هت‌تریک پیام‌رسان‌های داخلی در ناکام
ساعت24 - گاهی به وضعیت پیام‌رسان‌های بومی در این روزها که استقبال از آنها چندبرابر شده است به خوبی نشان می‌دهد بسیاری از آنها نهتنها آمادگی مواجهه با چنین شرایطی را نداشته‌اند بلکه برای خود سقف کاربری تعریف کرده‌اند و هیچ تمایلی برای افزایش آن هم ندارند و این نشان می‌دهد خیلی از دوستان و فعالان فضای مجازی، خصوصا توسعه‌دهندگان پیام‌رسان‌های بومی خودشان هم خود را باور نکرده‌اند و این باز نتیجه‌اش همان خواهد شد که سال‌ها در حوزه خودروسازی تجربه کردیم و نهتنها انحصار و ایجاد محدودیت باعث بالاتررفتن کیفیت نشد بلکه دود تمام ناکارآمدی‌ها را به چشم مردم فرو کردیم.
نگاهی به وضعیت پیام‌رسان‌های بومی در این روزها که استقبال از آنها چندبرابر شده است به خوبی نشان می‌دهد بسیاری از آنها نهتنها آمادگی مواجهه با چنین شرایطی را نداشته‌اند بلکه برای خود سقف کاربری تعریف کرده‌اند و هیچ تمایلی برای افزایش آن هم ندارند و این نشان می‌دهد خیلی از دوستان و فعالان فضای مجازی، خصوصا توسعه‌دهندگان پیام‌رسان‌های بومی خودشان هم خود را باور نکرده‌اند و این باز نتیجه‌اش همان خواهد شد که سال‌ها در حوزه خودروسازی تجربه کردیم و نهتنها انحصار و ایجاد محدودیت باعث بالاتررفتن کیفیت نشد بلکه دود تمام ناکارآمدی‌ها را به چشم مردم فرو کردیم.
مسیری که از سال ۹۶ آمدیم
بنزین یک‌شبه گران شد و آتش این بنزین یک‌شبه گران‌شده دامن خیلی‌ها و خیلی چیزها را گرفت، مردم اعتراض کردند و نگران آینده شغلی‌شان شدند، نگران گرانی قیمت‌ها و اثرگذاری این افزایش بنزین بر نرخ سایر اقلام و احتیاجات شدند، اشرار فرصت را مغتنم شمردند و از فضای ملتهب تا جایی که می‌شد، استفاده کردند و اموال عمومی و... را به آتش کشیدند و شهرها را به سمت آشوب بردند. نتیجه آن شد که سوای خرابی‌ها، اینترنت قطع شد و جز صفحه‌های داخلی هیچ آدرس اینترنتی در دسترس کاربران قرار نگرفت.
تلگرام فیلترشده این بار کاملا قطع شد، اینستاگرام هم همین وضعیت را تجربه کرد و از دسترس خارج شد و ایرانی‌ها ماندند و صفحه‌های داخلی و پیام‌رسان‌های بومی که کاملا سینوسی درحال ارائه خدمات هستند. گاهی کار مردم را راه می‌اندازند و گاهی هم از هر در بسته‌ای بسته‌ترند. همین حالا که درحال نوشتن هستم خبری مبنی‌بر اتصال دوباره اینترنت‌های همراه و خانگی تا ساعاتی دیگر در کشور منتشر شده است، اما این دلیل نمی‌شود تا در ارتباط با رجوع میلیونی مردم به پیام‌رسان‌های داخلی و استفاده مردم از آنها و نوع خدمات متقابل آنها ننویسیم و مثل تمام این حدود دوسال از عمرشان نسبت به فعالیت‌شان بی‌تفاوت باشیم. بعد از شلوغی‌های سال 96 و تجربه وضعیتی شبیه وضعیت این روزها در کشور، اینترنت دچار مشکل شد و شبکه‌های مجازی هم همچون این روزها دچار اختلال شدند.
درنهایت بعد از کش‌و‌قوس‌های فراوان و علی‌رغم استقبال عمومی قابل‌توجه نسبت به تلگرام، این شبکه مجازی به دستور دادستانی فیلتر شد؛ فیلترینگی که آغازی بر ماجراهای متعدد و گوناگون در مواجهه مردم با شبکه‌های مجازی، بومی و غیربومی شدن شبکه‌ها مسائل مختلف دیگر شد. از همان روزهای پیش از فیلترشدن تلگرام تا همین روزها که تلگرام به صورت کلی قطع شده است، همواره چند گروه در دفاع یا نقد این شبکه مجازی حضور فعال داشتند و دارند. اول دسته‌ای که این شبکه را جاسوسی می‌دانند و معتقدند هرچه شر و اتفاق ناگوار در این کشور رخ می‌دهد، زائیده این پیام‌رسان است و باید جلوی آن ایستاد و آن را فیلتر کرد.
دسته بعدی گروهی هستند که معتقدند نکات منفی این پیام‌رسان در مقایسه با نکات مثبت آن به مراتب بیشتر است و حتی‌المقدور باید آن را محدود کرد و به بومی‌سازی روی آورد، نگاهی که درنهایت به فیلترینگ تلگرام هم منجر شد. دسته سوم گروهی هستند که معتقدند کسب‌وکار عده زیادی از مردم با این شبکه مجازی گره خورده است و هرگونه دخل و تصرفی در آن به منظور جلوگیری از فعالیتش می‌تواند اثرات ناگواری داشته باشد، کمااینکه هشدارهای این گروه هم تا حدی صحیح بود و بعد از فیلترینگ تلگرام مشاهده کردیم جمعیت کثیری از فعالان تلگرامی از آن خارج نشدند و به هرشکل به حیات تلگرامی خود ادامه دادند.
درنهایت دسته دیگری هم وجود داشتند که معتقد بودند شبکه‌هایی همچون تلگرام از چنان کیفیت و مقبولیتی برخوردارند که هرگز نمونه‌های بومی توان رقابت با آن را ندارند. البته نظرات دیگری هم در ارتباط با مواجهه جامعه ایرانی با پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی وجود دارد که تشریح همه آنها حتما از حوصله آدمی خارج است. به هر طریق پیام‌رسان خارجی تلگرام فیلتر شد و چند پیام‌رسان بومی به‌عنوان نمونه‌های جایگزین تلگرام به مردم معرفی شدند، تا هم از گزند‌های احتمالی پیام‌رسان خارجی در امان باشیم و هم خود در این حوزه ورود جدی داشته و توانمند شویم.
پیام‌رسان‌های بومی و حمایت از پوسته‌ها؛ ۲ سیاست شکست‌خورده
بعد از معرفی پیام‌رسان‌های داخلی و تشویق مردم به استفاده از آنها خیلی طولی نکشید که عدم‌توانایی آنها در اقناع کاربران برای استفاده از مدل داخلی پیام‌رسان‌ها مشخص شود. تلگرام چنان حد بالایی از کیفیت و خدمات را در اختیار کاربران قرار داده بود که مخاطب هرگز بر نمی‌تابید حد پایین‌تری از آن خدمات را دریافت کند، چه برسد که بخواهد برای دریافت یک پیامک تایید و ورود به نرم‌افزار مدت‌زمان زیادی را منتظر بماند یا حتی برای ارسال یک عکس در این نمونه‌های داخلی مشقت فراوانی را تحمل کند و سرآخر هم بین انتخاب یکی از بین پنج تا دچار سردرگمی شود.
خلاصه فیلتر تلگرام آنطور که باید اثرگذار واقع نشد و به جز آن ریزش اولیه، در آمارهایی که ماهانه منتشر می‌شد مشخص شد مردم به جای مهاجرت به پیام‌رسان‌های داخلی ترجیح می‌دهند از فیلترشکن‌ها استفاده کنند و پای کار تلگرام بمانند. پس پروژه اول بومی‌سازی پیام‌رسان‌ها با فیلتر تلگرام به شکست انجامید. در این وانفسا، حتی قبل از فیلترینگ تلگرام یک سطح دیگری از پیام‌رسان‌ها وجود داشتند که بر بستر تلگرام فعالیت می‌کردند و اصطلاحا به آنها پوسته‌های تلگرامی گفته می‌شد. بعد از شکست استفاده حداکثری از پیام‌رسان‌های بومی، قرار شد پوسته‌ها جور آنها را بکشند و مخاطبان ایرانی را حفظ کنند.
به هرحال سوای امکانات حجم بالایی از محتوای مردم هم در تلگرام ذخیره شده بود و آنها دوست نداشتند بین حفظ محتوا و دیتاها و رفتن و استفاده از یک پیام‌رسان ضعیف دومی را انتخاب کنند. پس پوسته‌ها که بر بستر تلگرام فعالیت می‌کردند و در عین حال به گفته مسئولان قابلیت کنترل داشتند و مردم هم می‌توانستند به محتواهای خود دسترسی داشته باشند با اقبال مواجه شدند. این اقبال عمومی خیلی زود به جایی رسید که به گفته مسئولان قرار شد به جای توسعه پیام‌رسان‌های بومی، تلگرام طلایی و هاتگرام که همان پوسته‌های غیررسمی تلگرام بودند به یک پیام‌رسان مستقل بومی تبدیل شوند. اتفاقی که هرازچندگاهی منتظر وقوع آن بودیم اما این پروژه دوم هم شکست خورد و علی‌رغم تمام وعده‌هایی که برای این مساله داده شده بود، این دو پوسته نیز از دسترس مردم خارج شدند تا دوباره تلگرام بماند و بازار داغ فیلترشکن‌ها.
صدرنشینی خارجی‌ها در آخرین آمارها
آنچه گفتیم تصویری مختصر بود از آنچه در دو سال و اندی فعالیت پیام‌رسان‌ها در کشور اتفاق افتاد. اما همان‌طور که اشاره شد آمارها هم گفته‌های ما را تصدیق می‌کند. براساس آمار آخرین نظرسنجی موسسه افکارسنجی ایسپا که در تیر سال جاری انجام شد؛ 42.8 درصد شرکت‌کنندگان از واتساپ، 42.4 درصد از تلگرام، 39.5 درصد از اینستاگرام، 2.8 درصد از سروش، 2.3 درصد از فیس‌بوک، 1.9 درصد از توئیتر، 0.8 درصد از لاین، 0.7 درصد از بله، 0.6 درصد از آی‌گپ، 0.5درصد از گپ، 0.2 درصد از بیسفون و 0.1 درصد از ساینا استفاده می‌کنند.
با تمام محدودیت‌ها، باز هم مردم اقبال و اعتماد بیشتری نسبت به پیام‌رسان‌های خارجی نشان دادند. این آمارها در کنار آنچه بالاتر گفته شد نشان داد ما در حوزه پیام‌رسان‌ها هم همان مسیری را رفتیم که در حوزه خودروسازی طی کردیم. ایجاد فضای انحصاری و کوتاه کردن دست رقبای خارجی همان‌طور که در حوزه خودروسازی ما را به توفیق خاصی نرساند، در اینجا هم باعث نشد تا مردم قید نمونه‌های بهتر را بزنند. نکته جالب‌تر هم اینکه حتی توسعه‌دهندگان داخلی هم اهتمامی برای گسترش توانمندی خود نداشتند و همین حالا شاهدیم با هجوم جمعیت برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی آنها از دسترس خارج می‌شوند.
انحصار و محدودیت به‌نفع پیام‌رسان‌های بومی
بنزین گران شد، ارتباط با اینترنت جز به صفحه‌های داخلی امکان‌پذیر نیست و تلگرام و اینستاگرام هم از دسترس خارج شدند و مردم عاجز از ارتباط از سر جبر محکوم به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی برای انجام ساده‌ترین امور روزانه خود هستند. یعنی فضا، کاملا آماده عضوگیری و فعالیت جدی پیام‌رسان‌های داخلی شده است. گوشی تلفن همراه را برمی‌دارم و یکی‌یکی پیام‌رسان‌های داخلی را روی تلفن همراه نصب می‌کنم. در مرحله نصب دو پیام‌رسان از دور خارج می‌شوند. ایتا و سروش اصلا امکان نصب را به من نمی‌دهند. نوبت به گپ و آی‌گپ و بله می‌رسد.
آی‌گپ نصب می‌شود اما بعد از وارد کردن شماره همراه هنوز کد تایید برای من نیامده است. گپ هم کاملا سینوسی کار می‌کند و بله هم همین وضعیت گپ را دارد اما اوضاعش از بقیه کمی بهتر است. این خلاصه تلاش ما برای استفاده از پیام‌رسان‌های بومی است که به گفته یکی از مدیران آنها در این چند روز تعداد کاربران‌شان از 20میلیون نفر به بیش از 40میلیون نفر رسیده است.
مهدی انجیدنی، مدرس دانشگاه و مدیرعامل پیام‌رسان گپ در برنامه تلویزیونی پرسشگر در ارتباط با آمار کاربران پیام‌رسان‌های داخلی گفت: «هفت پیام‌رسان داخلی در کشور فعال هستند که پنج مورد بسیار جدی، پای کارند و براساس گزارش سالانه وزارت ارتباطات، 20 میلیون عضو دارند اما در یک هفته اخیر آمار مخاطبان آنها از 40 میلیون گذشته و استقبال بسیار بالا بوده است.» البته این مدیر پیام‌رسان داخلی در ادامه در ادعایی عجیب هم گفت: «اتفاقا ما می‌گوییم همه پیام‌رسان‌های خارجی باز باشد و فیلترینگ هم وجود نداشته باشد، ما رقابت می‌کنیم فقط برابری می‌خواهیم، به‌عنوان مثال از پیام‌رسان‌های داخلی مالیات می‌گیرند، پس از پیام‌رسان‌های خارجی هم مالیات بگیرند.» این درحالی است که براساس آخرین آمار قبل از قطعی کامل پیام‌رسان‌های خارجی، بیش از 42 درصد کاربران از تلگرامی که فیلتر بوده است، استفاده می‌کردند و زیر پنج درصد از کاربران از پیام‌رسان‌های بومی بهره می‌بردند!
البته این خواست ما هم هست که مردم حق انتخاب پیام‌رسان را داشته باشند و هرکدام که امکانات بهتر و بیشتری ارائه می‌کرد آن را برگزینند. درنهایت باید منتظر ماند و دید عدو برای پیام‌رسان‌های داخلی سبب خیر می‌شود یا این بار هم همچون دفعات گذشته و مثل آغاز حرکت پیام‌رسان‌های بومی بعد از اتفاقات سال 96 و رشد و توسعه پوسته‌های غیررسمی تلگرام همچون هاتگرام و تلگرام طلایی سیاست‌های مسئولان این حوزه شکست خواهد خورد و تلگرام همچون سال‌های اخیر برنده این رقابت نابرابر خواهد بود.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.