رویای صادرات صنایع دستی

صنعت سنتی، مدیریت سنتی

سایت خبری تحلیلی ساعت 24- فراز جبلی- برآوردها از میزان صادرات صنایع دستی در سال گذشته فقط ۷۵۰ میلیون دلار است.

نفت و گاز و معادن و مشتقات آن را از مردم ایران بگیرید، حجم صادرات ایران بسیار اندک می‌شود، پسته می‌ماند و فرش و مقداری صادرات سنتی. در میان این صادرات سنتی چشم امید بسیاری به صنایع دستی است. بارها این مضوع از سوی مسوولا ن میراث فرهنگی مطرح شده است که صنایع دستی می‌تواند بازار اشتغال ایران را متحول کند. هنوز هم بسیاری از مدیران به محصولات سنتی با دیدگاهی سنتی می‌نگرند که یک زن خانه‌دار یا مردی بیکاری می‌تواند با تولید صنایع دستی روزگار بگذراند. اما مگر بازار ایران چقدر برای خرید صنایع دستی کشش دارد؟ این محصولات قرار است در کجا به فروش برسد؟ طبیعتا صادرات کلید حل این مشکل است اما واقعا حجم صادرات ایران در صنایع دستی چقدر بوده است؟ آیا اصولا حجم صادرات ایران به حدی بوده است که بتوان این محصول را در لیست کالاهای مهم صادراتی قرار داد؟
صادرات ۷۵۰ میلیون دلاری
برآوردها از میزان صادرات صنایع دستی در سال گذشته فقط ۷۵۰ میلیون دلار است. این آمار هم خیلی رسمی محسوب نمی‌شود چون آمارهای گمرکی میزان بسیار کمتری را نشان می‌دهد ولی بسیار از این کالاها به صورت چمدانی از طریق توریست‌های خارجی از کشور خارج می‌شود به همین دلیل نمی‌توان متوجه شد که واقعا حجم صادرات چقدر است. با این وجود این آماری است که از سوی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع‌دستی کشور ارائه شده است. این اتحادیه تأکید دارد که با مدیریت صحیح در سال ۹۳ می‌توان انتظار داشت که حجم صادرات ۳ برابر شود. اما این چه مدیریتی است که سرنخ این کلاف پیچیده خارج از دست تولیدکنندگان و صنایع دستی ایرانی است.
توریست‌های سردرگم
یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی صنایع دستی ایران این است که مشتری اصلی این کالاها مربوط به توریست‌های خارجی است اما ورود و خروج این توریست‌ها به هیچ وجه در اختیار صنعتگران ایران قرار ندارد. در واقع یک صنعتگر باید به امید بازاری باشد که کاملا تحت تأثیر روابط سیاسی است و هر زمان ممکن است شرایط بازار راکد شود. در همین راستا پای صحبت مسعد عطاریان دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان و تولیدکنندگان صنایع دستی نشستیم. به گفته وی این موضوع که توریست به چه میزان به کشور جذب می‌شود یک چالش است اما چالش جدی‌تر نحوه ارتباط فروشندگان صنایع دستی با این توریست‌ها است. عطاریان می‌گوید هنوز بازارچه تخصصی مناسب برای فروش محصولات صنایع دستی وجود ندارد و جاهایی که بورس فروش محصولات صنایع دستی محسوب می‌شود در واقع مکانی مناسب برای جذب توریست نیست. وی افزود: در شهرهایی مانند اصفهان و شیراز بافت تاریخی اندکی این مشکل را حل کرده است ولی برای مثال در تهران که گذرگاه اصلی توریست‌ها محسوب می‌شود اکثر مغازه‌های صنایع دستی در مرکز و جنوب شهر هستند در حالی که توریست‌ها در شمال شهر اقامت می‌کنند.
دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان و تولیدکنندگان صنایع دستی هم معتقد است اگر می‌خواهیم صنایع دستی در کشور جان بگیرد چاره‌ای نداریم جز آنکه بازارهای هدف مناسب و با ثباتی را مشخص کنیم و صادرات نه به امید توریست‌ها بلکه به خاطر بازارهای برنامه ریزی شده باشد اما این روش‌ها مشکلاتی بسیار پیچیده دارد که اولین آن موضوع بسته بندی است.
عطاریان با اشاره به این که هیچ محصول بدون بسته بندی مناسب نمی‌تواند جایگاهی قابل توجه پیدا کند می‌گوید: صنایع دستی ایران اغلب به خاطر نحوه تولید فاقد بسته بندی مناسب هستند و همین موضوع باعث می‌شود که این کالاها یا خریداری نداشته باشد و یا با قیمتی به مراتب پایین‌تر از قیمت واقعی به فروش برسد. به گفته دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان و تولیدکنندگان صنایع دستی این محصولات قرار است به عنوان یک اثر هنری به فروش برسد اما در ایران این محصولات به روشی به مشتری عرضه می‌شود که در عمل ارزش کالا کاهش پیدا می‌کند.
این مشکل از آنجایی شروع شده است که صنایع دستی به صورت سنتی تولید شده و مدیریت فعلی کشور هم این روش را مورد حمایت قرار داده است. بسیاری از تولیدکنندگان صنایع دستی در خانه‌های خود به تولید می‌پردازند و اگر کارگاهی هم وجود داشته باشد بسیار کوچک است. صنایع دستی ایران هیچ گاه نتوانسته است خود را به عنوان یک صنعت بزرگ معرفی کند و کارگاه‌هایی بزرگ بر اساس تقسیم کار اقدام به تولید انبوه صنایع دستی کند. هنوز هم الگوی اشتغال بر اساس صنایع دستی برای مناطق محروم و شهرستان‌های کوچک ایجاد می‌شود که مغفول ماندن نحوه بسته بندی تنها یکی از اثرات این روش تولید است. از دیگر آثار منفی این مدل از تولید قیمت تمام شده بالای صنایع دستی ایران است. برای نمونه در صنایعی مانند منبت و معرق قیمت کالاها به اندازه‌ای گران است که عملا امکان صادرات وجود ندارد. اما موضوع دیگر نحوه بازاریابی برای این صنایع است. شرکت در نمایشگاه‌های بزرگ جهانی یکی از مهمترین راه‌های جذب مشتری‌های خارجی است اما وقتی تولیدکننده در مقیاس بسیار کوچک باشد طبیعتا شرکت در این نمایشگاه‌ها بسیار پرهزینه و سخت محسوب می‌شود.
تنوع محصولات صنایع دستی در ایران یکی از مهمترین مزیت‌های این صنعت قدیمی است. ایران کشوری است که با تولید ۳۷۰ نوع محصول تولیدشده درزمینهٔ صنایع‌دستی، جزء شش هفت کشور دنیا به شمار می‌رود. اما بسیاری از این صنایع به دلیل روش‌های سنتی مدیریت در حال انقراض هستند. در گذشته‌های نه چندان دور هنرمندان و صنعتگران در زمینه هنرهایی مانند شیشه گری، سفالگری، نمدمالی، بافت پارچه‌های ابریشمی، پشمی و نخی، گلیم و جاجیم، چموش دوزی، چوبكاری، قلاب دوزی و غیره فعال بودند. واردات بی‌رویه صنایع دستی از چین و پاكستان، فقدان حمایت مادی و معنوی از این گونه صنایع در داخل كشور و همچنین انتقال نیافتن دانش و تجربه این قبیل مهارت‌ها از پدران و استادان این فنون و هنرها به نسل حاضر از عمده‌ترین چالش‌های پیش روی این هنر-صنعت به شمار می‌رود. اكنون، ازبرخی صنایع دستی كه از قرنها قبل به زیبایی و مهارت بسیار ساخته می‌شد و تحسین همگان را برمی انگیخت دیگر خبری نیست. صنایع دستی ، باوجود داشتن مزایایی چون دسترسی آسان و ارزان به مواد اولیه، بی‌نیازی به سرمایه گذاری زیاد، برخورداری از ابزار كار ساده و تأثیرگذاری در صنعت گردشگری به دلیل فقدان بازار فروش و عرضه محصولات تولیدی و همچنین نبود حمایت كافی مسؤولان دیگر قادر نیست كه جوانان و نواندیشان را به خود جلب كند.
بحث حمایت از صنایع کوچک در قالب‌های مختلفی مانند شهرک‌های صنعتی و خوشه‌های صنعتی بارها مطرح شده است اما این صنعت را می‌توان در خوشه‌ای بزرگ دید. این موضوع که به این صنعت از دیدگاه سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی با چشم هنری دیده می‌شود بسیار خوب است اما واقعیت این است که بقای یک صنعت با دید مدیریت صنعتی ممکن است و مشکلات صنایع دستی را با همین دیدگاه می‌توان حل کرد.