قحطی چیست و چه زمانی اعلام می‌شود؟

میلیون‌ها نفر در غزه با بحران دسترسی به غذا روبرو هستند و در آستانه شرایط قحطی قرار دارند. سازمان ملل متحد هشدار داده است که درگیری‌های جاری در سودان هم ممکن است به بزرگ‌ترین بحران گرسنگی در جهان منجر شود.

علام وضعیت قحطی قحطی زمانی رخ می‌دهد که یک کشور تا حدی با کمبود مواد غذایی روبرو شود که ساکنان آن دچار سو‌ءتغذیه حاد و گرسنگی شدید شوند یا این که جانشان را از دست بدهند. اعلام وضعیت قحطی عموما از سوی سازمان ملل متحد صورت می‌گیرد. این تصمیم در مواقعی به صورت مشترک با دولت کشور قحطی‌زده گرفته می‌شود و معمولا سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی امداد هم در تشخیص مصداق‌های آن نقش دارند. بر اساس این معیار، شدت کمبود مواد غذایی -یا امنیت غذایی- در پنج مرحله طبقه‌بندی می‌شود که وخیم‌ترین آن، مرحله پنجم یعنی اعلام قحطی است.

اما قبل از اعلام رسمی قحطی در یک منطقه جغرافیایی خاص، این سه اتفاق ناگوار باید رخ داده باشد: دست کم ۲۰ درصد خانوارها با کمبود مفرط مواد غذایی روبرو باشند دست کم ۳۰درصد کودکان دچار سوء تغذیه حاد باشند از هر ۱۰هزار نفر جمعیت منطقه، دو بزرگسال یا چهار کودک در روز «در اثر گرسنگی آشکار یا ابتلا به سوء تغذیه یا بیماری جانشان را از دست بدهند» چرا غزه و سودان در معرض خطر قحطی هستند؟ به گفته سازمان ملل متحد شمال غزه در معرض خطر فوری قحطی قرار دارد و ممکن است بین ماه‌های مارس و مه ۲۰۲۴ رسما دچار قحطی شود. این شرایط بعد از ماه‌ها جنگ اسرائیل در غزه به وجود آمده که با حملات ۷ اکتبر حماس آغاز شد. بر اساس طبقه‌بندی یکپارچه مراحل امنیت غذایی، نیمی از جمعیت غزه -حدود ۱/۱ میلیون نفر- گرسنگی می‌کشند. پیش‌بینی می‌شود که در بدترین حالت تا ماه ژوئیه سال ۲۰۲۴ تمام جمعیت غزه دچار قحطی شوند.

برنامه جهانی غذا وابسته به سازمان ملل متحد می‌گوید در سودان هم به دلیل وقوع جنگ داخلی که از ماه آوریل ۲۰۲۳ آغاز شده، حدود ۱۸ میلیون نفر با ناامنی حاد غذایی روبرو هستند. یونیسف گزارش داده است که شاهد سوء تغذیه کودکان «ورای بدترین پیش‌بینی‌ها»، و همین طور شیوع بیماری‌های وبا، سرخک و مالاریا در این کشور بوده است. کدام کشورهای دیگر با خطر قحطی روبرو هستند؟ سازمان بشردوستانه «اقدام علیه گرسنگی» می‌گوید چندین کشور دیگر هم در «سطوح بسیار نگران‌کننده گرسنگی» قرار دارند. این کشورها و مناطق شامل افغانستان، جمهوری دموکراتیک کنگو، منطقه تیگرای در اتیوپی، پاکستان، سومالی، سوریه و یمن می‌شوند.

برنامه جهانی غذا در ماه مارس ۲۰۲۴ هشدار داد که‌هائیتی هم که درگیر خشونت‌های مربوط به گروه‌های تبهکار شده و با بحران شدید سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، «در آستانه یک بحران گرسنگی ویرانگر است». بر اساس طبقه‌بندی‌ها حدود ۱/۴ میلیون نفر در این کشور در آستانه شرایط قحطی قرار دارند و سه میلیون نفر دیگر هم تنها یک مرحله با این وضعیت فاصله دارند. بر اساس طبقه‌بندی یکپارچه مراحل امنیت غذایی سازمان ملل، وضعیت امنیت غذایی در هائیتی در مرحله «هشدار» است.

چه عواملی باعث قحطی می‌شود؟ سازمان ملل متحد می‌گوید قحطی و بحران حاد مواد غذایی به دلایل مختلفی می‌تواند رخ بدهد که ممکن است ساخته دست بشر، نتیجه رخدادهای طبیعی یا ترکیبی از این دو عامل باشد. سازمان اقدام علیه گرسنگی می‌گوید جنگ و درگیری همچنان «محرک اصلی ایجاد گرسنگی در سرتاسر جهان» است.به گفته این سازمان در سودان، این شرایط به دلیل تولید ناکافی مواد خوراکی و به تبع آن بالا بودن قیمت‌ها به وجود آمده است.

در گزارش طبقه‌بندی یکپارچه مراحل امنیت غذایی، مسئله «دسترسی تقریبا غیر ممکن» سازمان‌های امداد به شمال غزه مورد توجه قرار گرفته است.«کمیته بین‌المللی نجات» می‌گوید خشکسالی و کم‌محصولی به دلیل شرایط غیرعادی و نامطلوب آب و هوایی که نتیجه تغییرات اقلیمی است، به کمبود گسترده مواد غذایی به خصوص در منطقه شرق آفریقا منجر شده است..

اعلام رسمی قحطی چه تاثیری دارد؟ اعلام رسمی قحطی باعث نمی‌شود که بودجه خاصی برای منطقه قحطی‌زده در نظر گرفته شود. اما در بسیاری از موارد واکنش گسترده جامعه بین‌المللی را به دنبال دارد که شامل سازمان ملل متحد و نهادها و کشورهای مختلفی می‌شود که موقعیت و توانایی فراهم کردن منابع غذایی و بودجه‌های اضطراری را دارند. بعضی نهادهای امدادی مثل کمیته بین‌المللی نجات درمان‌هایی برای سوء تغذیه ارا‌ئه می‌دهند. خیریه آکسفام با همراهی سازمان‌های دیگر در غزه بن خرید غذا و پول نقد برای دسترسی به مواد خوراکی و بهداشتی توزیع می‌کند. برنامه جهانی غذا در سودان برای احیای زیرساخت‌های مهمی مانند جاده‌ها و مدارس فعالیت می‌کند. این سازمان همچنین تیم‌های واکنش سیاری برای تحویل مواد غذایی و کمک‌های دیگر به ساکنان مناطق دورافتاده دارد. بسیاری از آژانس‌های امدادی معمولا قبل از اعلام قحطی در یک منطقه، برای جلوگیری از وقوع آن اقدام به ارسال و توزیع کمک می‌کنند. این اتفاق عموما در مواردی می‌افتد که یک کشور در طبقه‌بندی مراحل امنیت غذایی در مرحله سوم یا بالاتر قرار بگیرد.

قبلا در کدام مناطق اعلام قحطی شده است؟ آخرین باری که سازمان ملل متحد در یک کشور رسما اعلام قحطی کرد، سال ۲۰۱۷ در سودان جنوبی بود. بعد از سه سال جنگ داخلی در آنجا حدود ۸۰هزار نفر با گرسنگی روبرو بودند و یک میلیون نفر دیگر هم در آستانه قحطی قرار داشتند. در آن زمان سازمان ملل متحد دلیل ایجاد این وضعیت را پیامدها و تاثیرات جنگ بر کشاورزی منطقه اعلام کرد. مزرعه‌داران دام‌های خود را از دست داده بودند، تولید محصولات کشاورزی به شدت آسیب دیده بود و تورم به شکل سرسام‌آوری بالا رفته بود. پیش از آن هم در مناطق و کشورهای دیگری قحطی اعلام شده بود: سال ۲۰۱۱ در جنوب سومالی، سال ۲۰۰۸ در سودان، سال ۲۰۰۰ در بخشی از منطقه سومالی اتیوپی، سال ۱۹۹۶ در کره شمالی، سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ در سومالی و سال‌های ۱۹۸۴ و ۱۹۸۵ در اتیوپی.بین سال‌های ۱۸۴۵ تا ۱۸۵۲ «قحطی بزرگ» در ایرلند رخ داد که با دوره‌ای طولانی از گرسنگی، بیماری و مهاجرت همراه شد. برآورد می‌شود در آن زمان بعد از آن که محصول مزارع سیب‌زمینی- که غذای یک سوم جمعیت ایرلند را تامین می‌کرد- در اثر آفت‌زدگی از بین رفت، حدود یک میلیون نفر جانشان را از دست دادند. اما در آن شرایط صادرات محصول به «بریتانیای کبیر» که بر کل ایرلند حکمرانی می‌کرد، همچنان ادامه داشت. بی بی سی