رقابت و نفوذ تسلیحاتی پاکستان و هند در مناقشه قفقاز جنوبی

عرصه رقابت پاکستان و هند از آسیای جنوبی حالا به قفقاز جنوبی رسیده است و این دو کشور در تلاش‌اند به منظور تقویت نظامی و دفاعی ارمنستان و جمهوری آذربایجان، با این دو کشور قراردادهای فروش تسلیحات منعقد کنند.

ساعت 24 - منطقه قفقاز جنوبی به میدان نبرد جدیدی برای رقابت استراتژیک هند و پاکستان تبدیل شده است. هر دو کشور با ارسال سلاح به ارمنستان و آذربایجان در حال گسترش نفوذ خود هستند. این مسابقه تسلیحاتی منجربه تغییر توازن نظامی شده است و به طور بالقوه تلاش‌های صلح در منطقه را تضعیف می‌کند.

هند به عنوان بزرگترین تامین کننده تجهیزات دفاعی ارمنستان با معاملات تسلیحاتی حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال‌های اخیر ظاهر شده است. این کشور سامانه‌های راکتی چند پرتابی “پیناکا”، سامانه‌های ضد هوایی “آکاش” و راکت‌های ضد تانک را به ارمنستان فروخته است. علاوه بر این، هند ۹۰ فروند هویتزر ATAGS را طی سه سال آینده به ارمنستان تحویل خواهد داد. این در حالی است که پاکستان با همکاری‌های مختلف نظامی روابط خود را با آذربایجان تقویت کرده است. این کشور هواپیماهای جنگنده تندر جی-اف۱۷ را به باکو فروخته و از سال ۲۰۱۶ شروع به تمرینات نظامی مشترک و آموزش پرسنل نظامی آذربایجان نموده که منجربه تقویت و توسعه همکاری‌های نظامی دو کشور شده است.

عرصه رقابت پاکستان و هند از آسیای جنوبی حالا به قفقاز جنوبی رسیده است و این دو کشور در تلاش‌اند به منظور تقویت نظامی و دفاعی ارمنستان و جمهوری آذربایجان، با این دو کشور قراردادهای فروش تسلیحات منعقد کنند. اکنون حدود یک سال می‌شود که جمهوری آذربایجان منطقه موردمناقشه قره‌باغ را از ارمنستان گرفته؛ اقدامی که آینده قفقاز جنوبی را با ابهام بیشتری مواجه کرده است. به نظر می‌رسد که ارمنستان و آذربایجان هر دو در حال تقویت توانایی‌های نظامی خود هستند و به طور بالقوه زمینه را برای درگیری‌های آینده فراهم می‌کنند.

“الهام علی اف” رئیس جمهور آذربایجان، در ۴ مهرماه ۱۴۰۳ در حالی که از کابین هواپیمای جنگنده تندر جی-اف۱۷ پاکستانی تازه تحویل داده شده در فرودگاه بین‌المللی “حیدر علی‏ اف” در باکو پایین آمد، به طور قاطعانه به سال‌ها شایعات مبنی بر اینکه آیا کشورش این هواپیمای جنگی را از پاکستان خریداری خواهد کرد؛ پایان داد. روز بعد ارتش پاکستان از امضای قراردادی برای فروش جنگنده‌های تک موتوره و چند منظوره به آذربایجان خبر داد اما تعداد جنگنده‌های این قرارداد را فاش نکرد. روابط عمومی ارتش پاکستان پنجشنبه ۵ مهر ۱۴۰۳ اعلام کرد که این کشور با جمهوری آذربایجان برای فروش نسل چهارم جنگنده “تندر جی-‌اف ۱۷”، محصول مشترک پاکستان و چین که به سیستم‌های رادار پیشرفته مجهز است، قرارداد بسته است.

گزارش‌های خبری در رسانه‌های آذربایجان و پاکستان مدعی شدند که این بزرگ‌ترین قرارداد پاکستان در زمینه فروش جت جنگنده به آذربایجان به ارزش یک میلیارد و ششصد میلیون دلار است، اما باز هم تعداد این جت‌ها را فاش نکردند.

پاکستان افزون بر فروش این جنگنده‌ها، تامین مهمات و آموزش خلبانان جمهوری آذربایجان را هم در دستور کار قرار خواهد داد. قیمت یک فروند تندر جی‌-‌اف ۱۷ تا ۲۴ میلیون دلار گزارش شده است. گفته می‌شود جنگنده‌های تندر جی‌-‌اف۱۷ می‌توانند از سامانه دفاع هوایی اس‌-‌۳۰۰ عبور کنند. برخی تحلیلگران نظامی هم معتقدند که جنگنده‌های تندر جی-‌اف۱۷ با جنگنده‌های میگ-‌۲۹ و سوخو-۲۵ برابری می‌کنند. پیشرفته‌ترین مدل تندر جی-‌اف۱۷ قابلیت حمل هشت موشک را دارد و به رادارهای مدرن و سیستم‌های جنگ الکترونیک مجهز است.

خرید جنگنده از پاکستان و سامانه‌های پدافند هوایی از هند احتمال شکل‌گیری موج جدید از درگیری‌ها را در قفقاز جنوبی شدت بخشیده است. پاکستان و هند چندین دهه است که بر سر کشمیر با هم درگیری و منازعه دارند؛ آنچه باعث شده است اسلام‌آباد ظرفیت‌هایش را در جنگ‌های کوهستانی ارتقا بخشد. برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که پاکستان با اعزام مستشاران نظامی ماهر در جنگ کوهستانی که در طول دهه‌ها درگیری با هند در کشمیر تجربیات ارزشمندی را به دست آورده‌اند، به استراتژی نظامی آذربایجان کمک کرده است. ارمنستان مدعی شده است که نیروهای ویژه پاکستان در جنگ شرکت کرده‌اند؛ ادعایی که اسلام آباد به شدت آن را رد کرده است.

دستیابی جمهوری آذربایجان به جنگنده‌های تندر جی-‌اف ۱۷، محصول مشترک پاکستان و چین، موازنه نظامی منطقه را به سود جمهوری آذربایجان سنگین و ارمنستان را آسیب‌پذیرتر می‌کند. ارمنستان برای مقابله با این تهدید به تقویت سیستم‌های دفاعی خود روی آورد. پس از حمله جمهوری آذربایجان و تصرف قره‌باغ، روابط روسیه و ارمنستان تیره شد. ایروان مسکو را به حمایت نکردن از این کشور در مقابل تهاجم باکو به قره‌باغ متهم کرد.

مشارکت دفاعی که در سال ۲۰۲۱ بین پاکستان، آذربایجان و ترکیه شکل گرفت، هند را بر آن داشت تا بین درگیری‌های کشمیر و قره باغ کوهستانی تشابهاتی ایجاد کند و فروش نظامی به ارمنستان را افزایش دهد. خصوصاً دستیابی جمهوری آذربایجان به جنگنده‌های جی-‌اف ۱۷ منجربه آن شد تا ارمنستان هم با هند-رقیب دیرینه پاکستان- وارد مذاکره شد تا بخشی از خلاهای امنیتی و دفاعی‌اش را برطرف کند. ارمنستان فروردین ۱۴۰۰ اعلام کرد که چند فروند جنگنده سوخو-۳۰ از روسیه خواهد گرفت. این کشور ۱۲ فروند سوخو۳۰ سفارش داد، اما فقط چهار فروند آن را دریافت کرد. با توجه به اینکه روسیه درگیر جنگ با اوکراین است و با دولت فعلی ارمنستان هم روابط پرتنشی دارد، بعید به نظر می‌رسد هشت فروند سوخو باقی‌مانده را به ارمنستان تحویل دهد. به این ترتیب خرید جنگنده و سیستم دفاعی موشکی از هند برای ایروان گزینه بهتری خواهد بود.

سوخو-۳۰ یک جنگنده دوموتوره و چندمنظوره دو سرنشین‌دار است. این جنگنده برای عملیات در تمام شرایط آب‌وهوایی طراحی شده و برای ماموریت‌های هوا‌به‌هوا و هوابه‌سطح بسیار مناسب است. سوخو۳۰ را رقیبی بسیار جدی برای مدل دو سرنشین‌دار اف-۱۵ می‌دانند. هند می‌تواند به ارمنستان برای استفاده از چهار سوخو-۳۰ آن هم کمک کند، زیرا سوخو-۳۰-ام‌کی‌آی روسیه تحت لیسانس هند تولید می‌شود. سوخوهای-۳۰ ساخت هند در بازار تسلیحات بین‌المللی مشتریان زیادی دارند.

تاکنون درباره درخواست ارمنستان برای خرید جنگنده سوخو از هند گزارشی منتشر نشده است، اما بعید نیست که ایروان در این راستا پیشقدم شود، چرا که باکو جنگنده‌های تندر جی-‌اف ۱۷ از پاکستان خریده است. بنابراین خرید سوخوهای ساخت هند به ارمنستان کمک خواهد کرد در کنار تسلیحات دفاعی دریافتی از دهلی‌ نو، قدرت نظامی خود را هم افزایش دهد. همچنین هند موشک هوا به هوای بومی “آسترا” را تولید می‌کند که با سوخوهای-۳۰ سازگار است و ممکن است این موشک پیشرفته مهم را به ارمنستان بفروشد. چنین به‌روزرسانی‌هایی در قابلیت‌های دفاعی با فناوری پیشرفته راداری می‌تواند به خلبان سوخوهای-۳۰ ارمنستان اجازه دهد تا در نبردهای هوایی مدرن چندین هدف را به طور همزمان ردیابی کند تا برتری فناوری خود را در برابر هواپیماهای جنگنده تندر جی-اف۱۷ آذربایجان حفظ کنند.

طبق گزارش رسانه‌های هندی، ارمنستان به دنبال رادار اویونیک جدید Uttam AESA است. در همین حال، قرار است ارمنستان تا پایان سال ۲۰۲۴ سیستم موشکی دفاع هوایی آکاش-‌اس۱ ساخت هند را نیز تحویل بگیرد. ایروان سال ۲۰۲۲ سفارشی به ارزش ۷۲۰ میلیون دلار برای ۱۵ سیستم موشکی آکاش ثبت کرد و به نخستین خریدار این سامانه دفاعی بدل شد. این سیستم موشکی قادر به دفع تهدید هوایی جنگنده‌ها، موشک‌های هدایت‌شونده و پهپادها است. در چهار سال اخیر ارمنستان به بزرگ‌ترین واردکننده تسلیحات از هند بدل شده و دهلی نو هم متعهد شده است که توپ‌ها، موشک‌های ضد تانک و تجهیزات ضدپهپاد به ارتش ارمنستان بفروشد.

ارمنستان در نزدیکی روابط با هند می‌خواهد وابستگی شدیدش به تسلیحات نظامی روسی را کاهش دهد. در مقابل، دهلی‌نو هم در تلاش برای گسترش نفوذ ژئوپلیتیک خود در قفقاز جنوبی است و آنرا فرصتی برای مقابله با نفوذ پاکستان و ترکیه در قفقاز می‌بیند. در سوی دیگر، پاکستان هم با فروش جنگنده تندر جی-‌اف۱۷ به دنبال افزایش درآمدهایش است تا بلندپروازی‌هایش را در زمینه تولید و تسلیحات نظامی با قوت بیشتری دنبال کند. پاکستان در حال تعمیق اتحاد “سه برادر” خود با آذربایجان و ترکیه است.

اگرچه مذاکرات صلح بین ارمنستان و آذربایجان در جریان است، اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که افزایش تحرکات نظامی می‌تواند جرقه درگیری‌های جدیدی را ایجاد کند. اوضاع این منطقه همچنان متشنج است و اختلافات ارضی حل نشده و حتی خطر اقدامات نظامی یکجانبه آذربایجان وجود دارد. این مسابقه تسلیحاتی همچنین بر پروژه‌های ارتباطی منطقه‌ای مانند “کریدور اقتصادی میانی” تاثیر می‌گذارد و اصطلاحاً منجربه ایجاد “جنگ کریدورها”(راهگذرهای اقتصادی) شده است. هدف این کریدور، ایجاد پیوند آسیای شرقی به اروپا از طریق آسیای مرکزی و قفقاز است. ورود رسمی اخیر چین به این پروژه لایه دیگری از پیچیدگی را به چشم انداز ژئوپلیتیک اضافه می‌کند. از سوی دیگر، هند نیز برای حفظ منافع خود در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب، که هند را از طریق خلیج فارس و ارمنستان به روسیه متصل می‌کند، با ایران و ارمنستان اتحادی راهبردی ایجاد کرد.

کارشناسان سیاسی هشدار می‌دهند که با ایجاد تغییرات راهبردی در وضعیت منطقه در حالی که قدرت‌های بزرگ آسیایی برای نفوذ از طریق فروش و مشارکت نظامی رقابت می‌کنند، جامعه بین المللی باید به دقت تاثیر این مسابقه تسلیحاتی بر ثبات منطقه را زیر نظر بگیرد و به دنبال یافتن راهی برای صلح پایدار باشد.