پنج دلیل برای دشواری در پایان دادن به جنگ در سوریه
ساعت 24 - نیروهای شورشی بزرگ‌ترین حمله خود طی سال‌های اخیر را علیه دولت سوریه آغاز کرده‌اند و تصورات پیشین مبنی بر پایان یافتن عملی جنگ را زیر سوال برده‌اند. این حمله غیرمنتظره که توسط گروه اسلامی شبه‌نظامی هیئت تحریر شام هدایت شد، باعث شد این گروه کنترل حلب، دومین شهر بزرگ سوریه، را به دست بگیرد و ارتش سوریه را مجبور به عقب‌نشینی کند.
این حمله همچنین موجب شد تا روسیه برای اولین بار از سال ۲۰۱۶ تا امروز، در سوریه دست به حملات هوایی بزند. پس از نزدیک به ۱۴ سال از آغاز جنگ، این درگیری تازه نگرانی‌هایی را درباره ادامه‌دار بودن این مناقشه برانگیخته است.
سوریه از سال ۲۰۱۸ عملاً به سه بخش تقسیم شده است: حکومت استبدادی بشار اسد، نیروهای کرد و شورشیان اسلام‌گرا که هرکدام بخش‌هایی از این سه منطقه را کنترل می‌کنند. العالم، شبکه عربی زبان تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، با انتشار تصاویری گزارش داده که حملات اسرائیل «در چند مرحله» انجام شده است. رامی عبدالرحمان، رئیس دیده‌بان حقوق بشر سوریه به خبرگزاری فرانسه گفت: «بیش از ۵۰ روستا و شهرک در مناطق حلب و ادلب اکنون تحت کنترل هیات تحریرشام و گروه‌های متحد آن قرار دارند. » منافع خارجی‌ها چهار مرد بالای یک تانک متروکه در جاده حلب ایستاده‌اند. یکی از مردها در سمت چپ دستش را به نشانه پیروزی بالا برده است.سوریه به میدانی جهانی تبدیل شده که قدرت‌های رقیب اهداف راهبردی خود را زیر پوشش حمایت از متحدان دنبال می‌کنند.
گروه‌های مسلح مخالف دولت که از سوی ترکیه، عربستان سعودی و ایالات متحده حمایت می‌شوند، برای به چالش کشیدن بشار اسد ظهور کردند. اما حکومت اسد با پشتیبانی سزنوشت‌ساز ایران و روسیه توانست پابرجا بماند. با شدت گرفتن درگیری‌ها، سازمان‌های جهادی افراطی مانند القاعده و گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش وارد صحنه شدند و نگرانی‌های جهانی را افزایش دادند.
کردهای سوریه نیز با حمایت آمریکا به دنبال خودمختاری هستند و این مسئله بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. درحالی‌که ترکیه برای حفاظت از مرزهای شمالی خود از گروه‌های شورشی حمایت کرد، روسیه و ایران نقشی کلیدی در تثبیت قدرت اسد ایفا کردند.
روسیه و ترکیه در سال ۲۰۲۰ آتش‌بسی در ادلب ترتیب دادند که طی آن یک کریدور امنیتی با گشت‌های مشترک ایجاد شد. هرچند درگیری‌های پراکنده همچنان ادامه یافت، اما دولت سوریه هرگز نتوانست کنترل کامل کشور را بازیابد. اکنون درحالی‌که متحدان کلیدی اسد درگیر مناقشات دیگری هستند، شورشیان از ضعف دولت استفاده کرده‌اند.
دکتر سایمون فرانکل پرت، استاد ارشد علوم سیاسی در دانشگاه ملبورن، می‌گوید: «حکومت اسد برای سال‌ها به‌شدت و با موفقیت زیاد به حمایت خارجی متکی بود. فروپاشی گسترده حزب‌الله به دلیل حملات شدید اسرائیل و کاهش و فرسایش منابع روسیه به‌واسطه جنگ اوکراین، اسد را تنها گذاشته و موقعیتی ایجاد کرده که هیئت تحریر شام بتواند یک حمله غافلگیرانه ترتیب دهد و شروع به بازپس‌گیری مناطق کند. »
او می‌افزاید: «شعله‌ور شدن دوباره جنگ نتیجه ترکیبی از بی‌ثباتی‌های داخلی در شمال سوریه است که هرگز به‌طور کامل حل نشده بود، و فرسایش یا فروپاشی حمایت خارجی که اسد به آن وابسته بود. »توضیح تصویر، حملات هوایی در روزهای اخیر گروه‌های شورشی را در شهر ادلب، یکی از پایگاه‌های گروه تحریر شام را هدف قرار داده و غیرنظامیان را زخمی کرده است
سال‌ها جنگ، سوریه را ویران کرده، اقتصاد آن را فلج کرده، زیرساخت‌ها را نابود ساخته و میلیون‌ها نفر را در شرایط بحرانی رها کرده است. این وضعیت بحران انسانی بی‌پایانی ایجاد کرده که راه‌حل روشنی برای آن وجود ندارد.
بیش از نیمی از جمعیت سوریه که پیش از جنگ ۲۲ میلیون نفر بود، آواره شده‌اند. از شش میلیون و ۸۰۰ هزار نفری که در داخل کشور آواره شده‌اند، بیش از دو میلیون نفر در اردوگاه‌های پرجمعیت با دسترسی محدود به خدمات اولیه زندگی می‌کنند.
علاوه بر این، شش میلیون نفر دیگر از کشور فرار کرده‌اند که بیشتر آنها به لبنان، اردن و ترکیه رفته‌اند. این سه کشور در مجموع پنج میلیون و ۳۰۰ هزار پناهجو را در خود جای داده‌اند. امانوئل ایش، مدیر پاسخ‌دهی سازمان «چشم‌انداز جهانی سوریه» می‌گوید: «وضعیت همچنان بسیار ناپایدار و نامشخص است. درگیری‌ها در نقاط مختلف ادامه دارد و این موضوع باعث افزایش تعداد آوارگان داخلی شده است.»
آقای ایش می‌افزاید: «آنها به نقاط مختلف می‌روند و بخشی از نگرانی ما این است که در شمال غرب سوریه تا امروز دو میلیون نفر در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند و برخی از آوارگان به امید دریافت کمک به این مناطق می‌روند، اما شرایط برای جذب بیشتر آوارگان داخلی مهیا نیست.»
تا سال ۲۰۲۳ و پیش از دور جدید این درگیری‌ها، ۱۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در سوریه به کمک‌های انسانی نیاز داشتند — که این رقم بالاترین میزان ثبت‌شده تاکنون است — و ۱۲ میلیون نفر با ناامنی غذایی حاد مواجه بودند. زلزله فوریه ۲۰۲۳ در نزدیکی غازی‌عینتاپ ترکیه وضعیت را بدتر کرد و بیش از پنج هزار و ۹۰۰ نفر را در سوریه کشت و بر زندگی هشت میلیون و ۸۰۰ هزار نفر تاثیر گذاشت. توضیح تصویر، یک کارشناس می‌گوید: «اسد تمایلی به واگذاری قدرت یا مصالحه ندارد، در حالی که گروه‌های شورشی به مبارزه خود برای برکناری او و حفظ جایگاه خود در کشور ادامه می‌دهند».اتکای حکومت اسد به خشونت و سرکوب برای حفظ قدرت نیز موجب نارضایتی و طولانی‌تر شدن درگیری‌ها شده است.
گزارشی از سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ موارد گسترده‌ای از جنایات را مستند کرده است، از جمله حملات شیمیایی، بمباران هوایی مناطق پرجمعیت، محاصره‌هایی که غیرنظامیان را گرسنه نگه می‌داشت و محدودیت‌های شدید بر کمک‌های انسانی که همه توسط دولت انجام شده بود.
ژولین بارنز-داسی، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا می‌گوید: «استبداد در قلب این جنگ قرار دارد. حکومت اسد همواره از مصالحه یا تقسیم قدرت خودداری کرده است.»
تا سال ۲۰۲۲، سازمان ملل تخمین زد که ۳۰۶۸۸۷ غیرنظامی در عملیات جنگی جان باخته‌اند و هزاران نفر دیگر بر اثر گرسنگی، بیماری و کمبود مراقبت‌های بهداشتی جان خود را از دست داده‌اند.
بورچو اوزچلیک، محقق ارشد امنیت خاورمیانه در موسسه خدمات متحد سلطنتی، یک اندیشکده دفاعی و امنیتی مستقر در بریتانیا، می‌افزاید: «اسد به جای حکومت‌داری خوب، اجباراً بر بقا متمرکز شده است».
در شرق، مناطق با اکثریت کرد از سال‌های اولیه جنگ عمدتاً خارج از کنترل دولت سوریه باقی‌مانده‌اند. در همین حال، بقایای داعش همچنان در صحرای گسترده سوریه حضور دارند و به ویژه در فصل جمع‌آوری قارچ‌های دنبلان (ترافل) که یک کالای باارزش است، تهدیدی امنیتی ایجاد می‌کنند.
استان ادلب در شمال غرب سوریه به سنگر گروه‌های شبه‌نظامی مخالف اسد تبدیل شده که در اوج جنگ به آنجا رانده شدند. هیئت تحریر شام به عنوان حاکم عملی این استان هدایت این نیروها را بر عهده دارد.
این وضعیت با درگیری‌های داخلی میان گروه‌های شورشی پیچیده‌تر می‌شود. برخی از جناح‌ها، از جمله نیروهای تحت حمایت ترکیه، با نیروهای دموکراتیک سوریه که ائتلافی عمدتاً متشکل از شبه‌نظامیان کرد از یگان‌های مدافع خلق هستند، درگیر شده‌اند. ترکیه این گروه را سازمانی تروریستی می‌داند.
اندکی پس از آغاز حمله هیئت تحریر شام، ارتش آزاد سوریه که مورد حمایت ترکیه است و بخشی از ائتلاف شورشی بود که بخش زیادی از حلب را تصرف کرد، اعلام کرد که مناطق و روستاهایی در اطراف این شهر را تصرف کرده است.
این مناطق تحت کنترل دولت بشار اسد نبودند، بلکه در اختیار نیروهای دموکراتیک سوریه قرار داشتند، که این موضوع طبیعت چندپاره و چندوجهی این درگیری را بیشتر نشان می‌دهد.
تلاش‌ها برای مذاکره صلح، از جمله مذاکرات سازمان ملل، عمدتاً به دلیل اختلاف منافع میان ذینفعان کلیدی شکست خورده است. به گفته کارشناسان، طرف‌های اصلی اغلب اهداف راهبردی خود را بر سازش اولویت می‌دهند و فضای کمی برای راه‌حل‌های پایدار باقی می‌گذارند.
بارنز-داسی می‌گوید: «مناسباتی که زیرپوست این درگیری وجود دارند، تغییری نکرده است: حکومت اسد مایل به کنار گذاشتن قدرت یا سازش نیست، در حالی که جناح‌های شورشی به مبارزه برای برکناری او و تثبیت جایگاه خود در کشور ادامه می‌دهند. »
دکتر سایمون فرانکل پرت اضافه می‌کند: «کشورهای دیگر منطقه بسیار نگران هستند زیرا مشخص نیست این وضعیت چگونه حل خواهد شد. کشورهایی که نگران هستند معمولاً رویکردهای محافظه‌کارانه اتخاذ می‌کنند. به عنوان مثال، ممکن است شاهد توافقات موقتی بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس برای حفظ ثبات باشیم و سیاست‌های خارجی محافظه‌کارانه‌ای از سوی ایالات متحده و اروپا برای جلوگیری از تشدید بزرگ‌تر اجرا شود. »
برخی کارشناسان همچنین به پیش‌بینی‌ناپذیری ناشی از تغییر سیاست‌های ایالات متحده در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ اشاره می‌کنند. برای مثال، گفته می‌شود که ترکیه از حمله اخیر شورشیان حمایت کرده است تا موقعیت خود را پیش از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ تقویت کرده و مذاکراتی مطلوب‌تر با ایالات متحده و روسیه داشته باشد. با این حال، به گفته بارنز-داسی، استراتژی خاورمیانه‌ای دولت ترامپ همچنان نامشخص است.
او نتیجه‌گیری می‌کند: «در میان هواداران ترامپ، هم جناحی وجود دارد که به دنبال سیاستی تهاجمی در خاورمیانه با رویکردی طرفدار اسرائیل و ضد ایران است، و هم جناحی که طرفدار انزواگرایی و خروج ایالات متحده است. هنوز مشخص نیست که ترامپ مداخله عمیق‌تر ایالات متحده برای هدف قرار دادن ایران را دنبال می‌کند یا خروج سریع‌تر آمریکا را که در آن بازیگران منطقه‌ای باید خودشان مناقشاتشان را حل کنند. »
بی بی سی
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.