مد لباس زنان در دوران هخامنشی +تصاویر

ساعت 24-« هاید ماری کخ » در کتاب « از زبان داریوش » می‌‏نویسد که نخستین موضوعی که بی‌‏درنگ جلب توجه می‌‏کند لباس زنان است، که همان لباس چین‌‏دار هخامنشی و همان کلاهی است که مردها بر سر دارند.

مدت زیادی است که مشخص شده است در هیچ یک از نگاره‌‏های بی‌‏شمار تخت جمشید و شوش و پاسارگاد هیچ زنی به تصویر کشیده نشده است.

اما در میان آثار هنری کوچک به نقش‌‏های بی شماری بر می‌‏خوریم که به کمک آن‌‏ها می‌‏توان به تصویر کاملی از ظاهر زنان امپراتوری بزرگ ایران دست یافت.

« هاید ماری کخ » در کتاب « از زبان داریوش » می‌‏نویسد که نخستین موضوعی که بی‌‏درنگ جلب توجه می‌‏کند لباس زنان است، که همان لباس چین‌‏دار هخامنشی و همان کلاهی است که مردها بر سر دارند.

سرپوش کنگره‌‏دار بیش‌‏تر به چشم می‌‏خورد. از آن جا که مردان نیز از زیورآلات و جواهر زیادی استفاده می‌‏کردند، از این طریق تشخیص مرد و زن بسیار دشوار می‌‏شود. حتی عناصر زینتی، مانند به دست گرفتن نیلوفر نیز، در تصویر زنان و مردان مشابه است.

علاوه بر این معلوم می‌‏شود که در سراسر امپراطوری از مُد واحدی پیروی می‌‏شد. ظاهرا زنان اشراف، چشم به دربار در تخت جمشید داشته‌‏اند. برای نمونه نگاره‌‏ای از سنگ آهنگ که از مصر به دست آمده و امروز در موزه‌‏ی بروکلین نگه‌‏داری می‌‏شود، زنی را با لباس چین‌‏دار هخامنشی نشان می‌‏دهد.

نگاره ای از سنگ آهک از مصر، زنی در جامه ایرانی

چین‌‏های افقی جلوی لباس و پارچه‌‏ای که به « خورد » چین‌‏ها داده شده و تشکیل قوس‌‏های مکرر را داده است، به وضوح همانی است که در لباس هخامنشی و در نگاره‌‏های تخت جمشید می‌‏بینیم.

این لباس برش زیبایی دارد و در قسمت پشت، تا زمین آویخته است. آستین‌‏ها نیز برشی گشاد و آویخته دارد. دست‌‏های نگاره در جلو به هم گره خورده و گردن بندی چند ردیفه از مروارید، مانند گردن بندی که از پاسارگاد به دست آمده، برگردن دارد.

حلقه‌‏های بزرگی زینت بخش گوش‌‏ها شده و موها را نواری با نقش نیلوفر نگه داشته است. این نوار همانی است که اسلحه دارهای شاه در نگاره‌‏های بیستون بر سر دارند. در آرایش مو نیز تقلید از آخرین مد نگاره‌‏های تخت جمشید را شاهدیم. موها کوتاه و به صورت دایره‌‏ی موج دار انبوهی پیرامون سر، درست مانند موهای شاه، قرار گرفته است.

سری از خمیر شیشه آبی

همین آرایش مو را در سری می‌‏بینیم که از تخت جمشید به دست آمده است. این سر به تقلید از سنگ لاجورد، لعابی به رنگ آبی دارد. چشم‌‏ها و ابروان از لعاب شیشه‌‏ای و به رنگی دیگر ساخته شده است. این سر می‌‏توانست از آن یک زن باشد. همچنین سری از سنگ آهک که در مسجد سلیمان پیدا شده، یا سر دیگری از گل پخته از شوش ممکن است زنانه باشد.

در میان وسایل آرایش، سرمه‌‏دان‌‏هایی از برنز یافت شده که اغلب به شکل یک زن ساخته شده است. نمونه‌‏ی مجموعه‌‏ی خصوصی فروغی از زیبایی خاصی برخوردار است. زنی که به صورت سرمه‌‏دان ساخته شده لباس هخامنشی بر تن دارد که به خصوص آستین‌‏هایش از زیبایی خاصی برخوردار است. از پشت سر زن گیسوان بلندی آویخته است و گردن بند پهنی از مروارید بر گردن دارد. دسته‌‏ی کلاهک سرمه‌‏دان که به شکل پایه‌‏ی مبل ساخته شده، برای آسانی کار کمی بلندتر گرفته شده و روی آن یک پرنده نشسته است.

سرمه دان برنزی به شکل یک زن با لباس چین دار هخامنشی

سرمه‌‏دان برنزی مشابهی، البته با ظرافتی کمتر، در موزه‌‏ی آشمولین آکسفورد نگه‌‏داری می‌‏شود. همان زلف بر شانه افتاده، این بار بسیار دقیق بافته شده و چین‌‏های پشت لباس، طبق قاعده به صورت قوس‌‏های مکرر افقی آویزان است. سرمه دان دیگری که از گور زنی در کیش به دست آمده دارای روکشی از نقره است. در این نمونه هم لباس چین‌‏دار هخامنشی تکرار شده و تندیس موی کوتاه مجعدی دارد.

در برخی از مهر‏ها هم تصویر زنان دیده می‌‏شوند. در مهری در موزه لوور پاریس، ظاهرا مجلس بار در تخت جمشید مدل این مهر قرار گرفته است. درست به همان شکل که شاه در مجلس بار نشسته است.

مهر یکی از زنان متشخص ایرانی

در این مهر زنی بلند پایه بر صندلی تخت مانندی، که پشت مرتفعی دارد نشسته، پاهایش را روی چهارپایه‌‏ای گذارده و گل نیلوفری در دست دارد. لباس این زن لباس دربار هخامنشی است، کلاهش شبیه تاج است که چادری روی آن انداخته‌‏اند. تصویر این زن خلاف تصور معمول، از آن یک الاهه نیست. بلکه زن بلند پایه‌‏ای است که با رفتاری درباری خواسته تا اعتبار درجه‌‏ی خود را بالا برد.

در مقابل او ندیمه‌‏ای با موی بافته‌‏ی بلند ایستاده و پرنده‌‏ای شبیه آن چه روی کلاهک سرمه دان است، در دست دارد. این پرنده یا یک شیئی زینتی است یا وسیله‌‏ای برای بازی و شاید هم پرنده‌‏ای زنده مثل قناری برای وقت گذرانی یک خانم سرشناس است.

عود سوز تصویر نیز بزرگ‌‏تر از معمول و تقلیدی آگاهانه از مجلس بار شاهی در تخت جمشید است. با این تفاوت که به جای مرد خدمتکار سطل به دست تخت جمشید در این جا زنی خدمتکار نقش شده است. این زن نیز لباسی چین دار بر تن و کلاهی کنگره‌‏دار بر سر دارد.

در مهرهای زیادی زنان ایرانی با لباس چین‌‏دار دیده شده‌‏اند. مثلا بر مهری که در لندن نگه‌‏داری می‌‏شود زنی را می‌‏بینیم که گل نیلوفر به دست و با موی بلندی که در قسمت پایین چندین گلوله به آن بافته شده است. در مهر دیگری در آکسفورد، مردی ایرانی با لباس سوارکاری روی چهارپایه‌‏ای نشسته و در مقابل وی زنی با لباسی دیگر جام به دست در حال پذیرایی است و بالاخره در مهری در تورنتو زنی در حال حمل یک مجموعه‌‏ی کامل وسیله‌‏ی نوشیدن، یعنی غرابه، جام و ملاقه است.

راست : مهر یک زن با لباس چین دار ایرانی؛ چپ : یک زن ایرانی در حال پذیرایی از یک مرد

یک ساقی زن با غرابه و جام و ملاقه در دست

در میان گنجینه‌‏ی جیحون نیز بی‌‏شماری از نقش‌‏های زنان بر می‌‏خوریم. در فضای داخلی در یک قوطی نقره‌‏ای کوچک زنی با همان لباس معمول و مردی با لباس سوارکاران ایرانی نقش شده است.

در دو مهر انگشتر دیگر در هر کدام زنی نشسته به چشم می‌‏خورد که گل یا پرنده‌‏ای در دست دارد. به این ترتیب این حالت در تصویر زنان حالتی معمول و گسترده بوده است.

مهری چهار رویه. در یک روی تصویر زن و مردی در لباس ایرانی نقش شده و در روی دیگر زنی نشسته پرنده ای را برای بازی به دخترش می دهد.

در مهری که امروز در لندن نگه‌‏داری می‌‏شود به وضوح پیداست که پرنده‌‏ای که اغلب در نقش زن‌‏های نشسته به چشم می‌‏خورد. به هیچ وجه برای قربانی کردن در راه خدایان نیست، در این جا زنی نشسته در حال دادن پرنده‌‏ی کوچکی به دخترش برای بازی است.

به این ترتیب می‌‏بینیم که بی‌‏شماری نقش زن عصر هخامنشی وجود دارد که در آن‌‏ها از نظر لباس و کلاه و زیورآلات فرقی میان زن و مرد به چشم نمی‌‏خورد. حتی نقش‌‏های تشریفاتی مجالس مربوط به شاه مانند مجلس مشهور بار در فضای مرکزی پلکان بزرگ آپادانا نیز، صورتی است که از طرف زن‌‏های امپراتوری بزرگ ایران تقلید می‌‏شود.