برکت ظریف‌کاری‌های کم نظیر ظریف

اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی بحث مفصل و تاریخی درباره نقش «شخصیت» در تاریخ دارند. گروهی از اندیشه‌ورزان باورشان این است که «شخصیت‌ها» هر اندازه بزرگ، موثر و سرنوشت‌ساز، ساخته و پرداخته زمانه و دوره و شرایط جامعه خویش به حساب می‌آیند و به همین دلیل نقش آنها را در دگرگونی‌های جامعه کمرنگ می‌کنند.

. اين گروه باور دارند كه هيچ شخصيت برجسته‌اي نيست كه بتواند به تنهايي و در فضايي ناآماده كه ذهن و دل مردم به چيزهاي ديگر مي‌انديشد يك تحول اساسي در جامعه ايجاد كند. اين گروه به طور مثال هيتلر موسوليني كه در دوران معاصر فاجعه انساني آفريدند را ساخته و پرداخته جامعه آشوب‌زده داخلي ايتاليا و آلمان آن دوره تلقي كرده و مي‌گويند فضاي فكري و عملي در اروپا و مستعمرات گونه‌اي بود كه اگر هيتلر و موسوليني ظهور نمي‌كردند افراد ديگري پيدا مي‌شدند كه جنگ راه بيندازند. از سوي ديگر اما يك گروه ديگر باور دارند كه فضاي ذهني، فكري و شرايط مادي جامعه‌ها علاوه بر اينكه از رفتار و خواست عمومي سرچشمه مي‌گيرد، اما اين انديشمندان و شخصيت‌هاي برجسته هستند كه باهوش، پايداري و موقعيت‌شناسي، صداقت و مردم‌دوستي، وطن دوستي و احساس مسووليت و دلسوزي به مردم سرزميني كه در آن زندگي مي‌كنند و يا حتي با انگيزه‌هاي شخصي (علاوه بر انگيزه‌هاي ياد شده) در تحول جامعه نقش اساسي ايفا كرده و بر دامنه و ژرفاي دگرگوني‌ها اثر دارند.
نگارنده باور دارد كه علاقه‌مندان به مشق دوم درست مي‌انديشند و نقش شخصيت‌ها در تاريخ و تحولات سرزمين‌ها و ملت‌ها پررنگ و بسيار موثر است. اما شخصيت‌هاي موثر و نافذ مي‌توانند جامعه را به سوي صلح و دوستي و افزايش رفاه و نعمت پيش ببرند و يا آنكه جامعه را به سوي ضعف و كم‌بنيه كردن. با همين مقدمه است كه اين نوشته علاقه‌مند است با صراحت از نقش تاريخي «محمدجواد ظريف» وزير امور خارجه ايران دولت حسن روحاني نام برد درباره آن نقش كمي توضيح دهد. محمدجواد ظريف يك ايراني بسيار هوشمند است كه در جواني به ايالات متحده آمريكا رفته و در آن سرزمين تحصيل كرده و با فرهنگ اين كشور به خوبي آشنا شده است. اين سياستمدار امروز ايران، شايد در ذهن خود تصور نمي‌كرد روزي در مقام وزارت امور خارجه دولت نظام جمهوري اسلامي ايران به نيويورك بيايد و با جان‌كري به عنوان وزير امور خارجه ايالات متحده آمريكا مذاكره كرده و با او دست دهد. اما وقتي اين اتفاق افتاد، ظريف با استفاده از مهارت، تخصص، هوش و علاقه‌اش بيشترين استفاده را براي گسترش منافع ملي كشوريش انجام داد. واقعيت اين است كه وزيران امور خارجه دولت‌هاي قبلي به ويژه دولت‌هاي نهم و دهم حتي اگر شرايط مساعد بود فاقد دانش و مهارت لازم براي گفت‌و‌گو بودند و نمي‌توانستند كاري از پيش ببرند. محمدجواد ظريف در اين چند ماه كارهاي بزرگي را با ظرافت و تيزهوش انجام داد. يكي از اين كارهاي بزرگ، متقاعد كردن نيروهاي اصلي سياست در ايران براي مذاكره بود. پيش از او شايد اين علاقه‌مندي وجود داشت اما فردي كه بتواند منافع گفت‌و‌گو با غرب و آمريكا را تئوريزه كرده و آن را در بسته‌اي ظريف به نهادهاي قدرت ارائه كند وجود نداشت. اين كار بسيار با اهميتي بود كه ظريف و دوستان و روسايش در نهاد رياست جمهوري انجام دادند. دومين كار بسيار با اهميت و ظريف اين سياستمدار ايراني برخورد ماهرانه با منتقدان سرسخت داخلي بود. وزير امور خارجه ايران با رفتارهاي متين، بردبارانه، هوشمندانه و از سر آگاهي، منتقدان گفت‌و‌گو با آمريكا و غرب را ناكارآمد كرد و آنها را در شرايط انزوا قرار داد. ظريف با ظرافت و ريزه‌كاري به منتقدان يادآور شد كه كار ملكت و ملت را نمي‌توان به شعار و رفتارهاي هيجاني آلوده كرد و تاريخ و تمدن و فرهنگ يك سرزمين كهن را زير تيغ دشمن قرار داد. شهروندان ايراني در خانه، در محل كار، در محافل اجتماعي با يادآوري ظريف خود از رفتار وزير خارجه و روند گفت‌و‌گوها اظهار شادي كرده و منقدان نيز اين اميدواري مردم را مي‌ديدند و به مرور از صف خيره‌سران بيرون آمدند. اكنون منتقدان ظريف ديگر فضايي براي حركت و مانور پيدا نمي‌كنند و اسب انتقاد خود را بريا يورتمه در زمين‌هاي ديگر مهيا مي‌كنند. اين كاري كه ظريف در خاموش كردن آتش سرسخت منتقدان كرد تا بتواند راه گفت‌و‌گو را هموارتر كند در تاريخ سياست ايران باقي مي‌ماند. ظريف اما يك كار بسيار اساسي ديگر كرد. او با آمريكاي‌ها، اروپايي‌ها و ساير سياستمداراني كه به دليل ضرورت با آنها گفت‌و‌گو و مذاكره كرد يادآور شد كه نبايد منافع ايران را ناديده بگيرند. ظريف كاري محمدجواد ظريف بيش از هر جايي در اين بستر بود كه آرام شدن ذهن خشن‌ترين گروه‌هاي مخالف ايران در آمريكا منجر شد. همه علاقه‌مندان به مسائل سياست خارجي ايران نيك مي‌دانند كه در درون هيات حاكم آمريكا و در درون ساختار قدرت اين كشور گروهي از افراد و شخصيت‌هاي با نفوذ وجود دارند كه اعتقاد دارند گفت‌و‌گو با ايران بيهوده است و ايران مي‌خواهد زمان بخرد و سر غرب را كلاه مي‌گذارد و.... ظريف ايراني اما به رهبران قدرتمند و صاحب‌ اختيار نهاد رياست جمهوري در آمريكا يادآوري كرد حرف او حرف بالاترين مقام‌هاي سياسي كشور است و نبايد در اين باره خيال باطل داشته باشند. غرب و در راس آنها رهبران ايالات متحده آمريكا در گفت‌و‌گوهاي ظريف درك كردند كه اگر بخواهند با وزير امور خارجه ايران بازي كنند ممكن است روزهاي ناخوشي را پيش رو داشته باشند. محمدجواد ظريف در اين نقش نيز بسيار خوب عمل كرد. دقت در اين مسائل است كه به ما يادآور مي‌شود نقش شخصيت‌ها در تاريخ را نبايد در حد و اندازه ابزار دست يك بخار و يك آهنگر تقليل داد. شايد اگر به جاي محمدجواد ظريف، يك سياستمدار ضعيف به لحاظ كارشناسي، تحصيلات، موقعيت شناسي و بردباري بود، در همان روزهاي نخست يورش منقدان به مذاكره، كار را ناتمام رها مي‌كرد و دنبال كارهاي ديگري رفت. ظريف چنان عمل كرد كه رييس‌جمهور به او اعتماد كرد و پرچم گفت‌و‌گو و آشتي با غرب را به دست او سپرد. اين گونه بود كه محمدجواد ظريف توانست با غرب به گفت‌و‌گويي سازنده و پيش‌برنده انجام دهد. بركت و مزيت‌هايي كه ظريف با‌ آشتي دادن نسبي ايران و غرب تا همين امروز به دست آورده است را نمي‌توان ارزيابي كمي كرد و بايد آن را در يك دوره آرامش بررسي كرد. كاري كه ظريف در سال 1392 انجام داد و با استفاده از مهارت و تخصص غرب را به كاهش تحريم‌هاي اقتصادي متقاعد كند او را در رديف چهره‌هاي ماندگار اين دوره از تاريخ ايران خواهد كرد.