تغییر مسیر چین از «سه‌گانه قدیمی» به «سه‌گانه جدید»

ساعت 24 - علیرغم آنکه چین حدود 55 درصد زغال‌سنگ دنیا را به تنهایی مصرف می‌کند، در بخش توسعه تجدیدپذیرها هم بسیار پیشرو بوده است. در سال 2023، سهم چین از تولید انرژی برقآبی دنیا بیش از 30 درصد و در بخش انرژی خورشیدی و بادی بیش از 40 درصد دنیا بوده که در هر دو بخش، رتبه اول دنیا را در اختیار دارد. اما این همه ماجرا نیست. چین، فرصت توافقات اقلیمی را قدر دانسته و تلاش کرده توسعه اقتصادی خود را از این طریق تداوم ببخشد. چرخش چین به‌سمت صنایع سبز با فناوری پیشرفته به‌عنوان محرک‌های اصلی رشد اقتصادی در حال افزایش است.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که «سه‌گانه جدید» یعنی فتوولتائیک، باتری‌های لیتیوم یونی، و خودروهای برقی نقشی اساسی در شکل‌دهی چشم‌انداز اقتصادی این کشور ایفاء خواهند کرد. در این گزارش به بررسی روند تغییر مسیر چین خواهیم پرداخت. 1- چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی و بزرگ‌ترین تولیدکننده دی‌اکسیدکربن دنیا موقعیت ویژه‌ای در توافقات اقلیمی و توسعه انرژی سبز پیش‌روی خود دیده و در این مسیر، رکوردهای فراوانی ثبت کرده است. در سبد مصرف انرژی چین، زغال‌سنگ با سهم 56 درصدی مهم‌ترین حامل انرژی تامین‌کننده نیازهای این کشور است و همین سهم، گویای وضعیت تولید کربن چین است. چین اعلام کرده در سال 2030 به نقطه اوج تولید کربن می‌رسد و پس از آن حرکت به سمت «صفر خالص» را با جدیت بیشتری دنبال می‌کند تا در سال 2060 به وضعیت «کربن‌خنثی» دست پیدا کند. البته، چین این حرکت توامان برای مصرف بالاتر انرژی‌های فسیلی و افزایش سهم انرژی سبز را از چند سال پیش آغاز کرده است. 2- با وجود تبلیغات فراوان درباره وضعیت بخش املاک و مستغلات و اعلام ورشکستگی غول ساخت‌وساز چین یعنی «اورگرند»، پیشرفت سریع «سه‌گانه جدید» حس اعتماد و پویایی جدیدی را به دومین اقتصاد بزرگ جهان تزریق کرده است. در چنین شرایطی انتظار می‌رود این صنایع هم باعث رشد اقتصادی چین شوند و هم توسعه نیروهای مولد جدید را تقویت کنند. بنابراین، زمینه‌ساز تغییر به‌سمت توسعه اقتصادی با کیفیت بالا می‌شوند که یکی از اهداف اصلی برنامه پنج‌ساله چهاردهم چین است. این سه‌گانه جدید صنعت چین، جایگزین صنایع سنتی «سه‌گانه قدیمی» یعنی مبلمان، پوشاک و لوازم خانگی شده‌اند. 3- داده‌های رسمی، منعکس‌کننده تغییر و رشد قابل توجهی در بخش تولید و صادرات «سه‌گانه جدید» با فناوری پیشرفته است. مطابق آمار اداره کل گمرک چین، صادرات «سه‌گانه جدید» در سال 2023 به 1.06 تریلیون یوان (147 میلیارد دلار) رسید که نسبت به سال گذشته حدود 30 درصد افزایش داشت. رشد سریع چین در این سه بخش با سیاست‌های صنعتی مطلوب، تخصیص منابع مالی مناسب و حمایت قوی از این صنایع مرتبط است. البته شاید این سه‌گانه خیلی سریع نتواند به‌صورت کامل جایگزین تولید ناخالص داخلی بخش مسکن شود. چراکه جایگزینی بخش مسکن که عموماً سهم 20 تا 25 درصدی تولید ناخالص داخلی را در سال‌های رونق خود، ثبت می‌کرد، کار سختی است. اما چون این سه بخش هنوز سهم بسیار کمی از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهند، انتظار می‌رود تقاضای بلندمدت، برقرار باقی بماند و این «سه‌گانه جدید» به‌دلیل افزایش بهره‌وری و افزایش سهمی که در اقتصاد خواهند داشت، رشد و رونق خوبی ثبت کنند. 4- برآوردها می‌گوید «سه‌گانه جدید» تا سال 2027، عقب‌نشینی بخش‌های سنتی‌تر مانند ساخت‌وساز و املاک را جبران خواهند کرد. مسیر آینده این بخش نیز پایدارتر به‌نظر می‌رسد. چراکه چین منابع تولیدی، سرمایه و کارگران کمتری در بخش املاک و مستغلات خواهد داشت و می‌تواند تمرکز بیشتری بر منابع تولیدی در بخش‌هایی مانند خودروهای برقی داشته باشد که در آن‌ها چشم‌انداز رشد بسیار قوی وجود دارد. چنانکه پیش‌تر گفته شد، صنعت چین از «سه‌گانه قدیمی» به «سه‌گانه جدید» تغییر جهت داده است و رشد اقتصادی سال 2023 مرهون این تغییر است. سال 2023 رشد سرمایه‌گذاری در بخش تولید 9 درصد و رشد سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق و حرارت، 23 درصد بوده است که بخش عمده آن نیز بر پایه انرژی پاک بوده است. سال 2023 بخش‌ انرژی‌های پاک 11.4 تریلیون یوان (1.6 تریلیون دلار) به اقتصاد چین کمک کردند که نسبت به سال قبل 30 درصد افزایش داشت. بدین ترتیب، بخش‌ انرژی‌های پاک، بزرگ‌ترین محرک رشد اقتصادی چین بود و 40 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2023 را به خود اختصاص داد. این بدان معناست که انرژی پاک 9 درصد از تولید ناخالص داخلی چین در سال 2023 را به خود اختصاص داده است که نسبت به سهم 7.2 درصدی آن در سال 2022 افزایش یافته است. 5- بدون رشد بخش‌ انرژی‌های پاک، هدف‌گذاری رشد تولید ناخالص داخلی «حدود 5 درصدی» حاصل نمی‌شد و به جای 5.2 درصد، تنها 3 درصد افزایش می‌یافت. افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی پاک در حالی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بخش املاک و مستغلات چین برای دومین سال متوالی کاهش یافته است. سرمایه‌گذاری در بخش املاک و مستغلات در سال‌های 2022 و 2023 به‌ترتیب 10 و 9 درصد کاهش یافته است. این تغییر، صنعت انرژی پاک را نه‌تنها به‌عنوان بخش مهمی از تلاش‌های مرتبط با سیاست‌های حوزه انرژی و آب‌و‌هوایی چین، بلکه در سیاست اقتصادی و صنعتی گسترده‌تر این کشور قرار می‌دهد. اهمیت روزافزون این صنایع جدید به چین سهم اقتصادی قابل توجهی در گذار جهانی به فناوری‌های انرژی پاک می‌دهد. 6- «سه‌گانه جدید» صنعتی چین بسیار هوشمندانه، طراحی، حمایت، و اجرایی شده است. چین در شرایطی برای تداوم رشد اقتصادی خود، سراغ حوزه انرژی‌های پاک رفته است، که زمینه بین‌المللی آن نیز فراهم است. عموم کشورهای دنیا و همه اقتصادهای بزرگ متعهدند که برای جلوگیری از گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی تا سال‌های 2050 و 2060 به وضعیت «کربن‌خنثی» برسند و مسیری که برای حصول این نتیجه باید طی شود، همان مسیری است که چین با قدرت زیادی در آن حرکت می‌کند. بنابراین در حالت عادی، ایالات متحده و هم‌پیمانانش نباید در این مسیر سنگ‌اندازی کنند و موضع تهاجمی داشته باشند و حتی باید از آن حمایت کنند. اما ایالات متحده و شرکایش در حال دامن زدن به روایت «مازاد ظرفیت» چین هستند و ادعا می‌کنند که ظرفیت تولید چین در «سه‌گانه جدید» صنعت از تقاضای جهانی فراتر رفته است. چین در پاسخ می‌گوید مردم جهان به محصولات سبز نیاز دارند و چین آن‌ها را تامین می‌کند. از دیدگاه بخش تقاضا، صنعت انرژی جدید چین با ارائه محصولات سبز مقرون‌به‌صرفه، استانداردهای زندگی و رفاه مردم را در سراسر جهان افزایش می‌دهد. 7- گزارش «خالص انتشار صفر تا سال 2050» که توسط «آژانس بین‌المللی انرژی» منتشر شده، اشاره می‌کند که دستیابی به هدف خالص انتشار صفر تا سال 2050 نیازمند «تحول کامل سیستم‌های انرژی» با «استقرار فوری و گسترده» فناوری‌های انرژی پاک است. این بدان معناست که تا سال 2030، انرژی فتوولتائیک‌های خورشیدی باید سالانه به 630 گیگاوات برسد و وسایل نقلیه الکتریکی بیش از 60 درصد از فروش جهانی خودرو را تشکیل دهند. علیرغم اینکه چین تولیدکننده بزرگ پنل‌های خورشیدی و خودروهای برقی است، ظرفیت چین هنوز از تقاضای روزافزون جهان برای محصولات سازگار با محیط‌زیست لازم برای دستیابی به هدف تعیین‌شده در توافقنامه پاریس کمتر است. 8- چین در سال 2023 رکورد جدیدی در افزایش ظرفیت انرژی خورشیدی برجا گذاشت. در این سال، 217 گیگاوات ظرفیت جدید اضافه شد. سال 2022 نیز چین، با افزایش ظرفیت 87.4 گیگاوات انرژی خورشیدی رکورد افزایش ظرفیت دنیا را به‌نام خود ثبت کرده بود. با این ارقام جدید، مجموع ظرفیت برق خورشیدی چین به حدود 610 گیگاوات رسید که بیش از نصف آن در همین دو سال ایجاده شده است. در فصل اول سال 2024 نیز حدود 46 گیگاوات دیگر به این ظرفیت اضافه شده تا رقم تجمیعی ظرفیت فتوولتاییک چین به حدود 660 گیگاوات برسد. مجموع ظرفیت انرژی خورشیدی دنیا در پایان سال 2023 حدود 1540 گیگاوات بوده است. بنابراین، چین به‌تنهایی، حدود 40 درصد ظرفیت دنیا در این بخش را به خود اختصاص داده است. 9- در بخش خودروهای برقی نیز تولیدکنندگان چینی، موفقیت‌های جدیدی آفریده‌اند و به‌عنوان نمونه BYD توانسته «تسلا» را پشت سر بگذارد. سال 2023 در چین 9.6 میلیون دستگاه تولید شده و بیش از 8 میلیون و 300 هزار دستگاه خودروی جدید در چین فروخته شده است. بنابراین، فقط یک میلیون و 200 هزار خودروی برقی از چین صادر شده که در مقایسه با فروش داخل چین، عدد بالایی به‌نظر نمی‌رسد ‌و بحث مازاد ظرفیت را منتفی می‌کند. صنعت باتری‌های لیتیومی چین نیز در بحبوحه تقاضای فوق‌العاده‌ از سوی صنایع خودروهای الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر رشد سریعی را تجربه می‌کند. سرمایه‌گذاری در بخش باتری‌ها در سال 2023 بیش از دو برابر شد و به 75 میلیارد یوان (حدود 11 میلیارد دلار) رسید. چین برای شش سال متوالی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده باتری‌های لیتیوم یونی دنیا بوده است. این کشور پادشاه بلامنازع تولید باتری در جهان است و بزرگ‌ترین تولیدکننده باتری در چین، شرکت فناوری CATL به‌تنهایی حدود 35 درصد از بازار جهانی باتری لیتیوم یونی را در اختیار دارد. در زمینه ماژول‌های باتری خورشیدی، شرکت‌های چینی حدود 71 درصد از سهم بازار جهانی را در اختیار دارند. 10- در برنامه پنج‌ساله چهاردهم چین، چند توصیه کلیدی درباره «مرحله، فلسفه و استراتژی جدید توسعه چین» مطرح شده است و متناسب با آن از سال 2020 مدل توسعه با سرعت بالا در حال گذار به سمت یک مدل با کیفیت بالا بوده و نوآوری و حفاظت از محیط زیست نیز فلسفه جدید توسعه در چین عنوان شده است. متناسب با این توصیه‌های کلیدی، برنامه پنج‌ساله چهاردهم چین به توسعه انرژی‌های جدید اهمیت زیادی می‌دهد. در این توصیه‌ها، جنبه‌های اصلی برنامه‌ریزی انرژی جدید شامل تقویت توسعه صنایع استراتژیک نوظهور مانند منابع انرژی جدید و خودروهای الکتریکی، تسریع در توسعه کم‌کربن، تسهیل استفاده ایمن و کارآمد از انرژی پاک و کم‌کربن، و تهیه برنامه عملیاتی برای رسیدن به حداکثر میزان انتشار کربن تا سال 2030 به چشم می‌خورد و انرژی‌های تجدیدپذیر، محرک اصلی رشد اقتصادی چین معرفی شده است. بنابراین، چین کاملاً آگاهانه و عملگرایانه در مسیر تغییر پارادایم صنعتی و صادراتی خود از سه‌گانه قدیمی به سه‌گانه جدید است.

نویسندگان :مجید رئوفی،حسن راعی، و عباس ملکی