خطر شکل‌گیری بورژوازی ایدئولوژیک

کیومرث اشتریان، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست بررسی «مشارکت ملی و بازسازی ظرفیت دولت» در موسسه مطالعات دین و اقتصاد نسبت به شکل‌گیری طبقه بورژوازی ایدئولوژیک هشدار داده است. او با بیان اینکه ضرورت مشارکت ملی، از جمله بدیهیات است که متاسفانه ما به آن توجهی نداریم، عنوان کرده که در مقابل تهدیدات، همیشه این بحث مطرح می‌شود که ما باید بازدارندگی داشته باشیم.

به دلایل سیاسی و دیگر علل، متاسفانه به نظر می‌رسد زمینه برای شکل‌گیری طبقه بورژوازی ایدئولوژیک فراهم شده است، این مساله وجوه مختلفی دارد اما اصلی‌ترین شاکله آن، ایدئولوژی سیاسی و کمتر مذهبی است و گرایش‌های مذهبی، از حیث ایجاد لشکر و جذب نیرو، به آن کمک می‌کند.

این نقطه آسیبی برای ما است که باید به آن توجه داشته باشیم. این بورژوازی ایدئولوژیک سازوکارهای خود را جلو می‌برد و نیروهای خاص خود را تقویت می‌کند. رزمندگان رده پایین خود را تولید و حتی فضای جنگ را تشدید می‌کند و هماورد‌طلبی را پیش می‌برد.

نمادهای سیاسی خاصی دارد و به طریقی متناقض‌نما، از یک چپ اجتماعی معترض در مقابل نظام جهانی تغذیه می‌شود. نشانه‌های آن را می‌بینیم. ترکیب عجیبی از این طبقه چپ و راست اقتصادی شاهد هستیم که به آن بورژوازی نفتی می‌گوییم. این مهم‌ترین آسیبی است که اکنون شاهد آن هستیم.

وقتی صحبت از بازدارندگی می‌شود، متاسفانه بیشتر اذهان و عمل‌ها به سمت بازدارندگی نظامی می‌رود. بخش‌هایی از صحبت‌های این استاد دانشگاه را که وبسایت جماران منتشر کرده بخوانید.

ابعاد دیگری هم وجود دارند که توان بازدارندگی دارند. ما باید بتوانیم سرمایه‌های مختلف را در این کشور، بازسازی و احیا کنیم؛ ازجمله ظرفیت دولت و سرمایه‌های اقتصادی و انسانی. یکی از مهم‌ترین عناصری که سبب تقویت بازدارندگی می‌شود، قدرت ملی و سرمایه انسانی ملی است. نمی‌شود اداره امور فرهنگی کشور را به دست اقلیتی بدهید و احساس کنید که فرهنگ‌ها و اقوام مختلف را به مشارکت دعوت کرده‌اید. نمی‌توانید بخش بزرگی از فضای فعالیت‌های اقتصادی را در انحصار درآورید و بعد سخن از مشارکت اقتصادی کنید.

کشور و دولت را از سرمایه انسانی ملی تهی کردیم

سرمایه انسانی ملی می‌تواند به عنوان مهم‌ترین قدرت بازدارنده ملی عمل کند، اما متاسفانه ما استراتژی روشنی برای توسعه منابع انسانی در کشور نداریم و به طریق اولی، استراتژی روشنی هم برای توسعه منابع انسانی در درون دولت نداریم. اصلی‌ترین غفلتی که کردیم این بود که کشور و دولت را از سرمایه انسانی ملی تهی کردیم. معمولا وقتی درباره استفاده از نیروی انسانی و گسترش و توسعه منابع انسانی می‌شود، نگاه سیاسی داریم و تصور می‌شود باید گروه‌ها و جناح‌های فعال را به مشارکت جذب کنیم، این تصور قطعا درست است، اما غفلت ما آنجا بود که خارج از نیروهای سیاسی شناخته شده موجود، از نیروی انسانی ملی کشور استفاده نکردیم. از گزینش در استخدام‌ها تا سطوح بالاتر مدیریتی، چنین رویه‌ای وجود دارد.

باید به سرمایه‌های ملی برگشت

باید منابع انسانی را به عنوان یک ابزار مهم سرمایه ملی در نظر گرفت و مشارکت ملی در حوزه اقتصاد هم بسیار اهمیت دارد، تحریم‌ها گریبان این کشور را گرفته، هر دولتی که روی کار باشد، ما فعلا درگیر تحریم‌ها و فشارهای شدید اقتصادی هستیم. استراتژی دولت امریکا و اسراییل بر این است که آخرین رمق‌های این کشور را بگیرند و آن را تضعیف کنند تا جایی که دیگر بی‌حس و حال شود.

برای بازدارندگی برای مقابله با این «استراتژی رمق» باز هم باید به سرمایه‌های ملی برگشت. یکی از ابعاد اقتصاد، سرمایه ملی و نظام سرمایه‌داری ملی است. یکی از حوزه‌هایی که باید تقویت کنیم، چیزی به نام «سرمایه‌داری ملی» است. نمی‌شود سرمایه‌دار تولید کرد، این کار اقتصاد رانتی و آنچه اکنون وجود دارد را تشدید می‌کند، بنابراین باید تدبیرهایی بیندیشیم که سرمایه‌داری ملی و سرمایه‌داران ملی، یک نهاد برای توسعه کشور دیده شود.

ما دائما در تخریب سرمایه‌داری ملی عمل می‌کنیم. حتی اگر قدرتی از طریق این اقتصاد فضای مجازی شکل می‌گیرد، هر گروهی که قدرتی می‌گیرند، نهادهای خاصی با اعمال فشار بر آن‌ها، درصدی از سهام‌شان را از آن خود می‌کنند. بنابراین اگر سرمایه‌داری ملی می‌خواهیم، باید رویکرد نهادی به آن داشت و با ابزارهای مختلف و مداخله دولت، باید زمینه برای رشد آن فراهم شود تا یکی از ارکان توسعه ملی را توسعه داد.