رویای ارز تک‌نرخی در بازار ارز توافقی

...

ساعت 24 - علیرضا توکلی کاشی، متخصص بازارهای مالی می‌گوید که گزارش‌های واصله از فعالان اقتصادی و کسانی که به ارز نیاز داشته‌اند، نشان می‌دهد که به‌رغم آنچه مقامات دولتی و مقامات بانک مرکزی اعلام کرده‌اند، بازار توافقی ارز هنوز نتواسته است به همه نیازهای ارزی پاسخ دهد.

ک متخصص بازارهای مالی با بیان اینکه «هدف مدیران بانک مرکزی و مرکز مبادله ارز و طلا از راه‌اندازی بازار، نجات کشور از نظام چندنرخی ارز و دستیابی به یک بازار تک‌نرخی است، گفت: به نظر می‌رسد این هدف چندان قابل تحقق نباشد.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، علیرضا توکلی کاشی گفت: آنچه از مصاحبه مدیران بانک مرکزی و مرکز مبادله ارز و طلا استنباط می‌شود این است که هدف سیاست‌گذار از راه‌اندازی این بازار، نجات کشور از نظام چندنرخی ارز و دستیابی به یک بازار تک‌نرخی بوده و این هدف را از طریق حذف بازار متشکل ارزی، سامانه نیما و سایر بازارهای موازی دنبال می‌کنند تا همه نیازهای ارزی کشور تنها در یک بازار با یک نرخ مشخص تامین شود. اگر این اتفاق رخ دهد و کشور به سمت تک‌نرخی شدن ارز پیش برود، تحول مثبتی به وقوع پیوسته است اما به نظر می‌رسد این هدف چندان قابل تحقق نباشد.

او افزود: تجربه ۴۰ سال گذشته نشان می‌دهد که دولت‌ها و سیاست‌گذاران با استفاده از روش‌های مختلف، صدور بخشنامه‌ها و ایجاد سامانه‌های متعدد، تلاش کرده‌اند که نظام ارزی کشور را به سمت تک‌نرخی شدن سوق دهند. اما جز در دهه ۸۰ و به طور مشخص از تیر ۷۸ تا اواخر سال ۸۹، اقتصاد ایران، تاکنون هیچ‌گاه به طور کامل به نظام تک‌نرخی بازنگشته است.

توکلی کاشی در ادامه از ضرورت ارائه تعریفی مشخص از نظام تک‌نرخی ارز سخن گفت و افزود: در ابتدا باید هدف مشخص باشد و سپس پیاده‌سازی آن مورد پیگیری قرار گیرد. نظام تک‌نرخی ارز، نظامی است که همه آحاد جامعه، اعم از صادرکنندگان و واردکنندگان و همچنین کسانی که قصد دارند پول خود را به ارز تبدیل کنند، آن را خارج کرده یا وارد کنند به یک بازار مراجعه کنند و فقط یک نرخ برای تمام نیازهای کشور وجود داشته باشد.

این عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران ادامه داد: در همین مدت کمی که از عمر بازار ارز توافقی سپری شده، مشاهده می‌کنیم که دست‌کم برای هر یک از ارزها دو نرخ وجود دارد؛ نرخ اسکناس و دیگری نرخ حواله. به طور طبیعی معنایی ندارد که این دو نرخ اختلافی با یکدیگر داشته باشند. به‌ویژه آنکه اختلاف آن‌ها در حد 3 الی 4 درصد است. این تفاوت‌ها، حتی در شروع کار مرکز مبادله، نشان‌دهنده‌ عدم دسترسی به یک نرخ واحد است و این موضوع باعث می‌شود که بازار ارز توافقی نتواند به صورت موثری نوسانات ارزی را کاهش دهد. اگر بازار ارز توافقی با تعریف صحیحی فعالیت کند، به این معنا که تنها یک نرخ ارز در کشور وجود داشته باشد و عرضه و تقاضا با همان نرخ پاسخ داده شود، به طور حتم این بازار می‌تواند نوسانات کمتری نسبت به وضعیت کنونی ایجاد کند. اما اکنون چند نرخ وجود دارد و هر یک از این نرخ‌ها دارای عرضه و تقاضای مستقل و نوسانات متفاوت بوده و فاصله آن‌ها نرخ نیز به طور دائم در حال کاهش یا افزایش است.

او با بیان اینکه تک‌نرخی شدن ارز به معنای وجود یک نرخ در کشور بوده و نرخ‌های پایین‌تر دیگر وجود نخواهد داشت، ادامه داد: با تک‌نرخی شدن ارز، بخش‌هایی از اقتصاد که در حال حاضر از نرخ‌های پایین‌تر ارز استفاده می‌کنند، مانند تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاهای اساسی، ممکن است با شوک افزایش قیمت‌ها مواجه شوند و به این ترتیب آن‌ها به تداوم سیستم جدید اعتراض خواهند کرد. مگر آنکه اقدامات جبرانی انجام شود و مانند آنچه در سایر کشورها انجام می‌گیرد، امکان تطبیق‌پذیری تدریجی برای آن‌ها فراهم شود.

علیرضا توکلی کاشی افزود: صنایع ایران نیز که طی سال‌ها فعالیت، به ارز چند نرخی عادت کرده‌اند احتمالا به راحتی نتوانند ارز تک‌نرخی را هضم کنند. بنابراین، بسیاری از صنایع و فعالان اقتصادی، به‌ویژه کسانی که در گذشته از نرخ‌های ارز پایین‌تر استفاده می‌کردند، احتمالاً با این تغییرات مخالفت خواهند کرد و در برخی موارد ممکن است از طریق تحریک بازار آزاد، نرخ ارز را در این بازار بالاتر نگه دارند تا این پیام را به سیاست‌گذار مخابره کنند که اگر ارز چندنرخی نشود، نرخ بالا خواهد رفت. در این صورت به احتمال بسیار ارز چند نرخی به اقتصاد ایران بازخواهد گشت یا دست‌کم، دو نرخ بازار آزاد و مبادله‌ای کماکان وجود خواهد داشت. البته احتمال اینکه مرکز مبادله نیز دچار چند نرخی شود، وجود دارد. مانند سامانه نیما که قرار بود یک نرخ بر آن حاکم باشد اما به مرور زمان چندین نرخ از این سامانه متولد شد.

او اشاره به اینکه احتمال تکرار سرنوشت سامانه نیما از لحاظ چندنرخی بودن در مورد بازار توافقی نیز وجود دارد، گفت: بانک مرکزی و دولت در حال حاضر تلاش می‌کنند که چنین نشان دهند که به همه نیازها پاسخ می‌دهند اما برابر آنچه که من در یک هفته اخیر از فعالان اقتصادی و کسانی که به ارز نیاز داشته‌اند، دریافت کرده‌ام، نشان می‌دهد که سیستم هنوز نتواسته است به همه نیازهای ارزی پاسخ دهد.

توکلی کاشی در بخش دیگری از سخنان خود درباره نظارت بر بازار ارز توافقی گفت: اگر یک نرخ در بازار حاکم باشد و این نرخ غیردستوری بوده و بتواند بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا حرکت کند، دیگر نیازی به سیستم‌های نظارتی پیچیده و سخت‌گیرانه نخواهد بود. در این شرایط، قیمت ارز به‌طور طبیعی به‌عنوان عامل تعادلی عمل می‌کند و از بروز فسادها و انحرافات جلوگیری می‌کند. اما در ابتدای راه، ممکن است شاهد نوسانات شدید در نرخ ارز باشیم. این نوسانات ممکن است برای مدتی ادامه داشته باشد و حتی باعث افزایش قیمت‌ها شود. اما پس از مدتی نرخ به ثبات می‌رسد و احتمالا متناسب با نرخ تورم حرکت خواهد کرد.

او در ادامه گفت: همان‌طور که دکتر همتی، وزیر اقتصاد در کمیسیون اقتصادی مجلس توضیح داده است، شرایط ویژه‌ای که ایران در آن قرار دارد، مانند تحریم‌ها و سایر مسایل بین‌المللی مانع از آن خواهد شد که نرخ ارز ثابت بماند.

در واقع با این ریسک‌ها که به اقتصاد تحمیل می‌شود، بعید است که این ثبات اتفاق بیفتد. یعنی حتی اگر اقتصاد ایران دارای ارز تک‌نرخی هم بود، وجود این بحران‌ها و عوامل تهدیدزا، به طور حتم بر نرخ ارز تاثیر می‌گذاشت. به همین دلیل، نمی‌توان از بازار ارز توافقی انتظار معجزه داشت به طوری که قیمت‌ها را کاهش داده یا تثبیت کند. بنابراین، وقایع مختلف، در نرخ ارز اثرگذار بوده و نرخ ارز دائم در نوسان خواهد بود.