نفس رشد اقتصادی به شماره افتاد

ساعت 24ر -رشد تولید ناخالص داخلی شاخص مهم و مقبول اقتصاددانان برای سنجش پیشرفت هر کشور نسبت به گذشته خود و نیز معیاری مهم برای سنجش و مقایسه پیشرفت کشورها با یکدیگر است. متاسفانه این شاخص مهم در اقتصاد ایران گونه‌ای آرایش یافته و گونه‌ای تغییر کرده است که عناصر «کیفیت پایین» و «ناپایداری» و نیز «اندازه کوچک» را به یاد می‌آورد.

آمارهای در دسترس نشان می‌دهد میانگین رشد اقتصاد ایران در دهه 90 منفی و نزدیک به صفر بوده است. این در حالی است که کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه و عربستان که رقبای منطقه‌ای به حساب می‌آیند، رشدهای نسبتا بالا و پایداری را تجربه کرده و از ایران بسیار جلو افتاده‌اند. دولت سیزدهم وقتی در سال 1400 بر سر کار آمد وضعیت اقتصاد ایران از نظر تحریم‌ها به‌شدت آسیب دیده بود و رشدهای پایین به دست می‌آمد. در سال‌های 1400 تا 1402 اما رشد متوسط اقتصاد ایران به برکت صادرات نفت‌خام از میانگین 5/2‌درصد جلو زد. مدیران دولت سیزدهم که با توجه به خواست و اراده آمریکا نفت بیشتری صادر کردند و به این ترتیب عدد رشد اقتصادی افزایش یافت را به کارآمدی خود نسبت می‌دادند، اما پس از اشباع دلارهای نفتی و اثرگذاری کاهنده آن در میزان رشد، بانک جهانی نخستین سیگنال را برای کاهش رشد تولید ناخالص داخلی ایران فرستاد. پیش از آن اما محاسبه‌های مسعود نیلی نشان می‌داد که رشد اقتصادی سال 1403 نمی‌تواند همچنان بالا و شاید در حدود 2‌درصد برای کل سال باشد. دلایل رشد ناکافی اقتصاددانان با استفاده از تجربه رخ‌داده در کشورهای گوناگون درباره دلایل رشد به این باور رسیده‌اند که سازوکارهای بلندمدتی که به رشد اقتصادی منجر می‌شود دو عنصر «رشد سرمایه‌گذاری» و نیز «رشد فناوری» هستند. البته در این مسیر می‌توان از عنصر «بهره‌وری» نیز استفاده کرد که با کمی تفاوت همان رشد فناوری است. از طرف دیگر اقتصاددانان می‌گویند محاسبه عوامل رشد در 3سال منتهی به 1402 نشان می‌دهد که افزایش صادرات نفت‌خام به دلیل آسان‌گیری جو بایدن، رییس‌جمهور آمریکا توانسته است رشد تولید ناخالص داخلی را از میانگین رشد این شاخص بیشتر کند. مطالعه مسعود نیلی نشان می‌دهد رشد اقتصادی سال‌های 1399 تا 1401 از سازوکارهای بلندمدت و عوامل پایدار رشد اقتصادی به‌دست نیامده است و به همین دلیل در فصل‌های پایانی سال 1402 و نیز بهار امسال شاهد کاهش رشد تولید ناخالص داخلی بوده و هستیم. مطالعات اقتصاددانان و نیز پیش‌بینی بانک جهانی نشان می‌دهد در صورتی که متغیرهای سیاست خارجی و نیز سیاستگذاری‌های داخلی بر همین روال باشد، رشدهای پایین نصیب ایران می‌شود. سقوط رشد اقتصادی براساس گزارش‌های خبرگزاری‌های ایران، رشد تولید ناخالص داخلی در بهار 1402 معادل 2/6‌درصد و رشد اقتصادی بدون نفت 2/5‌درصد گزارش شده است. اعداد و ارقام نشان می‌دهند که رشد اقتصادی بهار 1402 حدود 3برابر رشد 1401 بوده است. اما یک محاسبه ساده نشان می‌دهد رشد اقتصادی بهار 1403 با سقوط روبه‌رو شده و به 3/2‌درصد رسیده است که بسیار پایین‌تر از این رشد در بهار 1401 است. رشد بهار 1403 همچنین از میانگین رشد 2سال 1401 تا 1402 نیز پایین‌تر است. شاخص‌های ناامیدکننده آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد مصرف خصوصی (که نشان‌دهنده رفاه جامعه است) در بهار امسال 7/0‌درصد بوده است که بسیار پایین‌تر از رشد بهار 1402 است که 3/8‌درصد بوده است. رشد مصرف دولتی نیز در بهار امسال منفی 3/7‌درصد گزارش شده است که نسبت به بهار پارسال که 1/4‌درصد بوده بسیار پایین و نشان‌دهنده سقوط است. این شاخص نشان‌دهنده میزان سرمایه‌گذاری و هزینه‌های جاری دولت است. به این ترتیب رشد اقتصادی در بهار امسال سکته کرد. گزارش رسمی عملکرد تولید ناخالص داخلی کشور در سه‌ماهه اول سال 1403 «با احتساب نفت» و «بدون احتساب نفت» به قیمت‌های ثابت سال 1395 به ترتیب به 1/3905 و 5/3480‌هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن به ترتیب با افزایش 2/3 و 5/2‌درصدی همراه بوده است. همچنین رشد اقتصادی به قیمت بازار در سه‌ماهه اول سال 1403 در مقایسه با فصل اول سال قبل معادل 2/4‌درصد افزایش یافته است. تحقق رشد اقتصادی 2/3‌درصدی (به قیمت پایه) سه‌ماهه اول سال 1403 در امتداد رشد اقتصادی 5/4‌درصدی سال 1402 حکایت از تداوم رشد مثبت فعالیت‌های اقتصادی کشور دارد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، براساس محاسبات مقدماتی اداره حساب‌های اقتصادی این بانک، تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه (به قیمت‌های ثابت سال 1395) در سه‌ماهه اول سال 1403 به رقم 1/3905‌هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به فصل اول سال 1402، رشد 2/3‌درصدی را نشان می‌دهد. رشد اقتصادی بدون نفت نیز طی دوره زمانی مذکور معادل 5/2درصد بوده است. همچنین براساس محاسبات مخارج نهایی، نرخ رشد هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار طی فصل اول سال 1403 نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن معادل 2/4‌درصد برآورد شده است. بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی (به قیمت‌های ثابت سال 1395) مبین آن است که در سه‌ماهه اول سال 1403 «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» از رشد 6/4‌درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن برخوردار شده است؛ به‌طوری که در دوره مزبور، رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در دو زیربخش اصلی «ماشین‌آلات» و «ساختمان» به ترتیب معادل 7/0 و 5/7‌درصد بوده است. مولفه‌های رشد اقتصادی در سه‌ماهه اول بررسی عملکرد رشد اقتصادی بر حسب گروه فعالیت‌های اقتصادی (به قیمت‌های ثابت سال 1395) نشان می‌دهد، رشد تولید ناخالص داخلی در سه‌ماهه اول سال 1403 حاصل تحقق رشد مثبت ارزش‌افزوده در تمامی گروه‌های اصلی بوده است. لازم به توضیح است که در دوره مزبور، رشد محقق‌شده گروه‌های «نفت و گاز»، «صنایع و معادن»، «کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری» و «خدمات» نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن به ترتیب معادل 5/9، 6/3، 1/3 و 9/1‌درصد است. همچنین خاطرنشان می‌سازد سهم گروه‌های مزبور از رشد 2/3‌درصدی محقق‌شده در سه‌ماهه اول سال 1403 به ترتیب معادل 0/1، 8/0، 3/0 و 1/1 واحد‌ درصد بوده است. در دوره مورد بررسی، ارزش‌افزوده بخش «صنعت» به قیمت‌های ثابت سال 1395 از افزایش 1/3‌درصدی نسبت به سه‌ماهه اول سال 1402 برخوردار بود؛ به طور مشخص در این بخش، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی 100نفر کارکن و بیشتر با اختصاص سهمی معادل 70‌درصد از ارزش‌افزوده بخش صنعت‏‏‏‏ نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن، رشدی معادل 5/3‌درصد را تجربه کرد. بررسی عملکرد رشد شاخص مزبور (به تفکیک رشته فعالیت‌های صنعتی بر حسب کدهای ISIC دو رقمی) نشان می‌دهد که در سه‌ماهه نخست سال 1403 از مجموع 24گروه اصلی، 14گروه عمده (با ضریب اهمیت 1/88‌درصدی از شاخص کل) از رشد مثبت تولید برخوردار بوده‌اند؛ از جمله صنایعی که بیشترین سهم را در رشد محقق‌شده این دوره داشته‌اند می‌توان به «صنایع تولید فلزات اساسی» و «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» اشاره کرد. بررسی تولید ناخالص داخلی برحسب اقلام هزینه نهایی در سه‌ماهه اول سال 1403 نشان می‌دهد، «هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی» و «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» به قیمت‌های ثابت سال 1395 به ترتیب از نرخ‌های رشد 7/0 و 6/4‌درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن برخوردار بوده‌اند که رشد محقق‌شده «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» در دوره زمانی مزبور عمدتا متاثر از رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در هر دو زیربخش «ماشین‌آلات» و «ساختمان» به ترتیب معادل 7/0 و 5/7‌درصد بوده است.