نان در تنور جنگ می سوزد

یکی از داستان‌های مادران خانواده هر روز این بود و هست که «امروز غذا چی درست کنم‌‌؟» و مقوله «غذا» در حیطه آشپزخانه یا محل کسب‌وکار مطرح بود و بحث می‌شد‌ اما این داستان امروز به گفتمان‌های جهانی تبدیل شده و روزی نیست که درخصوص «غذا» مطلبی ارائه نشود‌.

چرا غذا و امنیت غذایی مهم است و بخشی از اخبار جهانی درخصوص عرضه و تقاضای غذا‌، قیمت غذا‌، ناامنی غذایی و گرسنگی متمرکز شده است‌؟ اگر نگاهی به آمار و ارقام ناامنی غذایی و گرسنگی بیندازیم اهمیت «غذا» و «امنیت غذایی» بیشتر آشکار می‌شود.

آنچه در جهان اتفاق افتاده و در حال اتفاق است، افزایش گرسنگی و سوءتغذیه است. بحران‌های مختلف همانند کووید-۱۹، تغییرات آب‌وهوایی، حوادث شدید جوی، شوک‌های اقتصادی، درگیری و جنگ از جمله عوامل اصلی ناامنی غذایی در جهان هستند. به طور کلی سه عامل مناقشات منطقه‌ای، اقلیم و کاهش رشد اقتصادی بر امنیت غذایی و تغذیه تاثیرگذار بوده است.

براساس ارقام جدیدی که سازمان ملل منتشر کرده است، تعداد افرادی که گرسنگی را تجربه می‌کنند در سال 2024 بیش از دو برابر افزایش یافته که عمدتا به دلیل درگیری‌های جاری در غزه و سودان است. تا پایان سال 2024، تخمین زده می‌شود که 610‌هزار کودک دچار سوءتغذیه حاد شوند و کودکانی که از سوءتغذیه حاد شدید رنج ببرند‌، افزایش 34‌درصدی نسبت به سال 2023‌ دارد.

علاوه بر این، انتظار می‌رود حدود 223‌هزار زن باردار و شیرده دچار سوءتغذیه شوند. در سطح جهان تخمین زده می‌شود که حدود 690‌میلیون نفر از سوءتغذیه رنج می‌برند. تغذیه صحیح، به‌اندازه و استاندارد، رشد و سلامت را میسر می‌سازد، به تندرستی و طول عمر می‌انجامد و با تاثیر روی مغز و روان سبب رشد فکری شده و بهره‌وری فرد (زندگی شخصی و اجتماعی ) را افزایش داده و هزینه درمان را کاهش می‌دهد و فقدان آن آثار و پیامدهایش از «بمب اتم» فاجعه‌بارتر است‌: نسلی بیمار، بی‌انگیزه‌، افسرده‌، نابهره‌ور را به همراه خواهد داشت که توسعه فردی و اجتماعی را غیرممکن می‌سازد.

شاخص‌های امنیت غذایی یعنی دسترسی به غذا (غذا در دسترس همه مردم باشد‌)‌، توانایی اقتصادی (داشتن قدرت و توانایی خرید غذا) و غذای سالم از منظر استانداردهای بهداشتی و سلامت غذا به دلایل مختلف در معرض تهدید و خطر است که یکی از عوامل مهم «جنگ و ناامنی سیاسی» است.تجربه جهانی نشان می‌دهد که «جنگ‌ها و ناامنی‌های مرتبط به آن» همه ابعاد امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان نمونه طرف‌های متخاصم ممکن است ذخایر غذایی یکدیگر را غارت کنند، مزارع، دام‌ها و دیگر زیرساخت‌های غیرنظامی را به طور عمدی تخریب کنند.

درگیری می‌تواند باعث کمبود مواد غذایی و اختلال شدید در فعالیت‌های اقتصادی شود. جنگ در اوکراین باعث اختلال شدید در تامین مواد غذایی ملی و جهانی شده است. با اختلال طولانی مدت در تولید محصولات کشاورزی، شبکه‌های توزیع و مسیرهای تجاری، تداوم درگیری در یکی از حاصلخیزترین کشورهای جهان، چالش‌های موجود را تشدید کرده و موانع جدیدی را برای تضمین دسترسی به غذا و بهبود رفاه اجتماعی- اقتصادی میلیون‌ها نفر ایجاد کرده است. درد جنگ فراتر از مرزهای اوکراین است. اوکراین که اغلب از آن به عنوان سبد نان اروپا یاد می‌شود، صادرکننده جهانی کالاهای کشاورزی از جمله گندم، ذرت و دانه‌های روغنی است و نقش مهمی در برآوردن نیازهای غذایی بسیاری از کشورها ایفا می‌کند.

در بسیاری از کشورها، به ویژه اقتصادهای کم درآمد و متوسط، هنوز در دام بحران غذایی ناشی از درگیری هستند. آمار سازمان جهانی تجارت (WTO) نشان می‌دهد که صادرات غلات اوکراین حدود 24‌درصد در سال 24-2023 کاهش یافته و در سال 25-2024 همچنان کاهش می‌یابد یعنی عرضه کمتر غذا در جهان. سازمان ملل گزارش می‌دهد که حملات روسیه به بنادر و تاسیسات صادراتی اوکراین منجر به نابودی حدود 60‌هزار متریک تن غلات شده که برای تغذیه حدود 270‌هزار نفر در سال کافی است. بی‌ثباتی در بازارهای کشاورزی حاصل از جنگ و درگیری در نوسانات قیمت مواد غذایی نیز نمایان می‌شود. اگرچه قیمت‌های جهانی غذا از سطح اوج خود در آغاز درگیری اوکراین در فوریه 2022 کاهش یافته اما در مقایسه با سطوح قبل از جنگ همچنان بالا باقی‌مانده به طوری که تا دسامبر2023، قیمت مواد غذایی و غلات تقریبا 12 تا 13‌درصد بالاتر از سطح دسامبر 2020 است، فاجعه دیگر برای امنیت غذایی یعنی افزایش قیمت غذا و کاهش توانایی اقتصادی برای خرید غذا. فقدان در دسترس بودن غذا و بی‌ثباتی در حول و حوش عرضه آن، افراد بیشتری را از نظر غذایی ناامن خواهد کرد.

این امر پیامدهای سلامتی و اجتماعی گسترده‌تری مانند شرایط پزشکی مرتبط با سوءتغذیه و همچنین ناآرامی اجتماعی و جنایت را به همراه خواهد داشت. تجارب جهانی نشان از آن دارد که نه تنها تغییرات قیمت مواد غذایی در اقتصادهای مختلف متفاوت است بلکه تفاوت‌هایی نیز در تاثیر نوسانات قیمت بر رفاه مردم وجود دارد. خانواده‌ها در اقتصادهای ثروتمند نسبت کمتری از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند تا خانواده‌های کم درآمد؛ جایی که یک خانوار متوسط بیش از نیمی از دستمزد خود را صرف غذا می‌کند.

قیمت‌های بالاتر مواد غذایی در چنین مناطقی باعث فشار بیشتر بر بودجه خانوار می‌شود و فقر و ناامنی غذایی را در جوامع آسیب‌پذیر تشدید می‌یابد و شاهد اعتراض‌های شهروندان به عنوان نمونه در شهرهای بزرگی مانند کانو، نیجریه، به افزایش هزینه‌های غذا هستیم که آنان را به خیابان‌ها کشاند. نمونه دیگر نتیجه ناامنی در جهان بر امنیت غذایی‌، حملات شورشیان حوثی مستقر در یمن است که براساس گزارش اکونومیست باعث اختلال در مسیر کشتیرانی دریای سرخ شده و حجم تجارت در کانال سوئز را حدود 40‌درصد کاهش داده است. اختلال در مسیرهای تجاری زنجیره عرضه را مختل کرده و هزینه‌های حمل‌و‌نقل و انبارداری را افزایش می‌دهد. این هزینه‌ها اغلب به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود و بر قیمت‌های داخلی مواد غذایی فشار وارد می‌‌کند و سود تولیدکنندگان را کاهش می‌دهد. جنگ لبنان و اسرائیل نمونه دیگر تاثیرگذار بر امنیت غذایی است. حملات در مناطق مسکونی مرزی خسارات قابل توجهی به زیرساخت‌های غیرنظامی کلیدی مانند زمین‌های کشاورزی وارد کرده است. طبق گزارش فائو، حداقل 340‌هزار حیوان مزرعه، 47‌هزار درخت زیتون و 790‌هکتار زمین کشاورزی در فصل برداشت از بین رفتند که منجر به خسارت بیش از 70‌درصدی برای کشاورزان لبنانی و کاهش مواد غذایی در دسترس مردم شد.

این به نوبه خود با افزایش قیمت کالاها همراه است و دسترسی به غذا در جنوب کشور را محدودتر می‌کند؛ جایی که حدود 185‌هزار نفر با دریافت غذای ناکافی مواجه هستند. علاوه بر این، آسیب به بخش کشاورزی بر صادرات تاثیر خواهد گذاشت. باتوجه به اینکه جنوب کشور سهم مهمی در تولید زیتون، تنباکو، بادام، گندم، جو، مرکبات، موز، شیر و روغن زیتون دارد، مجموع صادرات آن‌ها به ارزش 94میلیون دلار در سال آسیب خواهد دید.

در صورت وقوع یک جنگ همه جانبه، چهار کانال اصلی ورودی لبنان به شدت مختل شده و کاهش کلی فعالیت اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. حدود نیمی از مردم لبنان در پی سقوط بلندمدت این کشور به سمت بحران اقتصادی، برای تامین غذا با مشکل مواجه هستند. در نوار غزه براساس داده‌های موجود، 28‌درصد از زمین‌های زراعی و بیش از 70‌درصد از شیلات از بین رفته است.همه شواهد جهانی حاکی از آن است که «جنگ و درگیری‌های مسلحانه» می‌توانند از طریق عملیات‌های نظامی بر تولید، ذخیره‌سازی و دسترسی (فیزیکی و اقتصادی) و سلامت غذا اختلال ایجاد کند و بر امنیت غذایی تاثیر منفی بگذارند، اینکه کشورهای جهان به چه میزان از پیامدهای منفی جنگ برخوردار شوند، بستگی به ساختار اقتصادی و میزان وابستگی به واردات غذا دارد‌. «جنگ درد دارد»؛ درد از دست دادن‌ها‌، از دست دادن افرادی که دوستشان داریم که هیچ‌گاه قابل جبران نیست و از دست دادن‌هایی که به تدریج در طول زمان با فرد همراه است و هیچ‌گاه به فراموشی سپرده نمی‌شود که یکی از آن‌ها از دست دادن سلامت و انتخاب و توسعه است که با نبود غذای کافی و سالم و استاندارد این از دست دادن‌ها در طول عمر فرد همیشه همراهش خواهد بود‌، برای همین «غذا» مهم است و همه ما مسوولیم در قبال از دست دادن‌ها.

فاطمه پاسبان تحلیلگر اقتصادکشاورزی - جهان صنعت نوشته