گزارشی درباره اهمیت و تاثیر فیلم کوتاه در آینده سینما

خالقان ناشناخته ایده‌های ناب

ساعت24-هر ساله در موسم برگزاری جشنواره فیلم کوتاه تهران، وقتی به تماشای ساخته‌های کارگردانان جوان می‌نشینیم و اندیشه‌ها و تفکرات متفاوت و بعضا جدید فیلمسازان را ورق می‌زنیم این نکته به ذهن متبادر می‌شود که از میان همین جوانان نوجو و نوگرا، نسل آینده سینماگران ایران پدیدار شوند، جوانانی سرشار از شور و انرژی و با خلاقیت‌های بعضا حیرت‌انگیز که در دقایقی کوتاه، جهان عظیمی از اندیشه به مخاطب هدیه می‌دهند. این فیملسازان جوان گاهی چنان ایده‌های بکر و خلاقانه‌ای را در آثارشان طرح می‌کنند و چنان حرف‌های بزرگی را در قالب‌های کوچک و فیلم‌های چند دقیقه‌ای‌شان به تماشاگر تحویل می‌دهند که تا سال‌ها پس ذهن می‌ماند.

آثاری نه تنها برخوردار از تخیل بالا و قابل‌تحسین که حتی به لحاظ ساختاری واجد یک‌جور غافلگیری برای مخاطب. فیلم‌هایی که در یک دقیقه‌ روایت می‌شوند اما اهمیت هنری‌شان کمتر از یک فیلم بلند نیست. می‌توان بارها و بارها به تماشای‌شان نشست و از قصه‌گویی و روایت‌پردازی آنها لذت بُرد و خسته نشد. قاطعانه می‌توان گفت پافشاری روی ایده‌های ناب و جسارت در اجرایی کردن افکارشان و عدم نگاه کاسبکارانه از نشانه‌های اصلی این سینما و خصوصیات بارز کارگردان‌های آن است. کدام مخاطب جدی سینما می‌تواند از یاد برده باشد که عباس کیارستمی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد، اصغر فرهادی، محمود کلاری، شهرام مکری، مجید برزگر، سعید روستایی و بسیارانی دیگر از دل همین سینمای کوتاه و تجربه‌گرا درآمدند و آثار مهم و ماندگار را برای آیندگان و تاریخ سینمای ایران برجای گذاشتند؟

یکی از مدیران سینما (هاشم میرزاخانی، مدیرعامل موسسه سینما شهر) می‌گفت: امروز بیش از ۸۰درصد سینمای حرفه‌ای را سینماگرانی تشکیل می‌دهند که از دل این رویداد معرفی شده‌اند. حتی برخی مسوولان و مدیران سازمان سینمایی نیز از برگزیدگان جشنواره فیلم کوتاه تهران بوده‌اند. در این رویداد درخشیده‌اند و حالا نیز در حوزه سینما فعالیت می‌کنند.

اگر ساخت فیلم کوتاه درآمد داشت همیشه می‌ساختم
اما درباره سینمای کوتاه و ساخت فیلم کوتاه آنچه اهمیت دارد و به عنوان پرسش مطرح است، این است که آیا جایگاه فیلم کوتاه به اندازه آینده درخشانی که می‌تواند پیش روی فیلمسازان جوان بگذارد، جدی گرفته می‌شود؟
کاوه سجادی حسینی از کارگردانانی است که به عنوان فیلمساز حرفه‌ای شناخته می‌شوند. او سال‌هاست که در زمینه ساخت فیلم‌های بلند سینمایی فعالیت دارد اما همچنان گوشه چشمش به سینمای کوتاه است. سجادی حسینی برخلاف بسیاری از فیلمسازانی که به ساخت فیلم کوتاه به عنوان پله و نردبانی برای رسیدن به موفقیت‌های فیلم بلند نگاه می‌کنند، معتقد است که فیلم کوتاه پله‌ای برای ساخت فیلم بلند یا رسیدن به یک موقعیت نیست بلکه خودش موقعیت است و یک نوع سینماست. همان قدر قابل تامل، قابل‌توجه و شایسته قدردانی. او به «اعتماد» می‌گوید: «فیلمساز، فیلمساز است؛ مهم آن جهان‌بینی و نگاهی است که در فیلم جاری است. حال این حرف یا در زمان کمتری گفته می‌شود یا به صورت فیلم بلند روایت می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «به نظرم در ساخت فیلم کوتاه فیلمسازان بسیار آزادتر و راحت‌تر می‌توانند حرف‌های‌شان را بگویند و دغدغه‌های‌شان را مطرح کنند. برای اینکه در ساخت فیلم‌های کوتاه سرمایه تاثیرگذار نیست و استرس بازگشت مالی وجود ندارد. کارگردان برای تجربه خود ریسک بیشتری می‌کند و این خود باعث چابکی و پویایی در کار می‌شود. وقتی فیلمساز با نگاه بالاسری مواجه نباشد، حرف و نگاه خودش را در فیلم جاری می‌کند و این باعث بروز خلاقیت و پیشرفت و نگاه جدید می‌شود.»
سجادی در بخش دیگری از صحبت خود به اعمال سانسور و ممیزی در فیلم کوتاه اشاره می‌کند و با اشاره به اینکه فیملسازان کوتاه هم به اندازه فیلمسازان بلند با سانسور دست و پنجه نرم می‌کنند، توضیح می‌دهد: این جوانان در ابتدای مسیر یاد می‌گیرند چگونه با سانسور کار کنند و این محدودیت‌ها خلاقیت به وجود می‌آورد.
کارگردان فیلم «بی‌سر» در ادامه صحبتش به تغییر مسیری که کارگردانان فیلم کوتاه به بلند دارند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «از آنجایی که سینمای کوتاه درآمدزایی و مفر درآمدی تعریف نشده‌ای ندارد، فیلمسازان برای ارتزاق تغییر مسیر می‌دهند و به سینمای بلند و حرفه‌ای گرایش پیدا می‌کنند و به نوعی مجبور می‌شوند فیلم بلند بسازند. خود من اگر با فیلم کوتاه درآمد کسب می‌کردم و تامین می‌شدم، همیشه فیلم کوتاه می‌ساختم و با همان رهایی و آزادی خاصی که دراین حیطه وجود دارد، کار می‌کردم؛ اما همان‌طور که درابتدای صحبت‌تان اشاره شد، نکته دیگری که در تغییر مسیر فیلم کوتاه وجود دارد این است که فیلمساز تا فیلم بلند نسازد، دیده نمی‌شود و به تعبیری جامعه هنری قبولش نمی‌کند. هرقدر هم جایزه در مجامع بزرگ کسب کند، بعد از مدتی عادی می‌شود و انگار که هیچ اتفاقی برای او نیفتاده! درنتیجه فیلمساز مجبور می‌شود برای دیده شدن به سینمای بلند رجوع کند. وقتی هم فیلم بلند می‌سازد دیده می‌شود و تاثیر حرف‌هایش بیشتر احساس می‌شود. البته این فقط مربوط به سینمای ایران نیست بلکه در تمام دنیا هیجان ساخت فیلم بلند برای فیلمسازان کوتاه وجود دارد.»
او در بخش دیگری از صحبتش به سختی ساخت فیلم کوتاه اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که وقتی یک کارگردان فیلم بلند می‌سازد، تازه متوجه می‌شود که ساخت فیلم کوتاه چقدر سخت‌تر از فیلم بلند است. چون باید در تایم مشخصی نگاه درست و دقیقی داشته باشد که خلاقیت و تجربه هم در آن لحاظ شود.
کارگردان فیلم «بوفالو» در انتهای صحبتش به انتخاب موضوع و مضامینی که فیلمسازان کوتاه باید انتخاب کنند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «توصیه من این است که علاقه‌مندان ساخت فیلم کوتاه اگر می‌خواهند فیلم بسازند با نبض و درد جامعه حرکت کنند و براساس آن، موضوع فیلم‌شان را انتخاب کنند و فیلم کوتاه بسازند؛ چراکه تاریخ مصرف این نوع فیلم‌ها هیچ‌وقت تمام نمی‌شود؛ اما اگر فیمسازی بخواهد سیاس‌زده باشد یا نگاه شخصی خود را در فیلم لحاظ کند، فیلمش مشمول زمان شده و تاثیرپذیری خاصی در سینمای ایران نخواهد داشت. به عقیده من فیلمساز باید درد جامعه خود را انتقال دهد و مضامین اجتماعی روز را بشناسد.»

در ساخت فیلم‌تان از نام‌های بزرگ استفاده نکنید
یکی از مواردی که همیشه در ساخت فیلم کوتاه مدنظر فیلمسازان جوان بوده، این است که از چهره‌های شناخته برای معرفی بیشتر فیلم‌شان بهره برده‌اند. البته دلیل دیگری هم می‌توان برای این انتخاب آنها برشمرد و آن، بالا بردن کیفیت کارشان است. رضا کیانیان در نشست تخصصی «پرسش از بازیگردان» به نکته مهمی در این باره اشاره کرد، او گفت: «وقتی می‌خواهید فیلم کوتاه بسازید، از بازیگر و تصویربردار اسم و رسم‌دار استفاده نکنید چون وقتی فیلم‌تان تمام می‌شود مثلا می‌گویند آقای کلاری فیلم را ساخته است! پس سعی کنید در فیلم‌تان کار خودتان را نشان بدهید. این را هم باید بگویم اگر بخواهید [فقط] یک چیز را مدنظر داشته باشید، اشتباه می‌روید. پس باید خلاقیت داشته باشید؛ به شرطی که دنیای خود را بشناسید. البته تمام حرف‌هایی که گفتم اصلا قانون نیست.»

چرا نباید به استعدادهای جوان کمک کنم؟
اما بابک کریمی، بازیگر شناخته‌شده سینمای ایران که با فیلمسازان فیلم کوتاه همکاری‌های زیادی دارد، نظری متفاوت با کیانیان دارد. او در اهمیت جدی گرفتن فیلم کوتاه به «اعتماد» می‌گوید: «به نظر من ساخت فیلم کوتاه مقدمه‌ای است برای اینکه مسیر فیلمسازی بلند برای کارگردانان هموار شود و همه بزرگان سینمای ایران و جهان هم روزی از سینمای کوتاه شروع کردند.»
این هنرپیشه در پاسخ به اینکه آیا معتقد است فیلمسازان فیلم کوتاه در ساخت فیلم‌شان بهتر است به عوامل سرشناس وابسته نباشند؟ می‌گوید: «چرا ما نباید به استعدادهای جوان کمک کنیم؟ روزی ما هم جوان بودیم و برای اینکه استعداد و توانایی‌مان دیده شود، بزرگان و شناخته شده‌های دیگری به ما کمک کردند؛ پس ما هم موظف هستیم به علاقه‌مندانی که استعداد و توانایی دارند، کمک کنیم و من در خودم احساس مسوولیت می‌کنم که هر وقت جرقه‌ای از شعور و نبوغ در جوانی می‌بینم به او کمک کنم تا رشد کند. اصلا چه ایرادی دارد آقای فلانی که چهره شناخته‌ شده‌ای است، وقتی استعدادی را کشف می‌کند، معرف این استعداد جوان باشد؟»
بازیگر فیلم «جدایی نادر از سیمین» در ادامه می‌گوید: «وقتی فیلمنامه فیلم کوتاهی خوب باشد، کارگردان هم مستعد باشد و من هم وقتم آزاد باشد، قطعا با فیلمسازان کوتاه همکاری می‌کنم. بعضی اوقات اگر سرم شلوغ باشد، همکاری شکل نمی‌گیرد ولی بعضی وقت‌ها هم ممکن است سه فیلم کوتاه پشت سر هم کار کنم.»
این بازیگر درباره اهمیت و جدی گرفتن فیلم کوتاه و تاثیر آن بر نسل‌های آینده سینما توضیح می‌دهد: «سینمای کوتاه را باید بسیار جدی گرفت؛ برای اینکه آینده سینمای ایران در دستان همین فیلمسازان فیلم کوتاه است. باید به دنبال استعدادهای جوان و خلاق باشیم. ما یک روز می‌رویم و آنها سر کار می‌آیند. جوانان امروز، نشانه‌های سینمای فردا را در خود دارند.»
کریمی با طرح این پرسش که چرا فوتبال اروپا آن‌قدر سرآمد است؟ می‌گوید: «برای اینکه تیم‌های بزرگ در کنار خود تیم جوانان دارند و در آنجا استعدادیابی می‌کنند خیلی از قهرمانان امروز تیم‌های بزرگ از همین تیم‌های جوان شروع کردند و کسی آنها را زیرنظر گرفته است. در فوتبال دنیا اشخاصی به نام نظاره‌گر فعالیت دارند. این افراد نظاره‌گر در شهرستان‌ها، در مدارس و حومه شهر استعدادها را مدام رصد کرده و کشف می‌کنند. برای همین است که تیم فوتبال اروپا همیشه پیشرو است. باید در سینمای ایران چنین روشی را اتخاذ کنیم و در شهرستان‌ها دنبال استعدادها بگردیم نظرم این است که بهتر است میوه را از درخت بچینیم نه اینکه کمپوتش را بخریم.»
به گفته این بازیگر اگر به آینده سینمای ایران علاقه‌مند هستیم، باید به دنبال کشف استعدادهای جوان، نوجو و نوگرا باشیم: «امروز تهیه‌کننده‌های سینمای ایران با حضور در این جشنواره می‌توانند استعدادها را کشف کنند اما متاسفانه سینمای ایران به گونه‌ای است که همه به دنبال استعداد مطمئن هستند، نه کشف خلاقیت‌ها. سال‌ها در ایتالیا درس می‌دادم. خیلی از جوان‌های ایتالیایی که امروز برای خودشان در سینمای ایتالیا اسم و رسم دارند، از شاگردان من بودند.

جای خالی دوربین‌ها روی عرشه لنج، میان عشایر و...
امروز با یک جست‌وجوی کوچک در سینمای ایران می‌بینیم که بسیاری از سینماگران حرفه‌ای ایران از شهرهای مختلف ایران هستند اما هیچ‌وقت به این فکر کرده‌اید که چرا اکثر فیلم‌های ایران در پایتخت ساخته می‌شوند؟ کارگردانی که اصالتا کرمانشاهی و اتفاقا شناخته‌ شده است، در آثارش از مردمان این شهر روایتی ارایه نمی‌دهد؟ چرا؟
اتفاقا یکی از نقدهایی هم که به فیلم‌های جشنواره امسال می‌شود، در همین راستاست که یا فیلمسازان تحت‌تاثیر فیلم‌های بلند هستند، یا از قصه‌هایی بهره می‌برند که به مرکز تهران معطوف می‌شود و موضوعات بیشتر درباره مسائل شهری، مثلث عشقی و... است. همین می‌شود که از پرداخت به قصه‌هایی که بازگوکننده روایات و مشکلات همه مناطق ایران باشد باز می‌مانند. احمدرضا درویش کارگردان نام آشنای سینمای ایران در خلال نشست جشنواره فیلم کوتاه تهران به نکته مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ایران که فقط تهران نیست، پس انحصار را بشکنید.» او ادامه می‌دهد: «همان‌طور که در فیلم‌های بلند مسائلی مانند سرمایه باعث می‌شود دوربین‌ها در جای‌جای ایران قرار نگیرد، اینجا هم دوربین ما دربرگیرنده همه مناطق نیست. مثلا دوربین ما در عرشه، لنج یا میان عشایر نیست. موضوعات بیشتر درباره مسائل شهری، مثلث عشقی و... است. ریشه این موضوع به مسائل فرهنگی ما برمی‌گردد و بخشی معطوف به بودجه است و این‌گونه است که موضوعات هم محدود می‌شود. اگر سینمای جوانان بتواند از نظر کمی و پشتیبانی به گونه‌ای عمل کند که جوانان تولید کنند و فیلمی بسازند که عطر و بویی کمتر دیده‌ شده داشته باشد، بهتر است و این یک انتخاب خلاقانه خواهد بود. پس از دوستان خواهش می‌کنم از کسانی که شهر، فرهنگ و در کلیت ایرانیت و وطن را در فیلم‌ها مورد توجه قرار داده‌اند، حمایت کنند. تا این انحصار شکسته شود چون ایران فقط تهران نیست، متاسفانه به دلیل بی‌عدالتی فرهنگی، بخشی از افراد در شهرستان‌ها شهروندان درجه دو و سه محسوب می‌شوند.»

جشنواره فیلم کوتاه و یادآوری یک نکته
اما این روزها در جریان برگزاری جشنواره سی‌ونهم نکته مهمی که بسیار به چشم می‌آید و قابل طرح است سالن‌های شلوغ این رویداد است که مهم‌ترین دلیل این حجم عظیم در پردیس سینمایی ملت به رایگان بودن تماشای فیلم‌های این رویداد بین‌المللی مربوط می‌شود. این مهم بیش از هر چیزی نشان‌دهنده این نکته است که سینما همچنان یکی از مهم‌ترین تفریحات مردم است. قابل‌توجه بعضی از سینماگران و سینماداران که تصور می‌کنند سالن‌های سینمارو به تعطیلی است و مخاطبی ندارد! شلوغی‌های این روزهای جشنواره فیلم کوتاه نشان می‌دهد اگر این هنر با قیمت بلیت مناسب و فیلم باکیفیت خوب به تماشاگر عرضه شود، مخاطبان خود را خواهد داشت.

بابک کریمی: چرا ما نباید به استعدادهای جوان کمک کنیم؟ روزی ما هم جوان بودیم و برای اینکه استعداد و توانایی‌مان دیده شود، بزرگان و شناخته شده‌های دیگری به ما کمک کردند؛ ما موظفیم به علاقه‌مندانی که استعداد و توانایی دارند، کمک کنیم. من در خودم احساس مسوولیت می‌کنم که هر وقت جرقه‌ای از شعور و نبوغ در جوانی می‌بینم به او کمک کنم.
احمدرضا درویش: همان‌طور که در فیلم‌های بلند مسائلی مانند سرمایه باعث می‌شود دوربین‌ها در جای‌جای ایران قرار نگیرد، اینجا هم دوربین ما دربرگیرنده همه مناطق نیست. مثلا دوربین ما در عرشه، لنج یا میان عشایر نیست. موضوعات بیشتر درباره مسائل شهری، مثلث عشقی و... است. ریشه این موضوع به مسائل فرهنگی ما برمی‌گردد و بخشی معطوف به بودجه است و...
رضا کیانیان: وقتی می‌خواهید فیلم کوتاه بسازید، از بازیگر و تصویربردار اسم و رسم‌دار استفاده نکنید چون وقتی فیلم‌تان تمام می‌شود مثلا می‌گویند آقای کلاری فیلم را ساخته است! پس سعی کنید در فیلم‌تان کار خودتان را نشان بدهید. این را هم باید بگویم اگر بخواهید [فقط] یک چیز را مدنظر داشته باشید، اشتباه می‌روید. پس باید خلاقیت داشته باشید.
کاوه سجادی حسینی: وقتی یک کارگردان فیلم بلند می‌سازد، تازه متوجه می‌شود که ساخت فیلم کوتاه چقدر سخت‌تر از فیلم بلند است... علاقه‌مندان ساخت فیلم کوتاه اگر می‌خواهند فیلم بسازند با نبض و درد جامعه حرکت کنند و براساس آن، موضوع فیلم‌شان را انتخاب کنند و فیلم کوتاه بسازند؛ چراکه تاریخ مصرف این نوع فیلم‌ها هیچ‌وقت تمام نمی‌شود.

اعتماد