پخش ممنوعه‌های تلویزیون در بستری جدید

ساعت24-10 سال از توقیف یکی از پربحث‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی یعنی «سرزمین کهن» گذشت تا بالاخره چند هفته قبل تکلیف پخش آن مشخص شد. هرچند وقتی زمزمه‌های رفع توقیف سریال به گوش رسید، ابتدا کمال تبریزی، کارگردان این مجموعه، در گفت‌وگویی با ایسنا تلویحا اشاره کرد «طی صحبت‌هایی که با مسئولان سیمافیلم صورت گرفته، پخش مجموعه قطعی به نظر می‌رسد و اعلام زمان پخش سریال هم در «تلوبیون» پیدا می‌شود».

«تلوبیون» سرویس ایرانی وی‌او‌دی و خدمات رسانه‌ای بر فراز اینترنت، پخش زنده و آرشیو برنامه‌های ۶۰ کانال تلویزیونی و رادیویی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی‌ایران است. رسانه‌ای که در اواخر سال1392 راه‌اندازی شد. در زمان مدیریت محمد سرافراز فعالیت‌های بیشتری داشت و از زمان مدیریت علی‌عسگری در بین مخاطبان فراگیرتر شد. اخیرا نیز تلوبیون سرویس «تلوبیون پلاس» را به برنامه‌های خود اضافه کرده‌ است که بدون هزینه خرید اشتراک، فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و خارجی را با دوبله فارسی اکران و پخش می‌کند. دو سال پیش بود که روزنامه «خراسان» در گزارشی از عملکرد تلوبیون پلاس نوشت و اشاره کرد که اکثر یا همه فیلم‌ها و سریال‌های خارجی پلتفرم تلوبیون با دوبله اختصاصی عرضه شده‌اند. این در حالی است که متمول‌ترین وی‌اودی‌های بازار فیلم و سریال اینترنتی، بسیاری از محصولات را با زیرنویس منتشر می‌کنند و امکان دوبله همه محصولات را ندارند و این پرسش را مطرح کرد که آیا تلوبیون پلاس برای این حجم از دوبله‌های اختصاصی محصولات روز، از امکانات متعلق به سازمان صداوسیما مثل واحد دوبلاژ سیما استفاده می‌کند یا نه؟ در چند سال اخیر بارها شنیده شده که صداوسیما تلوبیون پلاس را به‌عنوان رقیب پلتفرم‌های وی‌اودی‌ها معرفی کرده است. این در حالی است که تاکنون این پلتفرم‌ها تولید اختصاصی نداشته و تنها یک بار پخش اختصاصی یک سریال 13 قسمتی به نام «جناب‌عالی» به کارگردانی عادل تبریزی و به تهیه‌کنندگی مصطفی رضوانی را بر عهده داشته و نمی‌توان تا به‌اینجا از آن به‌عنوان یک رسانه مستقل نام برد و«تلوبیون» همچنان نقش آرشیو رسانه ملی را ایفا می‌کند.

بستری برای دیده شدن بیشتر فعالیت‌های صداوسیما

10 سال از توقیف یکی از پربحث‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی یعنی «سرزمین کهن» گذشت تا بالاخره چند هفته قبل تکلیف پخش آن مشخص شد. هرچند وقتی زمزمه‌های رفع توقیف سریال به گوش رسید، ابتدا کمال تبریزی، کارگردان این مجموعه، در گفت‌وگویی با ایسنا تلویحا اشاره کرد «طی صحبت‌هایی که با مسئولان سیمافیلم صورت گرفته، پخش مجموعه قطعی به نظر می‌رسد و اعلام زمان پخش سریال هم در «تلوبیون» پیدا می‌شود». با‌این‌حال حتی کارگردان این سریال هم نمی‌توانست با قطعیت درباره پخش آن صحبت کند. 14 مهر زمان قطعی پخش «سرزمین کهن» که دیگر به «سرزمین مادری» تغییر عنوان داده است، اعلام شد و ابتدا دو قسمت ابتدایی آن در «تلوبیون» پخش شد و با گذشت چند هفته شبکه سه سیما پخش آن را آغاز کرد و همچنان «تلوبیون» در پخش این مجموعه جلوتر از شبکه سه سیما است. شیوه پخش سریال تاریخی و بحث‌برانگیز «سرزمین مادری» بهانه‌ای شد تا نگاهی به «تلوبیون» و عملکرد آن داشته باشیم.

پخش یکی از پربحث‌ترین سریال‌های سال‌های اخیر تلویزیون

24 دی‌ ۹۲ اولین قسمت این مجموعه روی آنتن شبکه سه سیما رفت؛ سریالی که روایتگر وقایع سیاسی ایران از سال ۱۳۲۰ تا انقلاب اسلامی‌در بستر زندگی یک پسربچه است. اما پس از پخش چند قسمت، این سریال با حجم زیادی از اعتراضات از سوی قوم بختیاری‌ مواجه شد و این اعتراض‌ها تا آنجا پیش رفت که پخش این سریال را متوقف کرد. به دنبال اعتراض‌های اولیه استان خوزستان، تعدادی از نمایندگان مجلس آن دوره نیز در تذکرات جداگانه‌ای به عزت‌الله ضرغامی، رئیس وقت صداوسیما و شورای نظارت بر این سازمان به دلیل اهانت به قوم بختیاری در این سریال، خواستار توقف پخش سریال «سرزمین کهن» شدند. در پاسخ به‌این اعتراض‌ها، کمال تبریزی با انتشار یادداشتی واکنش نشان داد و به نقش همه اقوام کشور در مبارزات انقلاب ادای احترام کرد. در ادامه عزت‌الله ضرغامی نیز در نامه‌ای، تذکراتی را خطاب به علی دارابی، معاون وقت سیما، ابلاغ کرد و به دستور ضرغامی هیئتی برای گفت‌وگو با ائمه جمعه و نخبگان استان‌هایی که مردم بختیاری در آن‌ها ساکن هستند، اعزام شدند. با وجود تمام این اتفاق‌ها، در نهایت به صورت رسمی تصمیم گرفته شد پخش سریال «سرزمین کهن» تا انجام برخی اصلاحات متوقف شود. سال ۹۴ و در زمان ریاست محمد سرافراز، زمزمه‌هایی مبنی بر پخش این مجموعه با انجام اصلاحات رسانه‌ای شد؛ وعده‌ای که محقق نشد و بار دیگر در سال ۹۶ اعلام شد «سرزمین کهن» پس از وقفه‌ای چهار‌ساله، با تغییر نام به سریال «سرزمین مادری» پخش می‌شود. با وجود پخش تیزرهای این مجموعه تلویزیونی، باز هم این سریال به آنتن نرسید. گره توقیف «‌سرزمین کهن» با گذشت سال‌ها کورتر شد و بعد از گذشت 10 سال، سازندگان «سرزمین کهن» از بلاتکلیفی و نا‌امیدی از پخش این مجموعه خبر دادند و بهترین گزینه برای پخش آن را شبکه نمایش خانگی می‌دانستند. «سرزمین کهن» با عبور از دوره‌های مختلف مدیریت تلویزیون نتوانست به آنتن برسد و تلاش‌ها برای پخش آن بی‌ثمر بود. در نهایت این سریال در دوره پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما مجوز پخش گرفت و دو قسمت ابتدایی آن ابتدا در تلوبیون پخش شد و با فاصله پخش آن از شبکه سه سیما ادامه پیدا کرد. برخی از کارشناسان معتقدند چرایی پخش این مجموعه تلویزیونی ابتدا از تلوبیون، به دلیل حساسیت‌های موجود درباره پخش «سرزمین مادری» بوده است. بعد از گذشت سال‌ها از ساخت این سریال و اعتراضاتی که به ادامه پخش آن صورت گرفته، طبیعی است که ازسرگرفتن پخش معمول آن نیاز به بستر امن‌تری دارد و به دنبال سیاست محافظه‌کارانه تلویزیون برای پخش این مجموعه، سایت تلوبیون این ظرفیت را ایجاد کرد که با پخش ابتدایی سریال در این بستر به‌این قطعیت رسید که می‌توان به پخش آن در شبکه سه سیما ادامه داد یا خیر.

چالش صداوسیما با پلتفرم‌های پخش فیلم و سریال

در سال‌های گذشته با فراگیرشدن پلتفرم‌ها و جذب مخاطب بیشتر و تولید و عرضه فیلم‌ها و سریال‌های متنوع، چالش بین صداوسیما و پلتفرم‌ها شکل و شمایل متفاوتی پیدا کرده است. نکته قابل‌توجه‌اینکه پیش ‌از ‌این مسئولان سیما آخرین راه‌حل پخش دو سریال بحث‌برانگیز رسانه ملی، «سرزمین مادری» و «87 متر» را در به توافق رسیدن با پلتفرم‌ها می‌دانستند.

چندی قبل پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما، درباره شرایط نظارت بر شبکه‌های خانگی بعد از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: «بعد از تثبیت جایگاه صداوسیما در تنظیم‌گری صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، نسبت به قبل از تعامل و همکاری خیلی روان برخوردار شدیم؛ شاید در گذشته چالش‌ها بیشتر بود. همکاری‌ با همه پلتفرم‌ها برقرار است و این تعامل در همه مراحل مختلف اعم از مجوز تولید، انتشار و اصلاح محتوا در جریان است».

چالش بین پلتفرم‌ها و صداوسیما در دو سال اخیر به اوج خودش رسیده و معمولا هر بار وقتی سریالی در شبکه نمایش خانگی با عدم پخش مواجه می‌شود، اختلاف‌‌نظرها و حواشی هم چشمگیر‌تر می‌شوند.

کمال تبریزی که سابقه ساخت سریال در شبکه نمایش خانگی را دارد و حتی گمان می‌کرد که ممکن است سریال «سرزمین مادری» در صورت عدم پخش در تلویزیون از یکی از پلتفرم‌ها پخش شود، چندی قبل در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به‌این پرسش مبنی بر اینکه شرایط تلویزیون به لحاظ مخاطب مثل گذشته نیست و وجود گسترش پلتفرم‌ها و عرضه سریال با محدودیت‌های کمتری نسبت به تلویزیون بسیاری را از صرافت حضور در رسانه ملی انداخته است و فکر می‌کند همچنان مدیوم تلویزیون برای جذب ببیننده اثربخش باشد، گفت: «من فکر می‌کنم امروز ما در جهانی به سر می‌بریم که تبیین افکار در آن اهمیت بسیار دارد و همه کوشش می‌کنند جهان‌بینی خود را به افکار عمومی‌القا کنند و بالطبع گروهی موفق خواهد بود که از مخاطبان بیشتری برخوردار باشد. راه‌های جذب مخاطب هم متفاوت است. واقعیت فعلی این است که تلویزیون مخاطبان بیشتری نسبت به پلتفرم‌ها دارد و یکی از علائم آن میزان تبلیغات تلویزیونی در مقایسه با تبلیغات در پلتفرم‌هاست. اما متاسفانه روز‌به‌روز از میزان مخاطبان تلویزیون کم شده و متقابلا به مخاطبان پلتفرم‌ها اضافه می‌شود. تلویزیون ناچار است که در این رقابت به فکر راه چاره باشد و اتاق فکری برای برنامه‌سازی در رده‌های سنی و افکار مختلف اجتماعی داشته باشد؛ بنابراین دیر یا زود این انتظار به پایان خواهد رسید و صرافت کار با تلویزیون هم ایجاد خواهد شد. رسانه ملی راهی ندارد که به‌واقع رسانه ملی باشد و دیر یا زود برای همه آرا و گروه‌های اجتماعی برنامه‌سازی کند. فراموش نکنیم که همین تلویزیون اگرچه 20 سال بعد ولی بالاخره مارمولک را پخش کرد».

عاقبت سریال «87 متر» کیانوش عیاری

سرنوشت سریال «87 متر» کیانوش عیاری هم بی‌شباهت به «سرزمین مادری» نیست. فیلم‌نامه سریال «۸۷ متر» سال 89 تصویب شد و گروه از فروردین 96 رسما پیش‌تولید ساخت سریال را آغاز کرد و نهایتا 15 مرداد تصویربرداری آغاز شد و دی‌ماه 99 پروژه پرچالش کیانوش عیاری با تمام حواشی و تعطیلی گاه‌و‌بی‌گاه و مشکلات بودجه‌ای به اتمام رسید.

در‌حالی‌که بسیاری از بینندگان تلویزیون پخش سریال «۸۷ متر» به کارگردانی کیانوش عیاری را در سال ۱۴۰۰ انتظار می‌کشیدند، در ‌نهایت این سریال در جدول پخش برنامه‌های تلویزیونی آن سال قرار نگرفت و پخش به سال بعد موکول شد، اما سال ۱۴۰۱ هم خبری از پخش این مجموعه نشد.

سریالی که چند باری پخش آن نیز رسانه‌ای شد و به نظر می‌رسید این پروژه به‌زودی روی آنتن خواهد رفت، اما هنوز هم تاریخ دقیقی از سمت تلویزیون درباره زمان پخش آن مشخص نشده است و به گفته کارگردانش «باید زمان بگذرد. بتوانم مثل یک تماشاگر عادی فیلم را ببینم، آن موقع می‌توانم درباره کم‌و‌کیف آن صحبت کنم».

در گیر‌و‌دار چرایی پخش‌نشدن «87 متر»، کیانوش عیاری در مصاحبه‌ای تصویری با ماهنامه فیلم امروز گفت: «ما در محله‌ای ضبط داشتیم که پر از گربه بود. من گربه‌ها را به خانه‌ای که لوکیشن فیلم‌برداری بود، نیاوردم. اما آشپزخانه پنجره‌ای داشت که گربه‌ها همیشه پشت آن بودند. عجیب اینجا بود که ممیزهای محترم از ما خواستند صحنه‌های تمام گربه‌ها را حذف کنیم؛ چه در حیاط، چه در خیابان و چه هرجای دیگر که باشند».

عیاری ادامه داد: «من می‌خواهم پیش آقای جبلی (رئیس صداوسیما) بروم و این را بگویم که گربه مثل سگ نیست تا مثلا بگویید از نظر شریعت مشکلی برای تلویزیون ایجاد می‌کند. همه جای ایران پر از گربه است؛ در یک روستا یک پیرزن غذا می‌خورد و یک گربه کنارش نشسته و غذا می‌خورد. اصولا هم ثابت شده بچه‌هایی که با حیوان‌ها بزرگ می‌شوند، بچه‌های بهتری هستند».

در پی این اظهارات، روابط‌عمومی‌شبکه یک جوابیه‌ای منتشر کرد: «برخلاف ادعای آقای عیاری، سابقه پخش سریال‌های مختلف از تلویزیون حاکی از آن است که نشان‌دادن عادی برخی حیوانات مانند گربه و پرندگان در آثار نمایشی محل اشکال و حذف نیست، بلکه نمایش تصاویر مکرر، غیرضروری و نابجا در صحنه‌هایی از سریال برای نشان‌دادن رفت‌و‌آمد حیوانات در محیط خانه از سوی بازبین تذکر داده شده و برخی تصاویر مانند غذا‌دادن به گربه در سریال از سوی بازبین ایراد گرفته نشده و صرفا تصاویر مکرر محل اشکال بوده است».

پس از سال‌ها از ساخت این سریال همچنان چرایی ‌پخش‌نشدن

«87 متر» محل پرسش است. چندی قبل مهدی نقویان، رئیس سیما‌فیلم، تکلیف سریال «87 متر» کیانوش عیاری را مشخص کرده و گفته: «درباره سریال «۸۷ متر» کیانوش عیاری قبل از حضور من تصمیم‌گیری‌های شده است که طبق جلساتی که با آقای عیاری داشتیم، احتمالا به خارج از تلویزیون واگذار می‌شود».

البته طبق گفته‌های نقویان هنوز مباحث مالی درباره انتشار سریال در یکی از پلتفرم‌ها به سرانجام نرسیده اما به احتمال زیاد، این اتفاق به‌زودی خواهد افتاد. رئیس جدید سیمافیلم درباره‌اینکه بالاخره مشکل اصلی پخش‌نشدن این سریال از تلویزیون چه بوده هم گفته: «همان‌طور‌که گفتم تصمیم‌گیری‌ها پیش از من بوده است. خودم هم سریال را ندیده‌ام و حقیقتا نمی‌دانم مشکل محتوایی بوده است یا نکته دیگر».

هرچند‌ زمزمه‌های پخش این سریال در خارج از چارچوب صداوسیما و پلتفرم‌ها عنوان شده است، اما به نظر می‌رسد آخرین سریال عیاری هم مسیری مشابه «سرزمین مادری» در پیش داشته باشد. در‌حالی‌که تلویزیون بیش از هر چیز به سریال‌های سرگرم‌کننده برای مخاطبانش نیاز دارد، این ‌بار هم «تلوبیون» به‌عنوان یکی از بازوهای رسانه ملی می‌تواند در پخش «87 متر» پیش‌قدم باشد.