دلایل خروج گسترده سرمایه و کوچ کارآفرینان از کشور

ساعت 24 - محمود نجفی عرب، رئیس اتاق تهران، در مراسم افتتاحیه سمینار یک‌روزه «مهاجرت و آثار آن بر کسب‌وکارها» که توسط معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران برگزار می‌شود، از دغدغه موج گسترده تمایل به مهاجرت بین کارآفرینان و مدیران اقتصادی که با خروج سرمایه در زمانی که اقتصاد نیازمند جذب سرمایه است، همراه شده، سخن گفت.

سمینار «مهاجرت و آثار آن بر کسب‌وکارها» با حضور دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور، رئیس اتاق تهران و معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در محل اتاق تهران برپا شد. در این سمینار که به همت معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران برگزار شد، علاوه بر سخنرانی محمود نجفی عرب و علی ربیعی در مراسم افتتاحیه، چهار پانل با حضور اساتید دانشگاه، فعالان اقتصادی، جامعه‌شناسان و تحلیلگران حوزه مهاجرت و هم‌چنین مدیران ارشد دولتی حضور برگزار می‌شود.

رئیس اتاق بازرگانی تهران در ابتدای این رویداد با بیان اینکه مهاجرت دغدغه امروز و دیروز نیست و دهه‌هاست افراد با انگیزه‌های مختلف همچون تحصیل و کار از ایران به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند، گفت: آنچه امروز «مهاجرت» را به یک دغدغه ملی و مسئله اجتماعی و اقتصادی بدل کرده است؛ اوج گرفتن مهاجرت و شکل‌گیری موج گسترده تمایل به مهاجرت از کشور است؛ نکته‌ای که مرکز مطالعات استراتژیک ریاست‌جمهوری در گزارشی از آن به عنوان «ورود به فاز مهاجرت عام» یا « مهاجرت توده‌وار» یاد کرده است؛ اتفاقی که می‌تواند تبعات منفی جدی برای جامعه و فرآیند رشد و توسعه کشور به همراه داشته باشد.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، محمود نجفی عرب گفت: طبق آمارها در 10 سال اخیر به صورت متوسط سالانه 27 هزار ایرانی اقامت کشورهای اروپایی، کانادا و آمریکا را اخذ کرده‌اند و براساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران در سال 1401 حدود 65 هزار نفر از کشور مهاجرت کرده‌اند در شرایطی که در نظرسنجی همین سال این مرکز بیش از 60 درصد ایرانی‌ها تمایل به مهاجرت دارند؛ عددی که واقعا دردآور است و نشان می‌دهد سطح حس تعلق به کشور به شدت کاهش یافته است.

او ادامه داد: اما چرا به چنین روزی گرفتار شده‌ایم که درصد بالایی از جمعیت کشور تحقق رویاهایشان را در سرزمین‌های دیگر جست‌وجو می‌کنند؟ پاسخ به این سوال به عوامل متعددی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی باز می‌گردد اما ریشه اصلی آن را به اعتقاد من باید در کاهش شدید اعتماد اجتماعی و سقوط سرمایه اجتماعی دنبال کرد. اگر روزی بیشتر شاهد مهاجرت دانشجویان و نخبگان علمی برای تحصیل به کشورهای دیگر بودیم حالا می‌بینیم از ورزشکاران مدال‌آور و فعالان استارت‌آپی گرفته تا کارمندان و کارگران آرزوی مهاجرت دارند و حتی بسیاری از خانواده‌ها، فرزندانشان را از همان کودکی به مدارس خارج از کشور می فرستند.

رئیس اتاق تهران با اشاره به اینکه خودش یک دکتر داروساز است عنوان کرد که از آمار بالای مهاجرت پزشکان، داروسازان و پرستاران در مقایسه با سال‌های قبل شگفت‌زده شده است. او گفت: برای مثال طبق آمار سازمان نظام پزشکی تعداد گواهی گوداستندینگ از حدود 750 نفر در سال 1397 به 6 هزار نفر در سال 1401 افزایش یافته است؛ اتفاقی که اثرات منفی شدید خود را در سال‌های آینده با کمبود پزشک، داروساز و به خصوص پرستار در نظام درمان کشور نشان خواهد داد.

محمود نجفی عرب افزود:‌ به صورت کلی تهی‌شدن کسب‌وکارها از سرمایه‌های انسانی و نیروی کار جوان و خلاق به ویژه در اکوسیستم فناوری و مشاغل تخصصی و فنی، زنگ خطری جدی برای اقتصاد و رشد و توسعه کشور محسوب می‌شود زیرا یکی از پتانسیل‌ها و پشتوانه‌های اصلی اقتصاد ایران در سال‌های گذشته نیروی کار و سرمایه انسانی بوده است که در حال خدشه‌دار شدن است. اگر تا چند سال پیش با تعداد بالای جوانان فعال در شرکت‌های استارت‌آپی رو‌به‌رو بودیم حالا می‌بینیم که بسیاری از این شرکت‌ها به دنبال نیروهای توانمند هستند زیرا در دو، سه سال گذشته بیش از 2 هزار ویزای استارت‌آپی و کارآفرینی به مقصد کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای همسایه، برای جوانان ایرانیان صادر شده است.

او با ابزار تاسف نسبت به از دست دادن سرمایه‌های انسانی و جوانان خلاق و نیروی کار در سال‌های گذشته نسبت به صدمات جبران‌ناپذیر موج بزرگ خروج سرمایه و مهاجرت فعالان اقتصادی، مدیران و کارآفرینان، آن هم در حالی که کشور بیش از هر زمان دیگری تشنه جذب سرمایه‌گذاری است، هشدار داد.

او افزود: طبق گزارش بانک مرکزی در طول 20 سال گذشته که در 12 سال آن میانگین نرخ سرمایه‌گذاری منفی بوده است، حداقل 200 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است؛ عددی که طبق برنامه هفتم توسعه معادل نیاز کشور برای رسیدن به رشد 8 درصدی در یک سال است. در واقع در چند سال گذشته وضعیت شتاب خروج سرمایه و افزایش استهلاک سرمایه به مراتب تندتر از ورود سرمایه بوده است.

نجفی عرب در تشریح لایل اصلی خروج گسترده سرمایه از کشور و کوچ کارآفرینان و فعالان اقتصادی به گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اشاره کرد که در بخشی از یک پژوهش دو عامل «نااطمینانی» و «ناامنی» اقتصادی را مهم‌ترین دلایل مهاجرت کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی عنوان کرده و نوشته است: تحریم‌های اقتصادی، تورم شدید، تغییر نرخ ارز، ناامنی و پیش‌بینی‌ناپذیری نظام اقتصادی، به‌صرفه نبودن تولید، بوروکراسی پیچیده و بی‌ثباتی در سیاست داخلی و خارجی و در مقابل جذاب بودن محیط سرمایه‌گذاری و ثبات کشور مقصد مهم‌ترین دلایل علاقه به مهاجرت در بین کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی است.

او گفت: با توجه به سهم 21 درصدی استان تهران از تولید ناخالص داخلی و نیز سهم 81.2 درصدی بخش خصوصی از میزان کل اشتغال استان تهران در خصوص موضوع مهاجرت اعم از سرمایه انسانی یا خروج سرمایه‌گذار، اتاق بازرگانی ترهان احساس مسئولیت جدی دارد تا به یاری نهادهای دولتی و حاکمیتی بیاید و با ایجاد بسترهای مناسب اقتصادی و اجتماعی طول موج گسترده مهاجرت را کاهش دهد. البته ما معتقدیم در این زمینه از هر کار دستوری و ایذایی باید خودداری کرد و اتفاقاً با تقویت سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و بهبود شرایط کسب‌وکار، امیدآفرین بود.

نجفی عرب ادامه داد: از آنجایی که اتاق تهران بیش از 40 هزار عضو دارد و هرکدام از این اعضا زمینه اشتغال افراد زیادی را ایجاد کرده‌اند؛ حتماً مهاجرت نیروی کار و سرمایه دغدغه جدی ماست و از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که مقام معظم رهبری هم روی موضوع مهاجرت سرمایه‌های انسانی به خصوص نخبگان کشور به شدت حساس بوده و تشویق به مهاجرت را در یکی از سخنرانی‌های سال گذشته خود «خیانت به کشور» دانستند.

رئیس اتاق تهران ادامه داد: در شرایط کنونی معتقدیم برای مدیریت مسئله مهاجرت نیروی انسانی و فعالان اقتصادی و کسب‌وکارها ضرورت دارد انگاره حاکمیت از بخش خصوصی و جامعه دچار تغییر شود. در گام اول ضرورت دارد سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور به نحوی تنظیم شود که ضمن تضمین معیشت شایسته، مردم بتوانند به کار و زندگی خود در جامعه دلبستگی و نسبت به آتیه خود و فرزندانشان امید پیدا کنند. در غیر این صورت و در فقدان امید به فردای بهتر، نیروی کار نیز به عنوان بخشی از جامعه، دچار احساس بی‌نقشی و بی‌تفاوتی شده و روند مهاجرت به شکل «توده‌وار» افزایش خواهد یافت و سرمایه اجتماعی حاکمیت دچار استهلاک بیشتر می‌شود.

محمود نجفی عرب با تاکید بر تغییر جدی نگاه و پارادایم در سطح فعالان اقتصادی و کارآفرینان گفت: باید به فعالان بخش خصوصی مانند «سرمایه ملی» نگریسته شود و زمینه فعالیت آن‌ها و بهبود فضا و محیط کسب‌وکار به وجود بیاید نه اینکه با اقتصاد دولتی و دستوری انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و رشد و توسعه خشکانده شود.

او ادامه داد: معتقدم اگر در جهت تغییر الگوی حکمرانی قدم برداریم و به جای پافشاری بر راه‌های رفته بی‌حاصل به الگوهای جهانی پیشرفت و توسعه که با ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان هم‌خوانی دارند توجه کنیم می‌توانیم به مسیر درست برگردیم و شاهد رشد شدید حس تعلق و کاهش موج مهاجرت و خروج سرمایه از کشور باشیم. فراموش نکنیم که کشورما بیش از هر زمان دیگری به اصلاح شرایط اقتصادی و توسعه اقتصادی نیازمند است و دو ابزار مهم این موضوع «نیروی انسانی» و «سرمایه» است.

رئیس اتاق تهران ادامه داد: امروز نه‌تنها با برنامه‌ریزی و ایجاد انگیزه و بسترسازی نیاز است جلوی گسترش موج مهاجرت را بگیریم و افراد به خصوص جوانان را به کار و کارآفرینی در کشور تشویق کنیم بلکه باید با روی گشاده و فضاسازی مناسب از ایرانیان مهاجر هم بخواهیم که به کشور بازگردند و دانش و سرمایه خود را در اختیار رشد و توسعه ایران عزیزمان قرار دهند.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، محمود نجفی عرب در بخش پایانی سخنانش گفت: از یاد نبریم که کشورهایی مانند ژاپن و کره‌جنوبی بعد از جنگ جهانی و جنگ داخلی بخش مهمی از سرمایه‌های لازم برای توسعه و اجرای سیاست‌های جدید توسعه در کشورشان را با دعوت از ژاپنی و کره‌ای‌های مهاجر به بازگشت به کشورشان تامین کردند و کشور چین هم بعد از اجرای سیاست درهای باز اولین موج جذب سرمایه خود را از طریق چینی‌های مهاجر جذب کرد.

او افزود: در چهار دهه گذشته ما تنها تا حدودی در دوران اصلاحات و کمی هم بعد از امضای برجام در جذب و بازگشت ایرانیان مهاجر به کشور موفق عمل کردیم و جا دارد دولت چهاردهم که شعار اصلی خود را بر وفاق ملی استوار کرده در این زمینه گام‌های جدی بردارد.