنانچه آب در دسترس نباشد، دادن کود فسفره و شخم عمیق آن را در عمق مناسب قرار می‌دهند. چنانچه آب در دسترس نباشد، دادن کود فسفره و شخم عمیق را در پائیز و پس از نخستین بارندگی انجام می‌دهند.
پس از برطرف شدن سرمای زمستان و مساعد شدن هوا در اواخر اسفند یا اوایل فروردین، با استفاده از کولتیواتور یا گاوآهن قلمی زمین را برای کاشت آماده می‌کنند. با این‌کار علف‌های هرز تازه سبز شده نیز در زیر خاک دفن می‌شوند. در زمین‌های با بافت سبک کودهای فسفاته را همراه فسفات آمونیوم همراه با مرحله شخم و پیش از کاشت به خاک می‌دهند. اگر بذر را به صورت دستی بکارند، پس از یک نوبت کولتیواتور بذر و کود ازته را پخش می‌کنند و کولتیواتور دوم را عمود بر کولتیواتور اول می‌زنند. در زراعت ردیفی و به‌هنگام کولتیواتور دوم تخته ماله سبکی با آن همراه می‌کنند تا زمین کاملاً هموار شود. در زمین‌هائی که علف هرز زیاد دارد، علف‌کش پیش ازکاشت را نیز در این مرحله در زمین می‌پاشند.
انواع کاشت چغندرقند
کاشت دست‌پاش: نزدیک به ۶۰ درصد چغندرقند کشور به‌این روش کاشته می‌شود. در این روش بذر چغندر را تقریباً به‌صورت یکنواخت در سطح زمین پخش می‌کنند و آن را با دیسک یا کولتیواتور همراه را ماله سبک و در برخی نقاط با گاوآهن ایرانی زیر خاک می‌کنند.
در این روش بذر در عمق مناسب قرار نمی‌گیرد و در نتیجه مزرعه یکنواخت سبز نمی‌شود. برای جبران این مشکل مقدار بذر را بیش از نیاز (گاهی ۳ تا ۴ برابر) می‌کارند و درصورتی‌که شرایط برای سبز شدن بیشترین مقدار بذر فراهم باشد به‌علت تراکم بیش از اندازه بوته در واحد سطح، هزینه تنک کردن افزایش می‌یابد. به‌علاوه در این روش بوته‌ها هم‌زمان سبز نمی‌شوند و فاصله بوته‌ها یکنواخت نیست و در نتیجه کارهای داشت با دشواری انجام می‌گیرد. تراکم بیش از حد بوته و جریان نیافتن هوا در داخل آن، به‌هنگام بالا رفتن رطوبت، شرایط را برای گسترش بیماری‌ها فراهم می‌کند.
کاشت ماشینی (ردیفی): در این روش، بذر با توجه به بافت خاک و نوع بذر، روی خطوط موازی و در عمق مناسب کاشته می‌شود. در کاشت ماشینی کارهای داشت مانند وجین، تنگ، سله‌شکنی، آبیاری و مبارزه با آفت‌ها و بیماری‌های گیاهی به‌آسانی انجام می‌شود. همچنین برداشت چغندرقند با ماشین و آسان‌تر انجام می‌شود. برخی از ماشین‌های بذرکار به گونه‌ای ساخته شده‌اند که می‌توان هم‌زمان با کاشت بذر، کود شیمیائی و سم علف‌کش را نیز در زمین پخش کرد.
کاشت بذر به طریق نشاء کردن: در این روش، ابتدا بذرهای چغندر تک جوانه را داخل گلدان‌های کاغذی می‌کارند و پس از مرحله ۶ برگه شدن آنها را با ماشین‌های نشاکار به زمین اصلی منتقل می‌کنند. این روش، حدود ۳۵ سال پیش در ژاپن مرسوم بوده است. در ایران نیز این روش به‌صورت آزمایشی آغاز شده و آزمایش آن ادامه دارد ولی به‌علت سرمایه‌بری زیاد، مقرون به‌صرفه نیست.
عمق کاشت بذر و فاصله بوته‌ها در چغندرقند
عمق کاشت بذر، در خاک‌های سبک ۴ تا ۵ سانتی‌متر و درخاک‌های سنگین ۳ تا ۴ سانتی‌متر است.
فاصله بوته‌ها در زراعت سنتی از هرطرف ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر است و به این‌ترتیب با توجه به‌فضاهائی که توسط مرزها و جوی‌های آبیاری اشغال می‌شود، تعداد بوته در هکتار به حدود یکصد هزار عدد می‌رسد.
در کشت‌های ردیفی فاصله بوته‌ها از یکدیگر ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر و فاصله ردیفها ۶۰ تا ۶۵ سانتی‌متر است، در نتیجه در زراعت ماشینی تعداد بوته چغندر در هکتار ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار عدد است.
مقدار بذر در هکتار
مقدار بذر درهکتار به‌عواملی مانند قوه نامیه، بافت خاک، زمان کاشت، شیوه کاشت و نوع بذر بستگی دارد. در شرایط مناسب و در بذرکاری دستی حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم و در روش ردیفی ۸ تا ۱۲ کیلوگرم در هکتار بذر چند جوانه‌ای کاشته می‌شود. اگر از بذرهای تک‌جوانه استفاده شود، مقدار بذر از ۵ تا ۱۰ کیلوگرم در هکتار کاهش می‌یابد.
ارقام مهم چغندرقند
چغندرقند برحسب حجم ریشه، مقدار برگ و درصد قند به رقم‌های زیر تقسیم می‌شود:
- رقم E: این رقم دارای ریشه‌های بزرگ و سنگین است، سر آن نسبتاً پهن و تعداد برگ‌های آن زیاد است. محصول این رقم در واحد سطح زیاد است ولی درصد قند آن نسبت به‌سایر رقم‌ها کمتر است.
- رقم N: سر این رقم کوچک‌تر و تعداد برگ‌های آن کمتر از رقم E است. محصول چغندر در هکتار آن از رقم E کمتر ولی درصد قند آن بیشتر است. این رقم برای مناطقی که امکان کشت زود هنگام (رهراکش) وجود نداشته باشد، مناسب است.
- رقم Z: چغندرقندهای این رقم باریک و کشیده‌اند و مقدار برگ آن از رقم‌های E و Nکمتر است. مقدار محصول آن در واحد سطح کمتر ولی درصد قند آن بیشتر و از رقم‌های یاد شده زودرس‌تر است.
- رقم ZZ: خصوصیات ظاهری این رقم شبیه رقم Z است ولی مقدار قند آن بیشتر است. کشت آن اقتصادی نیست و تنها بریا دورگ‌گیری و اصلاح بذر از ان استفاده می‌شود.
شرایط اقلیمی چغندر قند
کشت چغندر در شرایطی امکان‌پذیر است که تابش نور خورشید کافی و منطقه محل کشت حداقل ۱۸۰ تا ۲۰۰ روز بدون یخبندان باشد. پائین‌ترین دمائی که چغندرقند در آن فعالیت دارد (صفر گیاه) ۵ تا ۸ درجه سانتی‌گراد است. در اوایل رشد به سرما حساس است ولی در پائیز تا ۶ درجه زیر صفر را به‌راحتی تحمل می‌کند. گرمای بیش از اندازه، رشد و ذخیره سازی قند چغندر را متوقف می‌کند. به‌این دلیل کشت آن در نقاط گرمسیر در زمستان انجام می‌گیرد و در بهار پیش از آغاز گرما برداشت می‌شود.بهترین درجه حرارت برای رشد و قندسازی چغندر با دمای میانگین ۲۰ درجه در روز و ۱۰ درجه در شب است، در ۴۰ درجه سانتی‌گراد رشد و ذخیره‌سازی قند به کمترین مقدار می‌رسد.
تناوب در چغندرقند
چغندرقند به‌علت خصوصیات ویژه و داشتن ریشه‌ای مستقیم و فرعی قادر به‌جذب مواد زیادی از خاک بوده و پرتوقع نیز می‌باشد. بنابراین نباید آنها را به‌صورت متوالی در یک مزرعه کاشت.
همچنین این گیاه به نماتد حساس است. نماتدکش‌ها چون به‌میزان کم و پرهزینه هستند، مصرف نمی‌گردند. با انجام این آیش و تناوب می‌توان نماتدها را از بین برد. کل خانواده کلمیان نباید در این فاصله زمانی مشخص کشت شوند چون دارای حساسیت به نماتد می‌باشند. بنابراین در مسأله تناوب نباید از گیاهان حساس به آفات استفاده کرد. و به‌جای آنها از یونجه ماشک، پیاز، باقلا، شبدر، چاودار، و ذرت استفاده کرد.
مهمترین علف‌های هرز مزارع چغندرقند، سلمه، تاج‌خروس و پیچک می‌باشند که برای مبارزه با آنها می‌توان از سموم:
- بتانال (درزمان دو برگه بودن چغندرقند) برای علف‌های هرز پهن‌برگ به مقدار ۶۵-۵/۳ لیتر درهکتار.
- پیرامین برای علف‌های هرز پهن‌برگ به‌صورت پس‌رویشی به‌مقدار ۵-۴ کیلوگرم در هکتار.
- ترفلان برای علف‌های هرز پهن‌برگ و نازک‌برگ به‌صورت پیش از کاشت.
- رونیت برای علف‌های هرز نازک‌برگ و پهن‌برگ به‌صورت پیش ازکاشت، استفاده کرد.
آفات چغندرقند
◊ زنجره چغندرقند- Empoasca decipiens
◊ شته سیاه چغندر (شته سیاه باقلا- Aphis fabae )
◊ کرم برگ‌خوار چغندرقند یا کارادرینا-Caradina exigua
◊ نماته چغندرقند-Heterodera schachtii
کرم برگ‌خوار چغندرقند یا کارادرینا-Caradina exigua
کرم برگ‌خوار چغندرقند در سراسر کشور به‌ویژه مناطقی که چغندرقند کاری می‌شود، به‌شدت پراکنده است و از آفت‌های درجه اول چغندرقند است. این آفت به‌بسیاری از گیاهان زراعی دیگر نیز حمله می‌کند. حشره کامل پروانه‌ای است که کرمینه آن از برگ چغندرقند تغذیه می‌کند. وقتی کرمینه‌ها کوچک هستند در اثر تغذیه برگ‌ها را به‌شکل توری در می‌آورند، و زمانی که بزرگ شدند بقیه قسمت‌های سبز برگ را می‌خورند و آن را سوراخ هم می‌کنند. این کرم در شرایط مساعد آب و هوائی ۶ تا ۷ نسل در سال دارد که پر زیان‌ترین آنها نسل دوم و سوم است.
برای مبارزه با این آفت از سموم فسفره مانند گوزاتیون، دیمیکرون، سوپراسید و ... به مقدار ۲ تا ۳ لیتر در هکتار استفاده می‌شود.
شته سیاه چغندر (شته سیاه باقلا- Aphis fabae )
شته سیاه از شیره برگ چغندر تغذیه می‌کند و باعث پیچیدگی، زردی و حتی خشک شدن آن می‌شود. این آفت علاوه بر خسارت مستقیم باعث انقال ویروس موزائیک و زردی چغندر نیز می‌شود. کفش‌دوزک هفت خال از مهمترین دشمنان طبیعی شته سیاه است.
برای مبارزه شیمیائی با آن از متاسیستوکس، آکاتین یا دی متوات به‌مقدار یک لیتر در هکتار و به نسبت یک در هزار استفاده می‌کنند.
نماته چغندرقند-Heterodera schachtii
نماتد درخراسان ، فارس و آذربایجان دیده شده است. این آفت که از نظر ظاهری شبیه کرم است با فروکردن اندام‌های مکنده خود به‌داخل سلول‌های ریشه چغندر، از آن تغذیه می‌کند. در چغندرهای بذری آلودگی به نماتد باعث عقیم شدن گل‌ها می‌شود.
برگ‌های چغندر آلوده به نماتد در روزهائی که هوا خشک است بر اثر تاثیر تابش آفتاب به شدت پژمرده می‌شوند و شب دوباره به‌شکل طبیعی برمی‌گردند.
برای مبارزه شیمیائی با نماتد از اسم تمیک می‌توان استفاده کرد. استفاده از این سم به‌علت زیاد بودن خاصیت سمی و گران بودن آن مقرون به‌صرفه نیست. آیش و تناوب و کارهای زراعی، روش درست مبارزه با این آفت است.
زنجره چغندرقند- Empoasca decipiens
زنجره چغندر در تمام مزارع دیده می‌شود. اندازه آن ۳ میلی‌متر و سبز رنگ است. این حشره در اویل فصل بهار تخم‌های خود را زیر پوست و داخل بافت‌های برگ می‌گذارد که پس از سه هفته به پوره تبدیل می‌شوند. پوره‌ها از شیره برگ تغذیه می‌کنند و آن را به رنگ زرد قهوه‌ای همراه با لکه‌های سبز در می‌آورند. برای مبارزه شیمیائی با آن از دی متوات ۴۰ درصد و متاسیستوکس ۲۰ درصد به‌میزان یک لیتر در هکتار استفاده می‌کنند.
بیماری‌های چغندرقند
◊ بیماری موزائیک چغندرقند- Beet mosaic virus
◊ پوسیدگی بنفش چغندر- Helicobasidium Purpuren
◊ سفیدک حقیقی (سطحی) چغندر -Erysiphe betae
◊ لکه گرد برگ چغندرقند- Cercospora beticola
سفیدک حقیقی (سطحی) چغندر -Erysiphe betae
در اثر بروز این بیماری، سطح زیرین برگ را پوشش گردمانندی می‌گیرد که به تدریج به‌سطح بالائی نیز سرایت می‌کند و باعث از بین رفتن شادابی برگ شده که در نتیجه برگ‌های جوان چروکیده و زردرنگ می‌شوند. برای مبارزه با سفیدک از ترکیبات گوگردی و قارچ‌کش‌ها به‌مقدار ۴ تا ۵ کیلو در هکتار استفاده می‌شود.
پوسیدگی بنفش چغندر- Helicobasidium Purpuren
عامل این بیماری قارچی است که در خاک زندگی می‌کند. این قارچ به ریشه چغندر حمله می‌کند و شبکه‌های از رشته‌های به‌هم پیچیده و به رنگ قهوه‌ای مایل به ارغوانی در سطح ریشه به‌وجود می‌آورد. گاهی این رشته‌ها تمام سطح ریشه را می‌پوشانند و باعث قطع آوندهای آبکش و باعث توقف کارهای حیاتی گیاه می‌شود.
تناوب و آبیاری صحیح (نشتی) و تراکم مناسب بوته در هکتار، در کنترل بیماری مؤثر است.
لکه گرد برگ چغندرقند- Cercospora beticola
در اثر ابتلاء چغندر به این بیماری لکه گرد کوچکی به قطر ۲ تا ۵ میلی‌متر با حاشیه قرمزمایل به‌قهوه‌ای روی برگ پیدا می‌شود. این بیماری خسارت قابل ملاحظه‌ای در ایران وارد نمی‌کند. در موارد آلودگی رعایت تناوب و ضدعفونی بذر و استفاده از رقم‌های مقاوم در کنترل بیماری مؤثر است.
بیماری موزائیک چغندرقند- Beet mosaic virus
از بیماری‌های ویروسی چغندرقند کشور است و در بیشتر مناطق چغندرکاری دیده می‌شود. این ویروس، رگ‌برگ یا گل‌برگ‌های اولیه را به‌رنگ روش در می‌آورد و به دنبال آن لکه‌ها و یا حلقه‌های زردرنگ زیادی روی پهنک برگ تشکیل می‌شود که حالت موزائیکی به برگ می‌دهد. استفاده از رقم‌های مقاوم به موزائیک و سم‌پاشی علیه شته‌های ناقل ویروس، مهمترین راه کنترل این بیماری است.
میانگین مصرف انواع سموم برای مبارزه با آفات و بیماری‌های چغندرقند در سطح کشور در سال زراعی ۷۶-۱۳۷۵ مقدار ۱/۴۹۰ کیلوگرم اعلام شده است.
برداشت
◊ روش‌های برداشت چغندرقند
◊ زمان برداشت چغندرقند
◊ مراحل برداشت چغندرقند
زمان برداشت چغندرقند
زمان رسیدن چغندر و آماده شدن برای برداشت، تابع عوامل زیادی است که مهمترین آنها عبارتند از:
نوع بذر، طول دوره برداشت، درجه حرارت، محیط و میزان مصرف کودهای شیمیائی به‌ویژه کودهای ازته. به‌جزء در خوزستان که کشت چغندر زمستانه است، در بقیه نقاط کشور با توجه به‌تاریخ کاشت و عوامل دیگر، زمان رسیدن چغندر از اواسط مهر تا اواخر آبان است. تا زمانی که دمای هوا به کمتر از ۴ درجه سانتی‌گراد نرسیده، چغندر به ذخیره‌سازی قند و افزایش وزن ادامه می‌دهد.
به‌طور کلی برداشت محصول زمانی است که تولید مواد ساخته شده (به‌ویژه ساکارز) با مصرف آن در تعادل باشد.
نشانه‌های ظاهری رسیدن چغندرقند با زرد شدن رگ‌های پیر، کندی رشد برگ‌های جوان داخل بوته و به‌طور کلی کندی رشد اندام‌های هوائی نمایان می‌شود.
مراحل برداشت چغندرقند
- در آوردن چغندرها از خاک
- سر زدن چغندرها
روش‌های برداشت چغندرقند
- روش‌های دستی توسط بیل
- روش مکانیزه توسط کمباین‌های برداشت چغندر
مراحل پس از برداشت و فرآوری
فرآورده‌های اصلی
فرآورده‌های اصلی چغندرقندشامل قند و شکر می‌باشد.
فرآورده‌های فرعی
- برگ و طوقه چغندر
برگ چغندر، قسمت هوائی گیاه را تشکیل می‌دهد و پس از سرزنی، مورد چرای مستقیم دام قرار می‌گیرد و یا پس ازجمع‌آوری، از آن به‌عنوان خوراک دام استفاده می‌شود، ترکیب برگ و طوقه به‌گونه‌ای است که برای دام به‌ویژه گاوهای شیری مفید است.
- تفاله چغندر
باقی‌مانده چغندر تحویلی به کارخانه پس از استخراج قند، تفاله نامیده می‌شود. تفاله چغندر به‌شکل تروخشک به‌عنوان دام مصرف می‌شود. از هر یکصد کیلوگرم چغندر با عیار ۱۶، حدود ۸۵ کیلو تفاله به‌دست می‌آید. نسبت تفاله خشک به‌وزن چغندر حدود ۵ درصد است.
- ملاس
پساب قهوه‌ای رنگ باقی‌مانده از پخت سوم چغندرقند که پس از سانترفیوژ (جداکردن شکر توسط نیروی گریز از مرکز) به‌دست می‌آید، ملاس نام دارد. هر ۱۰۰ کیلوگرم چغندرقند ۴ تا ۷ کیلو ملاس دارد که از آن به‌عنوان خوراک دام استفاده می‌شود. ملاس چغندر بین ۹/۱۴ تا ۲/۲۴ درصد مواد ازت‌دار دارد که با استفاده از مخمر مخصوص می‌توان از آن، پروتئین برای مصرف انسان و دام تهیه کرد. از هر تن ملاس می‌توان ۱۶۰ کیلوگرم اکسید کربن تهیه کرد که از آن در نوشابه‌سازی، کنسروسازی و آتش‌نشانی استفاده می‌شود.
از ملاس در تهیه اسیداستیک استفاده می‌شود، از اسید حاصله، سرکه تجاری به‌دست می‌آید. از ملاس نیز در تهیه چربی، اسید گلوتامیک، دکستران و بتامین استفاده می‌شود. ملاس برای تهیه الکل اتیلیک و سوخت اتومبیل نیز کاربرد دارد.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.