دولت و کوک کردن ساز گرانی

ماجرای ناتمام گرانی لبنیات و تعیین سیاست ها

سایت خبری تحلیلی ساعت 24/سپیده پیری- بین سال های 80 تا 91 تراکم استخوان ایرانیان بین 8 تا 14 درصد کاهش یافته است

مدت هاست که اخبار افزایش قیمت لبنیات و نرخ خرید شیر خام به بحث روز جامعه تبدیل شده است. از پرداخت مابه التفاوت دولت به دامداران گرفته تا اختصاص یارانه شیر به مصرف کنندگان.البته نباید فراموش کرد که سه ضلع متاثر یا موثر بر ماجرای گرانی لبنیات(دامداران،صنایع لبنی و مصرف کننده) در زمینی بازی می کنند که قواعد آن را دولت تعیین می کند و شاه بیت آن تورم رکودی است. از یک سو تورم مزمن دو رقمی کماکان سایه شوم خود را بر تولیدکننده و مصرف کننده تحمیل می کند و از سوی دیگر دولت در زیر انواع فشارها از جمله تحریم ها ، بی تدبیری های سال های اخیر، برنامه ناقص ، شعاری و بدون اندیشه هدفمندی یارانه ها و فساد نهادینه شده، برای متناسب کردن دخل خرج بروکراسی ناکارآمد خود ساز گرانی ها را کوک می کند،از افزایش نرخ مالیات ها گرفته تا گران کردن کالا و خدماتی که واحدهای دولتی و شبه دولتی در فضای انحصار زده ارایه می کنند. دامداران از افزایش هزینه های خود می گویند و تولیدکنندگان محصولات لبنی دل نگران نامتوازن شدن حساب هزینه ها و درآمدهای خود هستند . اما در این میان مصرف کنندگان بازنده این دور باطل گرانی هستند که لاجرم باید در سبد هزینه های خود به دنبال حذف برخی از کالاها و خدمات باشند که یکی از گزینه های احتمالی آن ها می تواند محصولات لبنی از جمله شیر و ماست باشد.در گزارش پیش رو سایت خبری تحلیلی ساعت ۲۴ نگاهی اجمالی به ابعاد گوناگون این موضوع دارد و در روزهای آتی ضمن گفتگو با دست اندرکاران امر تولید ، کارشناسان و سیاست گذاران اقدام به برگزاری یک میزگرد تخصصی خواهد کرد.

افزایش بهای لبنیات در شرایط تورمی کنونی می تواند منجر به حذف و یا کاهش لبنیات از سبد کالاهای مصرفی خانوارها شود.در صورت عدم مصرف شیر به میزان کافی ، در سال های آتی شاهد بوجود آمدن مشکلات بسیاری در حوزه سلامت عمومی و تحمیل هزینه های زیاد به اقتصاد ملی خواهیم بود.در یک معادله ساده افزایش قیمت شیر خام منجر به افزایش قیمت فرآورده های لبنی و سپس کاهش احتمالی مصرف آن یا در بدترین حالت خطر حذف لبنیات از سبد خانوار میشود. 'حسین چمنی' مشاور صنایع شیر ایران در حاشیه برگزاری همایش تبیین ارزش غذایی شیر در همدان با بیان اینكه در شش دهه آینده جمعیت ۵/۵ میلیونی سالمندان ایران به ۲۵ میلیون نفر افزایش می یابد افزود: ۸۰ درصد بیماری سالمندان در ایران اسكلتی و حركتی است كه این امر ضرورت استفاده از شیر را دوچندان می كند. براساس اعلام مرکز تحقیقات استئوپروز کشور، بین سالهای ۸۰ تا ۹۱ تراکم استخوان ایرانیان بین ۸ تا ۱۴ درصد کاهش یافته است.
تولید و سرانه مصرف در آیینه آمار
تولید شیر کشور در سال ۱۳۸۱ حدود۸/۵ میلیون تن گزارش شده است وبنابر این آمار تولید سرانه به ازای هر ایرانی ۹۰ کیلوگرم در سال بوده که با توجه به ضایعات شیر در چرخه ی تولید، فرآوری، توزیع و سایر موارد ، مصرف سرانه شیر و فرآورده های آن بر پایه شیر حدود ۷۵ کیلوگرم است. البته مصرف شیر در برخی از استانها به ویژه چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی و شرقی از متوسط کشور بیشتر است.حد اقل میزان مصرف هر فرد بالغ از سوی سازمانهای ملی و بین المللی، روزانه نیم لیتر شیر مایع، ۲۵ تا ۳۵ گرم پنیر و ۲۰۰ گرم ماست توصیه شده است .
بر اساس برنامه پنجم توسعه میزان تولید شیر خام باید به ۱۴میلیون تن میرسید به عبارتی سرانه تعیین شده شیر برای سال ۱۳۹۳ ، ۱۶۳ کیلوگرم بوده در حالی که مشاور صنایع شیر ایران می گویداز نگاه مسوولان سرانه مصرف شیر در کشور ۸۵ کیلوگرم است اما به اعتقاد من این میزان ۶۵ کیلوگرم می باشد.این در حالی است که مصرف سرانه شیر و فرآورده های آن در کشورهای اروپای غربی ۳۵۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم در سال در نوسان است تا جایی که مشاور برنامه جهانی غذای سازمان ملل در ایران اعلام کرده سرانه مصرف شیر در ایران یک ششم اروپا است.

افزایش نرخ ها از تولید تا مصرف
نعمت زاده وزیر صنعت، معدن وتجارت معتقد است دولت به هیچ وجه در پی تثبیت قیمت ها در شرایط تورم فعلی نیست از سوی دیگر نمی توان از تولید کنندگان انتظار داشت در چنین شرایطی قیمت محصولات خود را ثابت نگه دارند. از آنجا که تعیین قیمت انواع لبنیات مشروط به تعیین قیمت شیر خام است وزارت جهاد کشاورزی از افزایش ۳۰ درصدی قیمت خرید هر کیلوگرم شیر خام خبر داد اما رضا باکری دبیر انجمن صنایع لبنی اعتقاد دارد که مسوولان و کارگروه ستاد تنظیم بازار در رابطه با افزایش قیمت شیر خام پیشنهاد خاصی ارایه نکرده‌اند و تمام مسایل مطرح شده در رابطه با افزایش ۱۵ درصدی قیمت یا تخصیص یارانه برای کنترل قیمت شیر خام بخشی از خواسته‌های تولید‌کنندگان و کارخانجات صنایع لبنی است.
سعید سلطانی مدیر عامل اتحادیه مرکزی دامداران به نتایج نظر سنجی صورت گرفته بین دامداران سراسر کشور اشاره می کند که بیش از ۸۴ درصد آنان مخالف دریافت یارانه نقدی هستند و اعتقاد دارند که یارانه غیر نقدی در قالب علوفه ارزان قیمت می تواند بازار تولید و هزینه های آن ها را متعادل کند.تمامی این نیازها و توقعات دامداران باید توسط وزرات جهاد کشاورزی به عنوان متولی و حامی تولید کنندگان مورد بررسی قرار بگیرد و این در حالی است که تا کنون اقدام جدی در این حوزه صورت نگرفته است.
براساس گزارش میدانی خبرنگار سایت خبری تحلیلی ساعت ۲۴ از ابتدای سال ۹۳ تا تیر ماه سال جاری قیمت شیر نایلونی به وزن ۹۰۰ گرم از یک برند مشخص از ۱۵۵۰ تومان به ۱۷۵۰ افزایش قیمت داشته و ماست پر چرب همان برند از ۳۹۲۵ به ۴۴۵۰ تغییر یافته است. بر اساس شاخص های بانک مرکزی در طی یک سال اخیر قیمت لبنیات در حدود ۲۱ درصد افزایش را تجربه کرده و متوسط قیمت لبنیات تهران درهفته منتهی به سوم مرداد ماه جاری نسبت به هفته گذشته در سال قبل ۲۷.۴ افزایش داشته است.به گفته یکی ازفروشندگان محلی از ابتدای سال تا کنون شاهد ۱۵ تا ۱۸ درصد افزایش قیمت لبنیات بوده ایم.البته ناگفته نماند که متاسفانه در سال های اخیر به دفعات شاهد ترفند جدید و غیر اخلاقی گران فروشی با حربه ثبات قیمت ظاهری به ازای کاهش وزن نیز بوده ایم.
برخی از مطالعات ميداني پس از مرحله نخست هدفمندي يارانه‌ها نشان مي‌دهد به ازاي هر ۲تا ۳درصد افزايش قيمت شير و لبنيات سهم اين محصولات در سبد مصرفي خانوارهاي آسيب‌پذير يك درصد كاهش خواهد يافت. حسین چمنی از تأثير حداقل ۱۰تا‌۱۵درصدي افزايش ۳۰درصدي قيمت شير و لبنيات بر كاهش مصرف اين محصولات خبر داد و تأكيد كردکه مقاومت براي پرداخت يارانه شير در حالي است كه هزينه‌هاي درمان ناشي از كاهش مصرف شير و لبنيات به‌ مراتب بيشتر از رقم يارانه پرداختي به توليد‌كنندگان شير است. با توجه به اينكه شير مدارس تنها ۲۵۰هزار تن از ۸ميليون تن شير خام توليدي كشور را جذب خواهد كرد، اين امر موجب كاهش شديد ظرفيت دريافت شير خام صنايع لبني از دامداران، توقف كامل صادرات، به خطر افتادن ذخاير ژنتيك كشور و كاهش ظرفيت فعال كارخانه‌هاي لبني به كمتر از رقم ۵۰درصدي كنوني خواهد شد. علی شکوهی رئیس اتحادیه خواروبار و لبنیات فروشان شیراز با اعلام خبر کاهش ۵۰ درصدی خرید و فروش لبنیات در شیراز بر این واقعیت صحه گذاشت.
كاهش ۴۲درصدي مصرف شير و لبنيات در ۲سال نخست اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها موجب تشديد نگراني مردم شده است. هر چند که تبعات حذف يارانه ۵۰۰ميليارد توماني شير خام در مرحله نخست هدفمندي يارانه‌ها بر سلامت خانوار اثر گذار است. مانند افزايش هزينه‌هاي درمان پوكي استخوان و پوسيدگي دندان که تا کنون از سوی مراجع رسمی محاسبه نشده است این درحالی است که تا امروز یک سوم یارانه ۳۰۰ میلیارد تومانی شیر خام در سه ماه پایانی سال گذشته پرداخت نشده است. به گفته حسن ركني، معاون وزير جهادكشاورزي براساس مصوبه ستاد تنظيم بازار از ابتداي تير‌ماه قيمت خريد هر كيلوگرم شير خام از ۱۱۱۰تومان به ۱۴۴۰تومان افزايش يافته و كارخانه‌هاي لبني موظف به خريد شير خام با نرخ مذكور از دامداران هستند.
به عقیده مشاور انجمن صنفی صنایع فرآورده های لبنی ایران اگر دولت یارانه ندهد قیمت فراورده‌های لبنی نزدیک به ۲۵ تا ۲۶ درصد ( حدود ۲۱ درصد به دلیل افزایش قیمت شیرخام و حدود ۵ درصد با لحاظ سایر موارد) افزایش می‌یابد.البته احتمال این امر که دولت با افزایش ۷ تا ۸ درصدی قیمت موافقت کند و باقی آن را یارانه دهد، وجود دارد.
اين در حالي است كه انجمن صنفي صنايع لبني ايران طي نامه‌اي به اعضاي اين انجمن از آنها خواسته است، قيمت محصولات خود را حداكثر تا ۱۵درصد افزايش دهند. گرچه بنابر اعلام مسئولان اين تشكل صنفي از اين پس فقط شير خام مشمول كالاهاي اولويت يك و قيمت‌گذاري دولتي بوده و شير و لبنيات جزو اقلام كالايي گروه دوم است كه نرخ آن توسط اتحاديه‌ها و براساس ضوابط سازمان حمايت تعيين مي‌شود.
نکته قابل تامل دیگر این است که به گفته فعالان تولید محصولات لبنی کمترین میزان سود در میان صنایع مختلف کشور به صنعت لبنیات با ۱.۵ درصد سود اختصاص دارد و کارخانه های صنایع لبنی در بهترین شرایط تولید تنها ۴ درصد سود میبرند.حال اگر یارانه به بخش صنایع لبنی یا دامداران داده نشود احتمال افزایش ۱۵ درصدی هزینه های تمام شده در صنایع لبنیات لاجرم است.
رجایی نماینده مجلس نهم معتقد است که اگر قرار باشد نرخ مشخصی در بازار اعمال شود دولت باید در همه مقاطع و مراحل یعنی از تعیین نرخ شیر خام تا محصولات فرآوری شده ورود کند، اینکه دولت فقط نرخی را اعلام کند و مابقی موضوعات را بر مبنای عرضه و تقاضا در بازار تنظیم کند صحیح نیست چرا که در این صورت باید کل چرخه آزاد سازی شود و دولت در این خصوص دخالت نکند . رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در تازه ترین اظهارات خود بار دیگر تاکید کرد که سیاستهای روشن در نظام آزاد سازی نرخ محصولات کشاورزی راهگشاست و در هر دو روش بازار آزاد رقابتی یا اقتصاد دستوری باید به بهترین شکل توازن در دو کفه تولید و مصرف رعایت شود. اگر رویه حمایت و راهبری این حوزه اقتصاد دستوری است باید طبق قانون نظام جامع دامپروری، نرخ تضمینی شیر خام تعیین شود که در این صورت قیمت تمام شده تولید شیر با یک درصد سود لحاظ می شود.
از آنجا که تعیین سیاست ها و قیمت برای خرید شیر خام که اثرگذاری مستقیمی در قیمت لبنیات دارد در اختیار دولت و مسولان وزارت جهاد کشاورزی است به نظر میرسد افزایش فاصله زمانی بین تصویب تا پرداخت یارانه با توجه به تورم لجام گسیخته ،اثرگذاری خود را در صنعت مورد نظر از دست می دهد.
با نگاهی به سیاست های دولت در حوزه بهداشت و درمان و عزم ارایه یارانه به مردم و کاهش هزینه‌های دارو برای بیماران به نظر می رسد دولت می تواند با در پیش گرفتن سیاست ها و برنامه های اصولی ضمن بالا بردن سطح بهداشت و سلامتی شهروندان از ابتلا آنان در سال های آتی به بیماری های مختلف جلو گیری کند.اقداماتی نظیر پایین نگه داشتن هزینه تمام شده تولید شیر و فرآورده‌های لبنی و حذف مالیات بر ارزش افزوده و کاهش انواع عوارض و مالیات ها در این بخش، می تواند جامعه به سمت افزایش سرانه مصرف شیر هدایت کند.
سیاست گذاری عاقلانه در ارتباط با شیر و لبنیات می تواند بر روی بسیاری از شاخص های هزینه‌های مرتبط با سلامت عمومی و تبعات ناشی از کاهش مصرف شیر و مواد لبنی از جمله پوکی استخوان،دندان، و کاهش ضریب هوشی برای کودکان و سالمندان تاثیر موثری داشته باشد. چنانچه تصمیم منطقی در این زمینه اتخاذ نشود، در آینده اقتصاد ملی با بحرانی جدی روبه رو می شود چراکه مصرف شیر و فراورده‌های لبنی ارتباط مستقیمی با سلامتی مردم دارد.