چشم‌انداز باکو برای طرح‌های صادرات انرژی

ساعت 24 - بریتیش‌پترولیوم در اواخر فوریه اعلام کرد که چاه‌های جدیدی که در میدان گازی اصلی شاه دنیز آذربایجان حفر کرده است در حال حاضر ۷۵۰ میلیون مترمکعب اضافی در سال تولید می‌کند.

آغاز جنگ اوکراین و ایجاد شوک‌های انرژی ناشی از آن، کشورها را بر آن داشت که بر اساس امنیت انرژی و اصل متنوع‌سازی مسیر واردات انرژی به دنبال تامین انرژی موردنیاز خود از سایر کشورها به غیر از روسیه باشند. یکی از مناطقی که پس از جنگ اوکراین برای تامین انرژی موردتوجه قرار گرفته ، منطقه دریای خزر است. با ادامه جنگ در اوکراین، برای تغییر مسیر تامین انرژی از حوزه دریای خزر، آذربایجان می‌تواند یکی از کشورهایی باشد که مورد توجه قرار می‌گیرد. اما دورنمای سرمایه‌گذاری و تامین مالی نامشخص و همچنین ابهاماتی در مورد ظرفیت تولید، باکو را از اهداف خود عقب نگه می‌دارد.

وقتی صحبت از صادرات نفت می‌شود، به نظر می‌رسد مشکل قزاقستان می‌تواند منفعت را برای آذربایجان به دنبال داشته باشد. قبل از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، قزاقستان برای انتقال بخش عمده‌ای از صادرات نفت خود به بازارهای جهانی، به روسیه متکی بود. برای مثال، در سال ۲۰۲۲، تقریباً ۶۲ درصد از ۸۴.۲ میلیون تن صادرات نفت آستانه از طریق خط لوله CPC به بندر نووروسیسک در دریای سیاه روسیه و سپس به بازارهای جهانی منتقل می‌شد. ترس فزاینده در مورد وابستگی بیش از حد به مسکو، همراه با نگرانی در مورد ایمنی کشتیرانی تجاری در دریای سیاه، آستانه را بر آن داشته تا به دنبال مسیرهای صادراتی جایگزین باشد. در ۱۱ مارس، تولیدکننده نفت دولتی قزاقستان یعنی KazMunayGas و شرکت نفت دولتی آذربایجان SOCAR توافق کردند که قرارداد فعلی خود را برای ترانزیت نفت قزاقستان از طریق مسیر اصلی صادرات نفت آذربایجان یعنی خط لوله باکو – تفلیس – جیهان (BTC) گسترش دهند. این معامله حجم سالانه را از ۱.۵ میلیون تن به ۲.۲ میلیون تن افزایش می‌دهد. دو شرکت همچنین توافق کردند که در مورد ترانزیت بیشتر نفت خام قزاقستان به دریای سیاه از طریق خط لوله باکو – سوپسا از طریق گرجستان که بیش از یک سال به دلیل نگرانی‌های ایمنی متوقف بوده است، مذاکره کنند.

گزینه BTC (خط لوله باکو – تفلیس – جیهان) مسیر پیچیده‌تری برای بازار آستانه است. نفت خام ابتدا از طریق دریای خزر توسط نفتکش حمل می‌شود، سپس به خط لوله‌ای وارد می‌شود که آن را به سواحل مدیترانه شرقی ترکیه می‌برد و از آنجا می‌تواند دوباره با نفتکش به بازارهای جهانی حمل شود. آذربایجان همچنین ممکن است به‌زودی حجم ترانزیت گاز طبیعی را افزایش دهد. توافق اولیه اخیر بین ترکمنستان و ترکیه اجازه می‌دهد تا گاز ترکمنستان از طریق قرارداد سوآپ با ایران و یا مبادلات پیچیده‌تر از طریق ایران و آذربایجان به ترکیه ارسال شود. آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه گفته است که مرحله اولیه شامل تحویل تا ۲ میلیارد مترمکعب در سال می‌تواند به‌سرعت محقق شود. علاقه ترکیه به گاز ترکمنستان در درجه اول باعث تنوع بخشیدن به واردات گاز این کشور است که در سال گذشته ۴۲ درصد آن از طریق قراردادهایی با روسیه بود که بیشتر آن در پایان سال ۲۰۲۵ منقضی می‌شود. قرارداد با دومین تامین‌کننده بزرگ این کشور یعنی ایران، نیز در اواسط سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد. هم روسیه و هم ایران تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند که در صورت گسترش بیشتر می‌تواند ترکیه را در تنگنا قرار دهد. بایراکتار همچنین تایید کرد که آنکارا و عشق‌آباد در حال گفتگو در مورد هدف بلندمدت خط لوله اختصاصی ترانس‌خزر برای ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق آذربایجان و گرجستان به ترکیه و احتمالاً به اروپا هستند، پروژه‌ای که در حال حاضر از حمایت ایالات متحده برخوردار است.

گفت‌وگوهای بی‌وقفه در مورد چنین خط لوله‌ای نزدیک به ۲۵ سال ادامه داشته است. اکنون، این مسیر دوباره موردتوجه قرار گرفته است، زیرا جنگ در اوکراین به طور قابل‌توجهی علاقه به تنوع بخشیدن به واردات انرژی اتحادیه اروپا را افزایش داده است. عدم اجرایی شدن طرح TCP به نفع باکو است، زیرا می‌تواند به آذربایجان کمک کند تا به تعهدات سال ۲۰۲۲ خود به بروکسل مبنی بر دوبرابر کردن صادرات گاز خود در اتحادیه اروپا به ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال را تا سال ۲۰۲۷ عمل کند. مقامات آذربایجان می‌گویند تا زمانی که خریداران گاز اروپایی متعهد به خرید گاز اضافی حمل شده توسط خطوط لوله توسعه‌یافته نشوند، نمی‌تواند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه موردنیاز برای توسعه مسیرهای صادراتی انجام دهند. خریداران گاز نیز به نوبه خودنگران هستند که آذربایجان نتواند تمام گاز موردنیاز را تامین کند. توسعه آهسته تولید گاز آذربایجان یکی از مشکلات واردکنندگان بالقوه اروپایی بوده است. اخیراً، باکو مجبور شده است گاز ترکمنستان را از طریق قرارداد سوآپ با ایران وارد کند تا تقاضای روبه‌رشد داخلی خود را به همراه تعهدات صادراتی خود به اروپا، ترکیه و گرجستان برآورده کند. این واردات ترکمنستان اواخر سال گذشته پس از شکست باکو و عشق‌آباد بر سر شرایط تجاری سال ۲۰۲۴ متوقف شد. هم‌زمان، مقامات آذربایجان گزارش دادند که این کشور به دلیل افزایش تولید داخلی، امکان عرضه گاز کافی برای پاسخگویی به تقاضا ها را دارد.

بریتیش‌پترولیوم در اواخر فوریه اعلام کرد که چاه‌های جدیدی که در میدان گازی اصلی شاه دنیز آذربایجان حفر کرده است در حال حاضر ۷۵۰ میلیون مترمکعب اضافی در سال تولید می‌کند. بریتیش‌پترولیوم همچنین اعلام کرده که امیدوار است تولید خود را در سال آینده از یک مخزن گاز عمیق در زیر میدان اصلی نفتی ACG کشور آغاز کند. بااین‌حال، این شرکت هنوز اعلام نکرده است که چقدر گاز تولید خواهد کرد و باید دید که آیا این میزان تولید گاز طبیعی برای کمک به باکو در انجام تعهداتش به بروکسل کافی خواهد بود یا خیر. آذربایجان همچنین در حال تلاش برای توسعه انرژی سبز یا تجدیدپذیر است. باکو که قرار است در اواخر سال ۲۰۲۴ میزبان یک کنفرانس بزرگ آب‌وهوایی به نام COP29 باشد، از این فرصت برای ترویج طرح‌های جاه‌طلبانه انرژی‌های تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند. علاقه آذربایجان به سوخت‌های پاک تا حد زیادی از تلاش‌های این کشور برای کاهش مصرف گاز داخلی خود برای آزادسازی بیشتر برای صادرات ناشی می‌شود. بسیاری از تحلیلگران انرژی بر این باورند که تحقق چنین طرح هایی برای آذربایجان زمان زیادی طول خواهد کشید. تنها ۸ درصد از برق تولیدی آذربایجان در ماه فوریه از منابع تجدیدپذیر و تنها ۱.۳ درصد از این کل از انرژی بادی و خورشیدی تامین شده است. پس از دیدار ۱۶ مارس با ایراکلی کوباخیدزه ، نخست‌وزیر گرجستان در باکو، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد که مطالعه امکان‌سنجی پتانسیل عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر دو کشور تا پایان سال تکمیل خواهد شد. او جزئیاتی در این خصوص ارائه نکرد، اما این مطالعه به‌احتمال زیاد مربوط به برنامه‌هایی است که اواخر سال ۲۰۲۲ برای کابل‌های انتقال برق تولید شده در آذربایجان از دریای سیاه به رومانی و ترانزیت از گرجستان اعلام شده است.

برای عملیاتی‌شدن این پروژه، باکو ابتدا باید ظرفیت کافی بادی، خورشیدی و برق‌آبی را برای تولید منابع کافی برای صادرات ایجاد کند. تاکنون، باکو تمایلی به پرداخت اعتبار از سوی خود نداشته و در عوض به سرمایه‌گذاران بین‌المللی مانند ACWA عربستان سعودی که اولین مزرعه بادی در مقیاس شبکه‌ای آذربایجان را توسعه و مصدر امارات متحده عربی که اولین نیروگاه خورشیدی بزرگ خود را توسعه می‌دهد، متکی است. به نظر می‌رسد اروپا نیز علاقه‌مند به توسعه ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان است. در اول ماه مارس، نشست وزیران شورای مشورتی انرژی سبز اتحادیه اروپا و آذربایجان منجر به امضای یادداشت تفاهم در مورد همکاری انرژی بادی شد. بر اساس بیانیه کمیسیون اتحادیه اروپا، این توافق برای تسهیل سرمایه‌گذاری اروپا در پتانسیل عظیم انرژی بادی آذربایجان، کمک به پیشبرد انتقال انرژی پاک در منطقه و به طور بالقوه تولید منابع انرژی تجدیدپذیر جدید برای اروپا طراحی شده است. در این بیانیه به نقل از کادری سیمسون، کمیسر اتحادیه اروپا در امور انرژی، آمده است: ما انرژی پاک را به بخش کلیدی روابط دوجانبه اتحادیه اروپا و آذربایجان تبدیل کرده‌ایم.