دکتر عباس میلانی از سکونت ده درصد ایرانی ها درخارج از کشور خبرداد

مهاجرت 8 میلیون ایرانی از کشور

ساعت24-درحالی که آماری از جمعیت ایرانیان ساکن در خارج از کشور به طور دقیق در دست نیست یک استاد ایرانی علوم سیاسی در دانشگاه استانفورد در آمریکا ادعا کرده است 10 درصد جمعیت ایران به خارج از کشوررفته اند.

این عدد را دکتر عباس میلانی درسخنرانی که برای انجمن علوم سیاسی ایران فرستاده است برزبان آورده و می گوید : "در 150 سال اخیر سه مورد از مهمترین جابه‌جایی‌های جمعیت در طول تاریخ سه هزار ساله ایران انجام شده است: نخست، در نتیجه اصلاحات ارضی و رواج پول نفت، گذار عظیمی از روستا به شهر صورت گرفت و ایران از جامعه‌ای که 90 درصد آن در آغاز قرن بیستم در روستا بودند به جامعه‌ ای تبدیل شد که به روایتی الان 25 درصد در روستا هستند و آن هم در روستاهایی که به طور اجتناب‌ناپذیر وابسته به شهر هستند، و با شهر و اینترنت در تماس هستند، و به نوعی جهانی شده‌اند. روستاهای عقب افتاده آخر قرن نوزدهم، که به شیوه هزار سال قبل زراعت می کردند و با هیچ کسی تماس نداشتند، دیگر وجود ندارد. اکنون در ایران نوع جدیدی از شهروند شهرنشینی داریم؛ دوم، مهاجرت نیمی از جمعیت ایران از اندرونی به بیرونی. یعنی حضور روزافزون زنان در عرصه‌های اجتماعی، انقلاب دومی است که از حیث جمعیت، ترکیب جمعیت و حضور جمعیت در عرصه‌های مختلف صورت گرفته است؛ سومین انقلاب، موج یا جابه‌جایی تاریخی شگفت این است که الان نزدیک به 10 درصد جمعیت ایران در خارج از کشور زندگی می کنند. یعنی ایران در مفهوم جدید خود دیگر محدود به جغرافیا نیست. ایران در مفهوم جدید هر جایی است که کسی برای ایران دل می سوزاند و نگران وضع ایران است، و این ایران موسع هم ا حیث ابعاد مشکلات و هم از جنبه ابعاد امکان حل مشکلات با آنچه مثلا در دوران مشروطه بود، تفاوت دارد. " با توجه به جمعیت 80 میلیونی ایران یک محاسبه ساده نشان می دهد 8 میلیون ایرانی در حال حاضر درخارج از ایران ساکن شده اند. دریک گزارش ارایه شده در مجله اتاق بازرگانی ایران نیز درباره مهاجرت ایرانیان آمده است درحال حاضر نزدیک به 500 هزار ایرانی فقط برای فعالیت اقتصادی به دیگر کشورها رفته اند که خلاصه ای از آن را می خوانید
ثروت انسانی از دست رفته
تاریخ مقایسه‌ میان آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی از 200 سال پیش از این نشان می‌دهد که کشورهای مستقر در بخش جنوبی قاره آمریکا به لحاظ استاندارد زندگی و درآمد و تولید و مصرف بالاتر از ایالات متحده آمریکا بودند. این دو بخش جدا شده و جدا مانده از هم اما به دلیل برخی تفاوت‌هایی که داشتند در دو سده گذشته راه‌های متفاوتی را رفتند. آمریکای جنوبی دراختیار افراد و گروه‌هایی قرار گرفت که به آداب و آموزه‌های دموکراسی و آزادی باور نداشتند و نخواستند که از این نیروی فوق‌العاده استفاده کنند. گروه‌ها و افرادی که در ایالات متحده آمریکا زندگی کردند میل به آزادی داشتند. تفاوت این دو تکه جدا شده بیش از این نبود و طبیعت هر دو بخش تفاوت‌های اندکی داشتند، اما مردمان متمایل به آزادی در بخش شمالی و مدیران متمایل به دیکتاتوری در بخش جنوبی موجب شد تا آمریکای شمالی اکنون در صدر کشورهای ثروتمند قرار گیرد و برخی از کشورهای جنوبی در بدترین وضعیت باشند. این داستان را می‌توان با کمی تسامح در دو بخش جدا شده آلمان شرقی و آلمان غربی نیز دید.پس از جنگ جهانی دوم مدیران حاضر در بخش غربی به همکاری با دنیای آزاد گرایش داشتند و نیک فهمیدند برای عبور از روزهای سخت باید به آزادی و دموکراسی تن دهند.نگاه مثبت این مدیران به رفتار درست با جامعه جهانی موجب شد در اوایل دهه 1980 که این دو بخش درهم تنیده شدند بخش غربی آلمان در مقام سوم اقتصاد جهان باشد و بخش شرقی آلمان در زمره اقتصادهای ضعیف اروپا قرار گیرد. تفاوت کره شمالی و کره جنوبی نیز در نوع نگاه انسان‌هایی است که در دو بخش کره زندگی کردند. این مقدمه طولانی با این هدف بیان شد که نقش نیروی انسانی و باورهای انسان‌های ساکن در جامعه‌ها بر پیشرفت و پس‌رفت و درجا زدن کشورها به ذهن نزدیک شود.
ایرانیان مهاجر

یکی از ابعاد جریانات مهاجرتی در ایران در نیم قرن اخیر، مهاجرت ایرانی‌ها به خارج از کشوربوده است. برآورد شده است که تنها در دهه 1345 تا 1355 حدود 700 هزار نفر کشور را ترک کرده‌اند. از سال 1355 به بعد و در طول چهار دهه گذشته، روند مهاجرتی ایرانیان به خارج از کشور تداوم و حتی گسترش یافته است. تعداد جمعیت ایرانیان خارج از کشور بر اساس منابع مختلف آماری از3 تا 6 میلیون نفر نوسان دارد. در واقع آمار و داده دقیقی در مورد مهاجران ایرانی در خارج از کشور به ویژه در خصوص نسل دوم مهاجران موجود نیست. با این حال، توزیع قاره‌ای ایرانیان مهاجر بیانگر آن است که حدود 61 درصد ایرانیان در قاره آمریکا (عمدتا در آمریکای شمالی)، 26 درصد در اروپا، 11 درصد درآسیا، 2 درصد در منطقه اقیانوسیه (استرالیا)، و کمتر از 5/0 درصد در آفریقا زندگی می‌کنند.با توجه به انواع تعاریف و نحوه طقه‌بندی مهاجران و همچنین اهداف آنان از مهاجرت، دسته‌های مهاجرتی را می‌توان به گروههای مختلفی اعم از 1- مهاجران ماهر و تحصیلکرده، 2- مهاجران تحصیلی و دانشجویی، 3- مهاجران اقتصادی، 4- پناهجویان و مهاجران اجباری و 5- مهاجران خانوادگی تقسیم‌بندی کرد. در ادامه مروری اجمالی بر وضعیت مهاجرفرستی کشور ایران از منظر چهار گروه نخست مهاجرتی خواهیم داشت.
مهاجران ماهر- تحصیلکرده
این دسته از مهاجران که غالبا دارای تحصیلات و یا مهارت‌های سطح بالایی هستند، از جمله مهم‌ترین و ارزشمندترین دسته مهاجران به شمار می‌روند و لذا در بازار بین‌المللی مهاجرت، رقابت بسیار شدیدی برسر جذب و نگهداری آنها وجود دارد. بسیاری از کشورهای مهاجرپذیر به ویژه کشورهای پیشرفته برنامه‌ها و سیاست‌های ویژه‌ای را جهت جذب و نگاه‌داشت این دسته از مهاجران، هر ساله اعلام و اجرا می‌کنند. در واقع این کشورها برنامه‌های توسعه‌ای خود را به ویژه در زمینه نوآوری و فناوری، گاها بر اساس همین مهاجران ماهر و تحصیلکرده پی‌ریزی می‌کنند. در طرف مقابل، کشورهای مهاجرفرست که سالیانه درصد قابل توجهی از نیروهای ماهر و تحصیلکرده خود رااز دست می‌دهند، گاها دچار خسران‌های اقتصادی و اجتماعی برگشت‌ناپذیری در این زمینه می‌شوند. در حال حاضر، گروهی از کشورهای مهاجرفرست، به عنوان مثال کشور چین، برنامه‌های بسیار گسترده و منسجمی را برای بازگشت این دسته از مهاجران خود به اجرا درآورده‌اند و در همین راستا نیز به توفیقات بسیار ارزنده‌ای نیز دست یافته‌اند که اثرات آنها در عرصه‌های اقتصاد نوآوری و فناوری آنها به وضوح قابل مشاهده است.بر اساس آمار و سهم مهاجران تحصیلکرده و ماهر از تعداد کل مهاجران در سال‌های 1390-1389 ایران در جایگاه چهارم را در میان همه کشورها داراست؛ چرا که حدود نیمی از تعداد کل مهاجران ایرانی را افراد تحصیلکرده و یا ماهر تشکیل می‌دهند. از نظر تعداد مهاجران تحصیلکرده در سال 1380 و نیز در سال 1390، ایران رتبه نخست را در میان کشورهای منطقه دارد. سطح تحصیلات مهاجران و یا به بیانی دیگر تعداد مهاجران تحصیلکرده به ویژه در منطقه MENA در حال افزایش است. بر اساس گزارشات 29 درصد از کل مهاجران منطقه MENA در حال افزایش است. بر اساس گزارشات 28 درصد از کل مهاجران منطقه MENA به مقصد کشورهای حوزه OECD دارای تحصیلات عالیه بوده‌اند، در حالی که این نرخ در سال 2001 معادل 23 درصد بوده است. در واقع تعداد مهاجران تحصیلکرده این منطقه از رقم 3/1 میلیون به رقم 2/2 میلیون در بین سال‌های 2001 تا 2011 افزایش یافته است. در میان کشورهای منطقه MENA، ایران به تنهایی سهم 25 درصدی از کل مهاجران تحصیلکرده به حوزه OECD را تشکیل می‌دهد. دیگر کشورهای اصلی مهاجر تحصیلکرده‌فرست شامل مراکش و الجزایر هستند.بررسی ساختار شغلی و تحصیلی جمعیت ایرانی در سرشماری‌های اخیر در کشورهای آمریکا، کانادا، استرالیا و سوئد بیانگر سطوح بالای تحصیلی و شغلی مهاجران ایرانی در مقایسه با سایر گروه‌های مهاجر و حتی جمعیت‌های بومی است.
مهاجران تحصیلی

در کنار مهاجران ماهر و تحصیلکرده، دسته اصلی و عمده دیگر، دانشجویان و مهاجران تحصیلی هستند. در واقع در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای توسعه‌یافته این دسته از دانشجویان را به عنوان مهاجران آتی با تحصیلات و یا مهارت‌های سطح بالا در نظر می‌گیرند که دارای این مزیت مضاعف نسبت به دیگر دسته‌های مهاجرتی هستند. در واقع به واسطه اخذ مدرک و آشنایی با فرهنگ و شرایط اجتماعی کشور میزبان پیش‌بینی می‌شود که مشکلات اقتصادی و پیوستگی اجتماعی مربوطه این دسته از مهاجران کمتر باشد و بالتبع مزیت‌های بیشتری را برای کشورم میزبان به ارمغان آورند. به همین خاطر، بسیاری از کشورهای مهاجرپذیر برنامه‌های مختلفی همراه با مشوق‌های تحصیلی متنوعی را برای جذب دانشجویان بین‌المللی پی‌ریزی کرده و می‌کنند.در سال 1391 چین با بیش از نیم میلیون دانشجوی مهاجر به عنوان یکی از اصلی‌ترین کشورهای دانشجوفرست به شمار آمده و در برابر آن آمریکا با جذب بیش از 700 هزار دانشجوی مهاجر، بزرگ‌ترین میزبان دانشجویان خارجی است. بر اساس آمار یونسکو در سال 1391، کشورهای مالزی، آمریکا، بریتانیا، امارات متحده عربی و ایتالیا پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در میان سایر کشورها بوده‌اند. در این سال حدود 52 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول به تحصیل بوده‌اند که 5/1 درصد از سهم بازار جهانی دانشجویان را تشکیل داده است.علاوه بر آمریکا، انگلیس و ایتالیا که در بالا به آنها اشاره شد، کشورهای آلمان و کانادا هم به عنوان مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در میان کشورهای OECD در سال‌های مذکور به شمار می‌آیند. در میان کشورهای فوق‌الذکر، رشد تعداد دانشجویان در کشورهای آمریکا و ایتالیا حایز توجه است.
مهاجران اقتصادی
دسته‌ای از مهاجران را شامل می‌شود که به طور خاص و مشخص با هدف رسیدن به وضعیت اقتصادی بهتر و انگیزه‌های دستیابی به سطح زندگی و رفاه اجتماعی بالاتر به مهاجرت از کشور و موطن خود می‌کنند. بر اساس آمار سال 2013 میلادی، از 233 میلیون جمعیت مهاجر دنیا، اکثریت دارای انگیزه‌های اقتصادی برای مهاجرت بوده‌اند. علاوه برانگیزه‌های فردی این دسته از مهاجران، بسیاری از کشورهای مهاجرپذیر برای دستیابی به نیروی کار ماهر و ارزان اقدام به ایجاد تسهیلات، مشوق‌ها و کریدورهای مهاجرتی برای مهاجران اقتصادی می‌نمایند. در واقع بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، برای به گردش درآوردن و تحرک چرخ اقتصاد خود نیازمند نیروی کار ارزان‌ مهاجر هستند. مطالعات مهاجرتی حاکی از آن است که مهاجران اقتصادی در بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از بخش‌های کشاورزی و ساختمان، همچنین در بخش خدمات شامل رستوران‌داری و هتل‌داری، مراقبت از سالمندان، نظافت و خدمتکاری منازل می‌توانند نیازهای کشورهای میزبان را برآورده سازند. برای مثال، در تعدادی از کشورهای میزبان به عنوان نمونه کشور ایتالیا که با مسأله سالخوردگی جمعیت روبرو هستند، بخش مراقبت از سالمندان و یا خدمتکاری منازل به طور کامل وابسته به نیروی کار مهاجرت جنوب شرقی آسیا و به طور خاص کشور فیلیپین است.با توجه به تنوع مهاجران اقتصادی و نیز دشواری‌های مرتبط با ثبت آمار این دسته از مهاجران به ویژه مهاجران اقتصادی فصلی و یا غیررسمی و یا غیرقانونی، استخراج آمارهای منظجم در قابل مقایسه میان کشوری به طور منظم و پیوسته در این زمینه معمولا به سختی انجام می‌گردد. همچنین عدم ثبت و ضبط نظام‌مند آمارهای رسمی ملی توسط کشورهای مهاجرفرست در حال توسعه از جمله ایران، ارائه آمار دقیق و قابل اتکا همانند دیگر گروه مهاجران تاکنون کمتر میسر گردیده است.در سال 1390، حدود 493هزار ایرانی در کشورهای OECD مشغول به کار بوده‌اند که از این تعداد، 302 هزار نفر تحصیلات سطح بالا داشته‌اند. به طور کلی نرخ اشتغال مهاجران ایرانی در حدود 60 درصد می‌باشد که این نرخ برای افراد تحصیلکرده بیش از 70 درصد است. بر اساس داده‌های آماری سال 1390 میلادی،‌52 درصد ایرانیان در مشاغل با مهارت‌های بالا حضور دارند و 44 درصد از آنها نیز در مشاغل با مهارت متوسط فعال هستند و تنها 4 درصد مهاجران ایرانی در مشاغل با سطح مهارت پایین فعالند.همچنین بر اساس آمار سال 1394 در زمینه مهاجرین اقتصادی از ایران، حوزه کشورهای خلیج فارس یکی از مقاصد مهم ایرانیان مهاجر است. برای مثال،‌ در حال حاضر 150 هزارمهاجر ایرانی در کشور قطر و نیز 98 هزار مهاجر ایرانی در کشور کویت به عنوان مهاجر اقتصادی مشغول به فعالیت می‌باشند.اما یکی از مهم‌ترین شاخص‌های فعالیت و بازده مهاجران اقتصادی، جریان وجوهات ارسالی آنها از کشورهای میزبان به کشورهای مبدأ است.

بر همین اساس، جریان وجوهات ارسالی توسط مهاجران ایرانی به داخل کشور در میان سال‌های 2005 تا 2014 میلادی به طور متوسط چیزی قریب به یک میلیارد دلار بوده است که در سال‌های اخیر با رشد 20 تا 40 درصدی، به عدد یک میلیارد و 400 میلیون دلار در سال نزدیک شده است. با این حال، سهم این وجوهات ارسالی از 5/0 درصد تولید ناخالص داخلی کشور ایران در سال 2005 به زیر 4/0 درصد در سال‌های اخیر کاهش یافته است.