کاهش بارش در کنار افزایش دما

ساعت24-فلات ایران روزهای خشکی را پشت سر می‌گذراند و در کنار ساخت سدهای مساله‌ساز و نقدها به شیوه مدیریت آب، آسمان و خورشید هم چندان با این جغرافیا یار نیست؛ در تازه‌ترین خبر رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو اعلام کرد که «دمای هوای ایران طی سه ماه گذشته رکورد تاریخی خود را شکست و کاهش ۲۰درصدی بارش‌ها هم در دو سال گذشته» رخ داده است.

فلات ایران روزهای خشکی را پشت سر می‌گذراند و در کنار ساخت سدهای مساله‌ساز و نقدها به شیوه مدیریت آب، آسمان و خورشید هم چندان با این جغرافیا یار نیست؛ در تازه‌ترین خبر رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو اعلام کرد که «دمای هوای ایران طی سه ماه گذشته رکورد تاریخی خود را شکست و کاهش ۲۰درصدی بارش‌ها هم در دو سال گذشته» رخ داده است. این اعداد و روایت‌ها اگرچه به مساله تغییر اقلیم برمی‌گردد و از سوی مسوولان تلاش می‌شود این شرایط بغرنج آب به آن نسبت داده شود، اما کارشناسان فراوانی می‌گویند ریشه‌این شرایط مساله‌‌زا، چیزی فراتر از تغییر اقلیم و مدیریت‌ و ضعیت و سازه‌محور است. هر چه هست که اما پژوهش‌های تازه خبر خوبی برای ایران ندارد. دیروز رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو با بیان اینکه دمای هوای ایران طی سه ماه گذشته رکورد دوران تاریخی خود را شکسته است، گفت: تغییرات اقلیمی‌روی بارش‌ها نیز اثر گذاشته است؛ به‌طوری که در یکی، دو سال گذشته در سطح کشور با حدود ۲۰ درصد کاهش بارش روبه‌رو بوده‌ایم. «محمدرضا کاویان‌پور» در گفت‌وگویی با رسانه وزارت نیرو که نسخه‌‌ای از آن هم برای «اعتماد» ارسال شده، در این باره توضیح داد: «امروز تغییر اقلیم یک موضوع حایز اهمیت برای بسیاری از کشورهاست، چراکه می‌توان اثرات این تغییرات را در گوشه و کنار جهان مشاهده کرد. سیل لیبی، سیل یونان یا سیلی که در شمال کشور در روزهای اخیر رخ داد، نمونه‌هایی از این تغییرات است.» او همچنین با تشریح روند تغییرات دمایی در کره زمین، نیمکره شمالی، غرب آسیا و ایران بیان داشت: «در سال جاری وقوع پدیده ال‌نینو موجب گرم شدن سطح آب اقیانوس‌ها شد که فرآیند گرم شدن کره زمین نیز را شدت بخشید. در همین راستا، تغییر دمای قابل توجهی در سطح آب دریاهای جهان رخ داد به‌طوری‌ که دمای هوا در ماه آگوست به نزدیک ۲۱ درجه رسید. » کاویان‌پور با بیان اینکه در بحث دمای سطح زمین، معمولا در همه دنیا به تاریخ جولای تا آگوست یعنی از ۱۵ خرداد تا ۱۵ شهریور مورد توجه قرار می‌گیرد، افزود: «مقایسه ماه جولای و آگوست امسال نشان می‌دهد که یک افزایش دمای قابل توجهی در سطح زمین رخ داده است. پیش از این، گرم‌ترین شرایط در سال ۲۰۱۹ تجربه شد. درجه حرارت کره زمین در آن سال میانگین ۱۶.۶ درجه بود. اکنون در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۶.۹۵ رسیده است. یعنی نسبت به ۲۰۱۹ که گر‌م‌ترین شرایط را پشت سر گذاشته‌ایم، گرمای متوسط کره زمین حدود ۳ دهم درجه تغییر کرده است. شاید تصور این باشد که سه دهم، عدد بزرگی نیست ولی این سه دهم ممکن است در یک نقطه، یک دهم و در جای دیگر سه درجه تغییر دما باشد. » او در تشریح این میزان افزایش هم گفت: «این تغییرات درجه حرارت کره زمین نسبت به میانگین ۳۰ سال گذشته، حدود ۶۶ صدم درجه افزایش دما را نشان می‌دهد که اگر با متوسط دمای ۳ ماه اخیر مقایسه کنیم، گرم‌ترین دوران تاریخی کره زمین از سال ۱۸۰۰ تا اکنون را نشان می‌دهد که حدود ۰.۳ درجه افزایش دما را تجربه می‌کند. در نیمکره شمالی وضعیت کمی مناسب‌تر است. دمای هوا در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۹.۵ درجه بوده و متوسط آن ۱۸.۵ درجه بوده است یعنی اختلاف دمای مشاهده شده در نیمکره شمالی حدود ۹ دهم تا یک درجه است که کشور ما در این نیمکره واقع است.» مساله اصلی اما شرایط ایران است که رییس موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو با اشاره به شرایط تغییر دما در ایران هم گفت: «دمای هوای ایران علاوه بر اینکه طی سه ماه گذشته رکورد دوران تاریخی خود را شکسته است، اختلاف دما در مقایسه با میانگین ۱۹۸۰ تا اکنون، نزدیک ۱.۲۵ تا ۱.۳ درجه است. یعنی درست است که کره زمین با تغییرات دمایی ۰.۶۶ درجه در این سه ماه روبه‌رو بوده، ولی ایران ۱.۳ دهم درجه را تجربه کرده است. توزیع این تغییرات درجه دمایی در کشور به گونه‌ای است که در برخی نقاط تغییرات دمایی بین ۳ تا ۵ درجه و در برخی نقاط دیگر بین یک تا دو درجه بوده است. بنابراین هم از لحاظ توزیع زمانی و هم از نظر توزیع مکانی شرایط امسال شرایط بسیار ویژه‌ای بود. » اما دما در ایران در یک‌سال گذشته چه بوده و پیش‌بینی از آینده چیست؟ کاویان‌پور در این باره هم ادامه داد: «امسال که از اول مهر سال آبی آغاز می‌شود تا ۳۱ شهریور، سازمان هواشناسی نیز خبر از ۱.۱ درجه افزایش دما نسبت به درازمدت تاریخی کشور داد و در این شرایط فقط در فصل تابستان متوسط ۱.۲ درجه را تجربه کرده‌ایم. در یکی، دو سال گذشته در سطح کشور با حدود ۲۰ درصد کاهش بارش روبه‌رو بوده‌ایم. این کاهش ۲۰ درصدی، ممکن است در برخی نقاط ۵۰ درصد بوده و در برخی نقاط دیگر ۱۰ درصد که‌این توزیع نوسانات بارشی در سطح کشور قابل توجه است. افراد مسن جامعه ما همیشه پاییز، زمستان و بهار را با بارش‌های طولانی مدت به خاطر می‌آوردند. بارش‌هایی که کم‌کم در دل خاک نفوذ کرده و سفره آب زیرزمینی را تقویت می‌کرد و هوا را بهبود می‌بخشید؛ اما اکنون نزولات جوی به بارش‌ها لحظه‌ای و نقطه‌ای تبدیل شده است.» در این باره و در تایید شرایط بغرنج آبی ایران همین دیروز هم سخنگوی صنعت آب کشور موارد مشابهی را مطرح کرد و گفت که سال آبی گذشته به عنوان سومین سال خشک متوالی پایان یافت. فیروز قاسم‌زاده در این باره گفت: عدم توازن زمانی و مکانی بارش‌ها نسبت به شرایط نرمال نیز باعث تشدید این محدودیت شد و بعضا استفاده‌ از آب‌های بهنگام را ناممکن ساخت. او افزود: از سوی دیگر، کاهش ذخایر مخازن سدها یا ناهمگن بودن وضعیت ذخیره در مخازن در مناطق مختلف کشور باعث تشدید تنش‌های آبی در برخی مناطق نسبت مناطق دیگر شد. به‌طور مثال شرق کشور در سال آبی گذشته با کاهش جدی بارش روبه‌رو شد و ورودی برخی سدها از جمله سد دوستی به صفر رسید، این در حالی است که وضعیت مخازن سدهای جنوب غرب کشور، به دلیل فعالیت مناسب سامانه سودانی در طول سال آبی گذشته، در شرایط مطلوبی بوده و سدهای استان خوزستان در وضعیت بهتری نسبت به سال‌های گذشته قرار گرفتند. مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور در ادامه اظهار داشت: بررسی‌های وضعیت بارش در سطح حوضه‌های آبریز اصلی کشور نشانگر این است که بارش در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان با کاهش 5 درصدی، دریای خزر با کاهش 9 درصدی، دریاچه ارومیه با کاهش 11 درصدی، فلات مرکزی با کاهش 24 درصدی، مرزی شرق با کاهش 38 درصدی و قره‌قوم با کاهش 56 درصدی نسبت به شرایط نرمال مواجه بوده است. اما پیش‌بینی درباره سال آبی پیش‌رو چیست؟ سخنگوی صنعت آب کشور در این باره و با اشاره به پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر فعالیت مناسب سامانه‌های بارشی در سطح کشور همراه است، گفت: بررسی نتایج مدل‌های اقلیمی نشانگر فعالیت مناسب سامانه‌های بارشی در فصول پاییز و زمستان در سطح کشور خواهد بود و در صورت تحقق پیش‌بینی‌ها، امید به جبران بخشی از اثرات منفی خشکسالی هیدرولوژیکی 3 سال اخیر وجود دارد. قاسم‌زاده البته بهبود شرایط آب کشور را نیازمند چند سال پربارش خواند و گفت: «احیای وضعیت مخازن آب سطحی و زیرزمینی کشور نیازمند تداوم سال‌های پربارش و حذف کامل آثار خشکسالی هیدرولوژیکی است و در این شرایط، مدیریت مصرف آب و کاهش مصارف یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید در سطح جامعه مورد توجه قرار بگیرد. »

اعتماد