روابط اقتصادی ایران در عصر ساسانیان

عبدالرحیم قاضی- ساسانیان به علت دارا بودن موقعیت جغرافیایی خاص در بازرگانی دارای جایگاه ویژه ای بودند.

راه خشکی جاده ابریشم و راه دریایی جاده ادویه از مناطق حکومت ساسانیان عبور می کرد و بدین خاطر یکی از پرسودترین مسیرهای بازرگانی یعنی راه های مواصلاتی شرق و غرب، تحت سیطره ی آنان بود و در نتیجه کشور هندوستان نیز در آن زمان از طریق خشکی و آبی با امپراطوری ساسانیان در ارتباط بود.
از راه زمین قافله به پیشاور کنونی(پایتخت کوشانیان) رسیده و از دره خیبر گذشته به بلخ(باکتریا) می آمدند و از آنجا یا به شمال و رو به کشور سغدیا یا به شرق و رو به ترکستان و چین و یا به سوی مغرب و رو به خراسان می رفتند و از آنجا به ری و همدان که می رسیدند از آنجا به آذرپاتگان(آذربایجان) و قفقاز و یا اینکه به کرمانشاه و عراق و از آنجا به شام(سوریه) و روم و یا اینکه به جنوب و سوی خوزستان و عربستان می رفتند و از طریق راه آبی نیز کشتی ها از دهانه ی رود سند حرکت و از سواحل ایران به شط العرب می رسیدند و از آنجا به رود فرات و برخی نیز از دجله به تیسفون و یا شهر بلاش(ولگاش) آمده به مرز روم می رفتندیا از طریق دریای عرب به جنوب شبه جزیره عربستان و از طریق دریای سرخ به جزیره سینا رسیده و از آنجا به شام یا اسکندریه یا روم می رفتند.
راه دریایی نیز نزد ساسانیان از اهمیت خاصی برخوردار بود زیرا روز دهم ماه زردشتی که به نام آوان(آبان) نامیده می شد برای سفر دریایی و آبی میمون شمرده می شد و همچنین اردشیر خلیج فارس را بخت اردشیر نامید و فرمان داد که آتش وهرام در ساحل دریا بر تخت شود و فروزان بماند.
] و در زمان وی بازرگانان با استفاده از بادهای موسمی بطور مستقیم از خلیج فارس عازم هندوستان و سیلان(سریلانکا) می شدند و ادویه و ابریشم و دیگر کالاهای نفیس را با خود می آوردند.
اولین ذکری که از کشتی های ساسانیان در اقیانوس هند شد در تاریخ «پالادیوس» می باشد که در قرن چهارم می زیسته است، پس از آن در سالنامه نسطوری راجع به دادوستد با هند و سیلان در زمان سلطنت یزدگرد اول سخن رفته است.
کنترل تجارت بر خلیج فارس نه تنها مهم بود بلکه جاهای دیگری نیز وجود داشت که ساسانیان در آرزوی سلطه بر آن بودند. می دانیم که در اواخر دوره ی ساسانیان، آنان بر دریاها چیره بودند، زیرا ساسانیان با بیزانس در رقابت بودند و بر سر امتیازات تجاری تا سرزمین سریلانکا با یکدیگر در کشمکش بودند. ظاهرا ساسانیان در مالزی هم کوچ نشین هایی ایجاد کرده بودند ولی این کوچ نشینها مستعمره ی نظامی نبودند. اسبان ایرانی با کشتی جهت تجارت به سیلان برده می شده اند و حتی در مسقط نیز جهت توسعهی تجاری بندری در زمان خسرو انوشیروان تأسیس گردیده بود.
سیلان نیز جزیره ای است که دارای موقعیت ممتازی می باشد زیرا محل رفت و آمد کشتی های بسیار از تمام قسمتهای هند ،ایران،حبشه و روم است و از دورترین ممالک یعنی «نزی نیستا» و «اندونشیا» و سایر مکانهای تجارتی ابریشم،میخک،چوب،صندل دریافت و از آنجا به بازارهای دیگر سو مانند «ماله» که مرکز پرورش فلفل و «کالیانا» محل صدور مس و چوب و پارچه است ، صادر می شود. در سند نیز که مشک و روغن گرچک و سنبل هندی بدست می آید به ایران و روم ارسال می شود.
از کالاهای معروف هندی می توان به فولاد و شمشیر اشاره کرد که در منابع ایرانی زیادی آمده است.در زبان عربی دوره جاهلیت کلمه شمشیر (مهند) بوده است که به معنای (از هند) یا (هندی)می باشد و مضمون این عبارات در اشعار فردوسی نیز آمده است و همچنین در کارنامه اردشیر بابکان نیز به آن اشاره شده است.
هندیان به خاطر مهارتشان در آب دادن فولاد و آگاهی بر ساختن تیغهای دمشقی که اعراب از ایرانیان فرا گرفتند و احتمالا ایرانیان خود آن را از هندیان فرا گرفته اند ، شهرت دارد، زیرا بومیان هندی توانستند با آمیختن کربن با فولاد به اندازه لازم شمشیرهایی با کیفیت مطلوب تهیه کنند.