مهاجران چینی: بدون راه فرار

ساعت 24 - مقصد مهاجران چینی ثروتمند تغییر کرده است. پنجاه سال پیش 9 نفر از هر 10 نفر چینی در آسیا ساکن بودند، درحال حاضر این رقم 7 نفر به ازای 10 نفر است.

تعداد چینی‌های خارج‌نشین از سال ۱۹۹۰ دو برابر شده و از سال ۲۰۰۰ شدت گرفته است. همه‌گیری کرونا تمایل بسیاری از نخبگان چینی را برای ترک این کشور افزایش داده است، زیرا کنترل‌های مربوط به کوید ۱۹ و محدودیت‌های سختگیرانه حزب بر آزادی‌ بیان افزایش یافته است. چین در اواخر سال ۲۰۲۲ به مبارزه خود علیه کوید ۱۹ پایان داد، اما تکانه‌های اقتصادی و بیکاری بالای جوانان موجب نگرانی مردم شده است. حدود ۵/۱۰ میلیون نفری که در خارج از سرزمین اصلی چین زندگی می‌کنند متولد چین هستند و فقط دیاسپورای هند، مکزیک و روسیه بیشتر از دیاسپورای چین است. برخی از این چینی‌ها جزو ثروتمندترین مردم کشور خود هستند. بیش از ۷۰% از ۸۱ هزار روادید سرمایه‌گذاری که دولت آمریکا در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ برای میلیونرها صادر کرد به شهروندان چینی اعطا شده بود. از سال ۲۰۱۲ حدود ۸۵% کسانی‌که «روادید طلایی» استرالیا را برای سرمایه‌گذاری تقریبی ۵ میلیون دلار استرالیا در این کشور دریافت کرده‌اند چینی بودند و تقریباً ۴۱ نفر از ۳۱۰۰ نفری که برای طرح معادل ایرلندی در سال ۲۰۲۲ اقدام کردند چینی بودند.

از زمان همه‌گیری کرونا نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر این‌که جریان خروج ثروت شتاب گرفته است. طبق فهرست ثروتمندان چین که توسط موسسه پژوهشی هوران در سال ۲۰۲۳ منتشر شد، حدود ۱۸% از ۹۰۰ میلیونر چینی، که در سال ۲۰۱۹ حداکثر %۶ بودند، در خارج زندگی می‌کنند. به گزارش هنلی و شرکا، به رغم سختگیری‌ها بر کنترل سرمایه‌ای، بیش از ۱۳۵۰۰ نفر با ثروت قابل سرمایه‌گذاری یک میلیون دلاری یا بیشتر در سال ۲۰۲۳ چین را ترک کردند. گفته می‌شود این تعداد معادل حدود %۵/۱ از چینی‌ها با آن سطح از ثروت را در برمی‌گیرد. افراد با سطح رفاه پایین‌تر نیز، اغلب از راه‌های خطرناک، درحال ترک چین هستند. در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۵۳ هزار چینی، در مقایسه با تقریباً هزار نفر در سال ۲۰۱۸، در مرزهای آمریکا توقیف شدند. در هشت ماه اول سال ۲۰۲۳ نیز بیش از ۱۳ هزار چینی تلاش کردند از طریق دهانه دارین در پاناما خود را به آمریکا برسانند.

مقصد مهاجران چینی ثروتمند تغییر کرده است. پنجاه سال پیش ۹ نفر از هر ۱۰ نفر چینی در آسیا ساکن بودند، درحال حاضر این رقم ۷ نفر به ازای ۱۰ نفر است. یک چهارم دیاسپورای چینی در آمریکا، یک چهارم دیگر در هنگ‌کنگ، و بقیه هم در ژاپن و کانادا ساکن‌اند. تقریباً نیمی از شهروندان چینی در غرب زندگی می‌کنند. اما ترک چین لزوماً به معنای آزادی از محدودیت‌های رژیم کمونیستی چین نیست. از زمانی‌که چین شهروندی دو تابعیتی را نمی‌پذیرد، بسیاری از مهاجران درحال حاضر تنها شهروندان کشور دیگر هستند. اما حزب قابلیت تاثیرگذاری دارد حتی بر کسانی‌که گذرنامه چینی ندارند.

این روزها اکثر مردم چین برای کسب درآمد و زندگی مرفه آزادند. حزب کمونیست آن‌ها را آزاد گذاشته است مشروط بر این‌که هیچ‌گونه نارضایتی سیاسی از خود بروز ندهند. دامنه موضوعات حساس یا تابو از زمان ریاست‌جمهوری شی جین‌پینگ در سال ۲۰۱۲، چه در داخل و چه در خارج، گسترده‌تر شده است. زندگی در خارج از چین شباهت بیشتری به زندگی در داخل چین پیدا کرده است. تاثیر حزب بر خارج به سه شکل نمایان می‌شود: ارعاب مستقیم منتقدان بالقوه، تبلیغات هدفمند علیه دیاسپورا و فشار بر مردم برای خودسانسوری در زمانی‌که از امور داخلی چین حرف می‌زنند. زمانی‌که چین در دهه ۱۹۷۰ درهای خود را گشود، مسئولان این کشور چینی‌های خارج‌نشین را به‌عنوان منبع اقتصادی می‌نگریستند. بعداً حزب تلاش کرد دانشگاهیان و کارآفرینان را فریب دهد. یک تغییر مهم تحت حکومت شی اتفاق افتاده است. او دیاسپورا را از منظر سیاسی می‌نگرد و بودجه و وضعیت دپارتمان جبهه متحد کار (United Front Work Department) را ارتقا داده است، که مسئول تقویت تاثیرگذاری چین بر چینی‌های خارج از کشور است. حزب امیدوار است آن‌ها به‌عنوان مدافع آرمان آن عمل کنند. اما در عین حال نگران است آن‌ها جزء کسانی باشند که آشکارا از چین انتقاد می‌کنند. این باور وجود دارد که آن‌ها ممکن است چین را به تفکر دموکراتیک بیگانه آلوده کنند. شگفتی اینجاست ‌که دیاسپورا هیچگاه مثل قبل زیر ذره‌بین نیست. استفاده حزب از ارعاب مستقیم علیه چینی‌های خارج‌نشین را در نظر بگیرید. این امر مخالفان و کنشگران را هدف قرار می‌دهد. تاکتیک‌های آن شامل سرک کشیدن در ارتباطات دیجیتالی آن‌ها، سرکوب اعضای خانواده آن‌ها در چین و تهدیدات فیزیکی مستقیم است. در سال ۲۰۲۳ گروه حقوق بشری مدافعان حفاظت (Safeguard Defenders)، چین را به دلیل تاسیس بدون مجوز ۱۰۰ کلانتری در ۵۳ کشور مواخذه کرد. اقلیت نژادی تحت سرکوب در چین، در خارج نیز کاملاً تحت نظارت و ارعاب هستند. حزب کمونیست می‌کوشد برخی از آن‌ها را بازگرداند: در فاصله سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۲۱ حدود ۴۰۰ اویغوری به‌دلایل مشکوک به چین مسترد شدند. برخی از اتباع چین نیز به اتهامات واهی از کشورهای خارجی بازگردانده شدند. کسانی‌که تحت هدف قرار گرفتند اغلب به‌دلیل جرایم اقتصادی تحت تعقیب هستند.

گروه بزرگ‌تر متاثر از تلاش‌های حزب برای کنترل منابع خبری دیاسپورا هستند. بسیاری از مردم سرزمین اصلی چین اکثراً در جهان چینی‌زبان ساکن‌اند، حتی زمانی‌که در خارج زندگی می‌کنند. حزب کمونیست برای تغذیه این بازار، به‌طور آشکار حدود ۷ میلیارد در سال ۲۰۰۹ اختصاص داد تا گستره جهانی رسانه‌های دولتی چین را گسترش دهد. خروجی خبری چین در خارج معمولاً از مسائل حساسی مثل تبت یا قیام طرفداری از دموکراسی در چین در سال ۱۹۸۹ حرف نمی‌زنند. آن‌ها در تلاش برای حرکت بین جوامع دیاسپورا و کشور میزبان بر کاستی‌های دموکراسی تاکید می‌کنند. براساس نظر سارا کوک از اندیشکده خانه آزادی، در آمریکا که رسانه‌های خبری منبع اصلی اطلاعات برای خانوارهای دیاسپورا هستند، شبکه‌های طرفدار حزب بر شبکه‌های کابلی برتری دارند. این اندیشکده برنامه‌سازی به زبان چینی‌ موجود در سه توسعه‌دهنده بزرگ کابلی، وریزون Verizon ، کام‌کستComcast و اسپکتروم Spectrum را مورد بازنگری قرار داد. معلوم است که بیشتر خروجی خبر ماندارین‌ها و کانتون‌ها از خبرپراکنی‌های دولتی یا سایر توسعه‌دهندگان هوادار حزب است. در مطبوعات آمریکا مثل نیویورک‌تایمز اخباری به زبان ماندارین وجود دارد که اغلب سیاست حزب را مورد انتقاد قرار می‌دهد.

فالون گونگ، یک آیین معنوی ممنوعه در چین، از طریق نشریه اپاک تایمز در جهان منتشر شد. اما در زمانی‌که بسیاری از رسانه‌های موجود، با کاهش درآمدهای حاصل از تبلیغات، از نظر مالی در مضیقه هستند، دیدگاه‌های مالی حزب به‌طور فزاینده برجسته شده است. در عصر دیجیتال، حزب تلاش می‌کند نه‌تنها بر آنچه مردم می‌خوانند و تماشا می‌کنند، بلکه بر این‌که چگونه آن‌ها برهم‌کنش مجازی دارند تاثیر بگذارد. نافذترین جنبه همان وی‌چت است، که هسته زندگی و اجتماعی چین را تشکیل می‌دهد. دیاسپورای چینی از این اپلیکیشن برای تماس با خانواده خود در چین، و نیز با یکدیگر، استفاده می‌کنند. دیده‌بان سایبری آزمایشگاه شهروندی Citizen Lab گزارش می‌دهد، اپلیکیشن مذکور تحت مالکیت تنسنت، شرکت فناوری دارای ارتباط نزدیک با حزب کمونیست، است که حتی قادر است حساب‌هایی را بررسی کند که هیچگاه به شماره تلفن چینی متصل نشده‌اند. وی‌چت سانسور را با استفاده از الگوریتم‌های کاملاً به‌روزشده به‌طور خودکار انجام می‌دهد. اپلیکیشن مذکور می‌تواند به داده‌های مرتبط با اپراتور شبکه‌ای کاربر دسترسی پیدا کند، شناسه دستگاه را بخواند و به الزام چین برای کنترل دسترسی به اطلاعات دانشگاه‌های غرب تسری پیدا کند.

یک نفر از هر ۱۰ چینی خارج‌نشین هم‌اکنون دانشجوست، رقمی که بسیاری از استادانی را دربرنمی‌گیرد که پس از دانش‌آموختگی در خارج می‌مانند. در حکومت شی، قوانین بر ۶۵ هزار دانشجوی بورسیه‌ای که وزارت علوم هزینه آن‌ها را تامین کرده سختگیری اعمال کرده است. طبق گزارش گروه پژوهشی شفافیت انگلیس- چین UK- China Transparency آن‌ها از سال ۲۰۱۹ ملزم به حمایت از رهبر حزب کمونیست چین شده‌اند. دولت چین گاهی از آن‌ها درباره دادن جزئیات فنی پژوهش خود یا حق ثبت اختراع، که می‌تواند شامل افشای اطلاعات محرمانه باشد، سوال می‌کند. همچنین دولت چین نظارت خود را به همه دانشجویان افزایش داده است. انجمن دانشجویان و کارشناسان چین (CSSA) شعباتی در دانشگاه‌های سراسر جهان دایر کرده است. بسیاری از آن‌ها روابط نزدیکی با ماموریت‌های دیپلماتیک دارند، و خدماتشان شامل خوشامدگویی به دانشجویان در فرودگاه و کمک به آن‌ها برای افتتاح حساب بانکی است. قبل از برگزاری المپیک زمستانی سال ۲۰۲۲، انجمن مذکور در دانشگاه جورج واشنگتن از مقامات این دانشگاه درباره مجازات شدید کسانی پرسید که معترضان را تحریک می‌کردند درحالی‌که سوءاستفاده از حقوق بشر را در سین‌کیانگ و هنگ‌کنگ نکوهش می‌کردند. دیپلمات‌های چینی به مداخله مستقیم در دانشگاه‌های خارجی متهم شده‌اند. یاچیو وانگ از اندیشکده خانه آزادی می‌گوید دولت اغلب به دانشجویان چینی خارج از کشور متذکر می‌شوند که وضعیت آن‌ها «نامطمئن» و «موقت» است. طبق نظر سازمان خانم وانگ، شعله‌ور شدن اعتراضات در سرزمین اصلی چین علیه سیاست «کووید صفر» شی در نوامبر ۲۰۲۲، جرقه طغیان‌های همدلی دانشجویان چینی ساکن غرب و سایر اعضای دیاسپورا را برانگیخت.

مقامات چین برخی از مشارکت‌کنندگان را با تحت فشار قرار دادن اعضای خانواده در چین اذیت می‌کردند. نظارت دولت نیز به استادان در دیاسپورا تعمیم یافت، به‌ویژه افراد شاغل در چین، حتی اگر آن‌ها در این کشور متولد نشده‌ باشند. استیو سانگ از مدرسه مطالعات شرق و آفریقا در لندن می‌گوید: «روادیدهای چین تبدیل به سلاح شده‌اند». استادانی که منتقد تلقی می‌شوند ممکن است پژوهش خود در چین را خلاصه شده ]سانسورشده [ببینند. همه این موارد موجب خودسانسوری هستند، به‌ویژه از سوی افرادی که خانواده‌شان در چین هستند. در دانشگاه‌های خارجی، چنین نظارتی به امر روزمره تبدیل شده است. استادان دانشگاه در چند کشور از دانشجویان چینی حرف می‌زنند که از صحبت کردن در کلاس خودداری می‌کنند یا از ترس این‌که مبادا خبرچین باشند نمی‌خواهند در کنار سایر چینی‌ها آموزش ببینند.

درحالی‌که تلاش‌های حزب اساساً بر متولدین چین متمرکز است، برای افزایش تاثیر خود همه افراد با اصل و نسب چینی را در برمی‌گیرد. حدود ۴۵ میلیون نفر می‌توانند در این گروه جای بگیرند. شی اقوام چین را همه «پسران و دختران کشور چین» می‌نامد و بر «اتحاد بزرگ» بین آن‌ها تاکید می‌کند. این رویکرد فراگیر منبع تشکیک و نژادپرستی در کشورهای محل سکونت خود است. دو گروه آسیایی ثروتمند هستند، تحصیلکرده‌ها و افراد ساکن در غرب. اما دیاسپورای چینی- اغلب شامل افراد دارای اصل و نسب چینی متولد شده در خارج از سرزمین اصلی است- در کسب‌وکار و سیاست به نحو چشمگیری در کشورهای غربی موفقیت چندانی کسب نمی‌کند. کارآفرینان متولد چین زوم، نت‌اسکرین و وب‌اکس را ایجاد کردند، اما این هندی‌ها هستند که به استخدام غول‌هایی از جمله آدوب، الفبت و مایکروسافت درمی‌آیند.

حکومت‌های اروپا و آمریکای شمالی به دلایل ملی- امنیتی بر چینی‌های خارج‌نشین نظارت می‌کنند. در سال ۲۰۲۲ بریتانیا قانونی با هدف سخت‌گیری نظارتی بر سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های بالقوه حساس وضع کرد. در ابتدای سال مالی کامل تصویب آن، بیش از ۴۰% پروژه‌های مورد بررسی، با چین ارتباط داشتند. سرنوشت ابتکار چین، یک برنامه دولتی آمریکایی با هدف توقف جاسوسی چین از دانشگاه‌ها و کسب‌وکارها، را در نظر بگیرید. به‌عنوان بخشی از آن، بیش از ۱۵۰ استاد دانشگاه بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ از سوی وزارت دادگستری متهم شدند. حدود ۹۰% آن‌ها از چین آمده بودند یا اصل و نسب چینی داشتند. اما تنها تعدادی محکوم و تعدادی مشمول پرداخت جریمه حداقلی شدند. بسیاری از پژوهشگران چینی‌تبار تقاضای شغلی خود را ملغی یا به دلیل نگرانی از تردیدها واگذار کردند، حتی پس از این‌که این ابتکار در سال ۲۰۲۲ پایان یافت. برخی هم آمریکا را ترک کردند. در دنیای سیاست، هنوز معدود سیاستمداران منتخب چینی‌تبار در اروپا وجود دارند.

دولت چین هم‌اینک درحال تشویق چنین افرادی است تا آن‌ها را بیشتر در سیاست ملی یا محلی ادغام کند، به این امید که آن‌ها به تقویت نگرش‌های مثبت نسبت به چین در کشورهای مقصد کمک خواهند کرد. دولت‌های غربی مدت‌هاست امیدوارند که جریان خروج افراد از چین چه‌بسا موجب تغییر دموکراتیک در چین شود. در عوض، تلاش حزب برای کنترل آن‌ها چه‌بسا فرصت‌های آن‌ها در غرب را از بین ببرد. افراد با اصل و نسب چینی به احتمال زیاد با سوءظن به‌عنوان هواداران حزب یا حتی عوامل آن نگریسته می‌شوند. جرم و جنایت مشمئزکننده ضد آسیایی در آمریکای پس از انتخاب ترامپ افزایش یافت. در بسیاری از کشورها چنین حملاتی در طول همه‌گیری کرونا متداول شد. اقدامات حزب کمونیست یک چرخه معیوب را دائمی می‌کند. با افزایش نگرانی از قدرت دولت در خارج، گروه‌های دیاسپورا منزوی‌تر شدند، که موجب بی‌اعتمادی آن‌هاست. نتیجه چه‌بسا این باشد که برخی از چینی‌های خارج‌نشین به آغوش حزب برگردند.