در سال ۲۰۲۳ چه بر سر داعش آمد؟

ساعت 24 - اطلاعاتی که بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی جمع‌آوری کرده نشان می‌دهد حملات گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش)، که زمانی بخش‌های بزرگی از مناطق شمال شرق سوریه و غرب و شمال عراق را اشغال کرده بود، در سال ۲۰۲۳ به‌شدت کاهش یافته است.

فعالیت‌های داعش نسبت به سال قبل به کمتر از نصف رسیده و این گروه در رده رهبران و فرماندهان ارشد خود ضربات شدیدی خورده و تلفات سنگینی داده است.فعالیت‌های شاخه این گروه در مصر در سال ۲۰۲۳ تقریبا متوقف شده و به شاخه‌های غیرفعال آن در لیبی و یمن پیوسته است. حملات شاخه داعش در افغانستان هم نسبت به سال قبل کاهش چشمگیری داشته است. در آفریقا هم گروه‌های وابسته به داعش حملات کمتری انجام داده‌اند، به جز شاخه ساحل که در مناطق شرقی کشور مالی رشد یافته، در نیجر مسئولیت چندین حمله بزرگ را پذیرفته و فعالیت‌های تبلیغاتی خود را افزایش داده است.در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۲۳ داعش در مجموع مسئولیت ۸۳۸ حمله در نقاط مختلف جهان را بر عهده گرفته است که در مقایسه با همین دوره در سال قبل ۵۳ درصد کاهش یافته است. تحلیل‌ها و یافته‌های مربوط به آمار حملات بر اساس داده‌هایی ارائه می‌شود که بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی از بیانیه‌های منتشر شده از سوی خود داعش یا حساب‌های منتسب به این گروه و هوادارانش در پیام‌رسان‌ها و ابزار پروپاگاندای آن‌ها جمع‌آوری کرده است. به همین دلیل ممکن است در این اعداد و ارقام اغراق شده باشد یا در مواردی، کمتر از تعداد واقعی اعلام شده باشد. . درباره حملات داعش چه می‌دانیم؟ از زمانی که داعش کنترل شهر باغوز، آخرین پایگاه خود در سوریه را در سال ۲۰۱۹ از دست داد، این گروه بر تقویت و توسعه شاخه‌ها و گروه‌های وابسته به خود در آفریقا تمرکز کرده است.این گروه هنوز هم در عراق و سوریه فعال است و بر شبکه‌های خود در آسیا، آفریقا و خاورمیانه نظارت دارد، اما شواهد نشان می‌دهد که عملیات و فعالیت‌های داعش به شدت کاهش یافته است. شاخه داعش در صحرای سینا سال گذشته میلادی، مسئولیت ۱۰۲ حمله را بر عهده گرفته بود در حالی که امسال هیچ حمله‌ای در این منطقه انجام نداده است. دلیل آن ضربات مهلک ارتش مصر به این گروه بعد از حملاتی بود که اواخر سال ۲۰۲۲ در مناطق اطراف کانال سو‌ئز انجام داد. حملات شاخه «ولایت خراسان» داعش در افغانستان هم کاهش یافته است. این گروه در سال ۲۰۲۳ مسئولیت ۲۰ حمله را در این کشور به عهده گرفته است، در حالی که سال گذشته ۱۴۵ حمله و سال ۲۰۲۱، زمانی که طالبان به قدرت بازگشت، ۲۹۳ حمله در افغانستان انجام داده بود. داعش در سال ۲۰۲۳ در مجموع مسئولیت ۱۴۱ حمله را در عراق پذیرفته که در مقایسه با ۴۰۱ حمله در سال قبل از آن، کاهشی ۶۵ درصدی را نشان می‌دهد. در سوریه هم امسال داعش ۱۱۲ حمله انجام داده که نسبت به ۲۹۲ حمله سال گذشته میلادی کاهشی قابل توجه داشته است. آیا داعش در آفریقا رشد کرده؟ داعش فعالیت‌های تبلیغاتی و پروپاگاندای خود را بر «توسعه» و «پیروزی‌» در منطقه آفریقای جنوب صحرا متمرکز کرده است. در این منطقه پنج شاخه داعش فعال هستند: «ولایت غرب آفریقا» با تمرکز بر نیجریه، «ولایت مرکزی آفریقا» با تمرکز بر جمهوری دموکراتیک کنگو که حملاتی هم در اوگاندا انجام می‌دهد، و همین طور شاخه‌ ساحل، شاخه موزامبیک و شاخه سومالی. شاخه غرب آفریقا، همواره فعال‌ترین شاخه داعش بوده که عمدتا در مناطق شمال شرق نیجریه و اطراف دریاچه چاد عملیات می‌کند، اما فعالیت این شاخه در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. این گروه در سال ۲۰۲۲ مسئولیت ۴۷۰ حمله را پذیرفته بود در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۳ به ۲۶۶ مورد رسید. شاخه‌های مرکزی و موزامبیک هم حملات کمتری نسبت به سال قبل انجام داده‌اند، هر چند که همچنان به عنوان تهدیدهایی جدی به حساب می‌آیند. هر دو شاخه مسئولیت حملاتی علیه نیروهای محلی و منطقه‌ای و همین طور اهداف نرم را که اغلب شامل دهکده‌های مسیحی‌نشین می‌شود، به عهده گرفته‌اند. شاخه مرکزی آفریقا در سال ۲۰۲۳ مسئولیت چهار حمله را در کشور اوگاندا به عهده گرفته اما زیر بار مسئولیت حمله مرگبار ماه ژوئن به مدرسه‌ای در غرب اوگاندا نرفته است،‌ هر چند که به عنوان مقصر و مظنون اصلی آن شناخته می‌شود.

در مجموع حملاتی که شاخه‌های داعش در منطقه جنوب صحرا مسئولیت آن را پذیرفته‌اند از ۸۴۷ مورد در سال گذشته به ۵۰۸ حمله در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. اما این حملات ۶۰ درصد کل حملات داعش در سرتاسر جهان را در بر می‌گیرد که بزرگ‌ترین سهم قاره آفریقا از فعالیت‌ها و حملات داعش تا الان بوده است. فعال‌ترین شاخه‌های داعش کدام است؟ بر اساس داده‌هایی که بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی گردآوری کرده، شاخه‌های داعش در منطقه ساحل در آفریقا و همین طور شاخه فیلیپین در آسیا فعال‌ترین شاخه‌های داعش در سال ۲۰۲۳ بوده‌اند. بر اساس گزارش‌ها داعش از ماه آوریل در حال گسترش فعالیت‌های خود در شرق کشور مالی در نزدیکی مرز نیجر بوده تا بتواند از بحران‌های سیاسی و امنیتی منطقه ساحل به نفع خود استفاده کند. بعد از کودتای ماه ژوئیه در کشور نیجر، داعش مجموعه حملاتی با تلفات بالا علیه ارتش در غرب این کشور انجام داده است. در یکی از این حملات در اوایل ماه اکتبر حدود ۶۰ سرباز کشته شدند که باعث شد دولت نیجر سه روز عزای عمومی در این کشور اعلام کند. از سال ۲۰۱۴ چندین گروه‌ شبه‌نظامی در جنوب شرق آسیا با این گروه بیعت کرده‌اند. گروه‌های وابسته به داعش در این منطقه عمدتا در جنوب فیلیپین فعال هستند، جایی که تعداد حملات آن‌ها در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به شدت افزایش یافته است. اما تعداد این حملات در مقایسه با مناطق دیگر زیاد نیست. این گروه‌ها در سال ۲۰۲۲ مسئولیت هفت حمله را پذیرفته بود و امسال مسئولیت ۲۰ حمله را بر عهده گرفته است. داعش همچنین مسئولیت حمله به یک مراسم عشای ربانی مسیحیان کاتولیک در جنوب فیلیپین را که روز سوم دسامبر رخ داد، پذیرفته و فراخوانی هم برای جذب نیرو در این منطقه داده است.داعش در سطح رهبری و فرماندهان رده‌بالای خود متحمل ضربات و تلفات سنگینی شده است.این گروه تنها در عرض یک سال سه رهبر مختلف داشت که همه آن‌ها در فاصله بین فوریه ۲۰۲۲ تا آوریل ۲۰۲۳ در سوریه کشته شدند. بعد از مرگ ابوبکر بغدادی در روز ۲۷ اکتبر سال ۲۰۱۹، رهبری داعش را به ترتیب، ابو ابراهیم الهاشمی القرشی، ابوالحسن القرشی و ابوالحسین القرشی به دست گرفتند. این رهبران از یک خانواده نیستند و لقب «قرشی» در انتهای نام آن‌ها به «قریش» قبیله پیامبر اسلام در مکه اشاره دارد. داعش در ماه اوت سال ۲۰۲۳ ابو حفص الهاشمی القرشی را به عنوان رهبر یا «خلیفه» جدید خود معرفی کرد، اما اطلاعات زیادی درباره او در دست نیست و از زمان آغاز رهبری، هنوز پیامی نداده است. داعش بسیاری از فرماندهان رده‌بالای خود را هم از دست داده که بیشتر آن‌ها در حملات ائتلاف نظامی به رهبری آمریکا در سوریه و عراق کشته شده‌اند. تاثیر جنگ غزه روی داعش چه بود؟ عملیات‌های نظامی علیه داعش و همین طور تنازع موجود با گروه‌های رقیب، از جمله مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در کاهش فعالیت‌های این گروه به حساب می‌آید. از دست دادن رهبران و همین طور ناشناس بودن رهبری جدید هم به عنوان عاملی مهم در این زمینه برشمرده می‌شود. اما داعش همچنان توانسته صدها حمله -به‌ویژه در آفریقا- انجام دهد و در سال ۲۰۲۳ با استفاده از نقاط ضعف سیاسی، امنیتی و اجتماعی به فعالیت‌های خود در کشورهای مختلف ادامه داده است.جنگ غزه را می‌توان به عنوان «فرصتی» برای داعش و گروه‌های اسلام‌گرای افراطی دیگر برشمرد که به دنبال راه‌هایی برای استفاده از این جنگ با هدف هدایت کردن خشم عمومی علیه دشمنان خود هستند.