ایران گرفتار در تله درآمد متوسط
ساعت 24 - - سال ۲۰۲۴ هم به پایان رسید و تعداد زیادی از گزارش‌های جهانی منتشر شدند که وضعیت کشورهای جهان را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داده‌اند و روند‌های جهانی را رصد می‌کنند. در روزهای آینده تلاش خواهیم کرد تا خلاصه‌ای از این گزارش‌ها را تقدیم مخاطبین عزیز کنیم تا در کنار هم به رصد روند تحولات توسعه در سال ۲۰۲۴ بپردازیم.
ا
ولین گزارشی که آن را مرور خواهیم کرد، گزارش توسعه جهانی ۲۰۲۴ است. مهمترین نکته‌ای که این گزارش به آن تاکید می‌کند این است که بسیاری از کشورهای جهان در «تله درآمد متوسط» گرفتارمی‌شوند و نمی‌توانند به روند رشد خود ادامه دهند.
یعنی کشورهای با درآمد متوسط، به رغم رشد اقتصادی اولیه، قادر به ادامه پیشرفت و تبدیل شدن به کشورهای با درآمد بالا نیستند. این موضوع معمولاً زمانی رخ می‌دهد که این کشورها به دلیل کاهش بازده سرمایه‌گذاری، ضعف در نهادها و سیاست‌ها، و عدم توانایی درنوآوری و جذب فناوری‌های جدید، در سطح درآمد متوسط متوقف می‌شوند. سطح درآمد متوسط معمولا کشورهایی را شامل می‌شود که بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰ دلار در سال به ازای هر نفر درآمد دارند.
خلاصه اینکه در سال ۲۰۲۴ بسیاری از کشورهایی که در سال‌های قبلی روند رشد خوبی داشته‌اند، در تله درآمد متوسط گرفتار شدند و نیاز به استراتژی‌های موثر برای عبور از این تله دارند. این استراتژی‌ها شامل بهبود کیفیت نهادها، سرمایه‌گذاری در آموزش و نوآوری، و تنوع اقتصادی است. می‌دانیم ایران کشوری با درآمد متوسط است. با مرور این گزارش می‌توان اذعان کرد که ایران به طور کامل و دقیق در تله درآمد متوسط گرفتار شده است و تقریبا تمام تحلیل‌های این گزارش برای ایران، صادق است.
اما یافته‌های کلیدی گزارش توسعه جهانی ۲۰۲۴ از قرار زیر است: نوآوری به عنوان عامل رشد: گزارش بر نقش حیاتی نوآوری در تحریک رشد اقتصادی و غلبه بر تله درآمد متوسط تاکید دارد. این گزارش بیان می‌کند که کشورها باید محیطی مناسب برای نوآوری ایجاد کنند تا بهره‌وری و رقابت‌پذیری افزایش یابد. توصیه‌های سیاستی برای رهایی از تله درآمد متوسط: این گزارش چندین توصیه سیاستی برای کشورهای با درآمد متوسط ارائه می‌دهد، که شامل سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه مهارت‌ها، بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد محیطی حمایتی برای کسب‌وکارها می‌شود. این اقدامات برای حفظ روند رشد اقتصادی و دستیابی به وضعیت درآمد بالا ضروری هستند. مبارزه با نابرابری کلید رشد پایدار: یافته‌های سال ۲۰۲۴ در توسعه کشورها نشان می‌دهد که مبارزه با نابرابری برای توسعه پایدار ضروری و حیاتی است. کشورهایی که در این مبارزه شکست خوردند و نابرابری آن‌ها افزایش یافته، پایداری روند توسعه آن‌ها نیز با مشکل مواجه شده است. گزارش نشان می‌دهد که استراتژی‌های رشد فراگیر (همراه با برابری) کمک می‌کنند تا منافع رشد اقتصادی به طور عادلانه‌تری در میان بخش‌های مختلف جامعه توزیع شود و همین امر انگیزه و انرژی لازم را برای تداوم جریان توسعه در بین بازیگران اقتصادی ایجاد می‌کند. ادغام اقتصادی جهانی کلید تداوم رشد: بر اساس گزارش ۲۰۲۴ ادغام اقتصادی در جهان و تجارت بین الملل اصلی‌ترین مکانیزم‌های رشد اقتصادی هستند. همه کشورهایی که به هر دلیل و با هر بهانه‌ای از ادغام در فضای اقتصاد جهانی و توسعه تجارت بین الملل بازماندند، رشد اقتصادی مناسبی را تجربه نکرده‌اند. این گزارش تاکید می‌کند کشورهای با درآمد متوسط باید به طور فعال‌تر در بازارهای جهانی مشارکت کنند تا از فرصت‌های توسعه و نوآوری بهره‌برداری کنند. سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی تضمین کننده آینده اقتصاد: یکی از یافته‌های مهم این گزارش این است که در بسیاری از کشورها نیاز است سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی بیشتر شود. زیرا افزایش مهارت‌ها و قابلیت‌های نیروی کار برای تحریک نوآوری و بهبود بهره‌وری حیاتی است و بسیاری از کشورهای با درآمد متوسط برای رهایی از «تله» به شدت نیازمند نوآوری و بهبود بهره‌وری هستند.
اما سوال این است که کشورهایی که در «تله درآمد متوسط» گرفتار می‌شوند، معمولا ریشه این گرفتاری آن‌ها در چیست؟ و آیا راه رهایی دارند؟ گزارش ۲۰۲۴ توسعه جهانی چالش‌های اصلی کشورهای گرفتار در این تله (شما بخوانید ایران) را اینگونه بیان می‌کند:
کاهش رشد: کشورهای با درآمد متوسط معمولاً پس از رسیدن به این سطح، با کاهش رشد مواجه می‌شوند. این کشورها در حفظ نرخ‌های بالای رشد پس از رسیدن به درآمد میانه دچار مشکل می‌شوند و این می‌تواند به رکود اقتصادی منجر شود. چسبندگی ساختاری: داده‌ها نشان می‌دهد که کشورهای با درآمد متوسط اغلب با ساختاری سخت و انعطاف ناپذیری مواجه هستند، و شکل موجود ساختارهای اقتصادی آن‌ها به‌اندازه کافی برای حمایت از بهره‌وری و نوآوری توانایی ندارند و چون سخت و محکم شده‌اند، نمی‌توانند تکامل یابند. کمبود اطلاعات: کشورهای با درآمد متوسط معمولاً با کمبود اطلاعات نسبت به کشورهای با درآمد پایین و بالا مواجه هستند. این کمبود داده و اطلاعات و کمبود درک صحیح از ساختارهای اقتصادی، می‌تواند منجر به سیاست‌های نادرست و تصمیم‌گیری‌های ناکارآمد شود. بنابر این سیستم دریافت داده، تولید اطلاعات، تحلیل اطلاعات و در نهایت تجویز مناسب، باید همزمان با رشد اقتصادی توسعه یابد، در غیر اینطوری کشورها را در تله گرفتار می‌کند. نهادهای ضعیف: نهادهای ضعیف می‌توانند به شدت پیشرفت را مختل کنند و ظرفیت نهادها همان اندازه قبل باقی می‌ماند اما اقتصاد رشد می‌کند و در سطح متوسط درآمد کشور را متوقف می‌کند. بدون حکمرانی قوی، چارچوب‌های قانونی و مکانیزم‌های اجرایی، تلاش‌ها برای نوآوری و بهبود شرایط اقتصادی به احتمال زیاد ناکام می‌ماند. نابرابری و همبستگی اجتماعی: چالش نابرابری رو به افزایش در این گزارش مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از کشورهای با درآمد متوسط با نابرابری‌های اجتماعی مواجه هستند که می‌تواند منجر به ناآرامی و مانع از رشد فراگیر شود. رسیدگی به این نابرابری‌ها برای تقویت همبستگی اجتماعی و توسعه پایدار ضروری است. پایداری محیط زیست: دستیابی به پیشرفت اقتصادی بدون آسیب به محیط زیست هر روز در جهان چالشی‌تر می‌شود و این موضوع برای کشورهای با درآمد متوسط بسیار مشکل است. زیرا کشورهای با درآمد متوسط معمولا در مراحل ابتدایی توسعه توجه چندانی به محیط زیست نداشته‌اند و حالا که کمی رشد کرده‌اند آثار مخرب رشد اقتصادی خود بر محیط زیست را مشاهده می‌کنند. بنابر این دغدغه جدیدی به مجموعه چالش‌های آن‌ها اضافه می‌شود. اگر بخواهند بدون تخریب محیط زیست به رشد خود ادامه دهند برایشان مشکل خواهد بود. اگر همچنان به محیط زیست بی‌توجه بمانند، تغییرات اقلیمی و آلودگی‌ها آن‌ها را خواهد کشت. برای همین در تله‌ای جدید گرفتار می‌شوند که با ساختار صنایع آن‌ها نیز همخوانی ندارد.
این چالش‌ها نمایانگر پیچیدگی‌های موجود در مسیر کشورهای با درآمد متوسط برای فرار از «تله درآمد متوسط» است که دستیابی به رشد و توسعه پایدار اقتصادی را مشکل می‌کند. اما آیا راه رهایی از این تله وجود دارد؟ در گزارش توصیه‌های کلی ارائه شده است که شاید برای کشور ما چندان مفید و در لحظه کنونی شدنی نباشد ولی با فراهم نمودن الزامات سیاسی و قانونی آن‌ها شاید بتوان از این توصیه‌ها استفاده کرد.
سرمایه‌گذاری: در ابتدا، کشورها باید بر افزایش سرمایه‌گذاری تمرکز کنند تا زیرساخت‌ها و قابلیت‌های لازم برای حمایت از رشد اقتصادی را ایجاد کنند. این شامل سرمایه‌گذاری‌های عمومی و خصوصی و شامل سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است. نفوذ فناوری‌های جدید: مرحله بعدی شامل نفوذ فناوری‌های مدرن و فرآیندهای کسب‌وکار موفق از سراسر جهان به اقتصاد ملی است. این به معنای پذیرش و سازگاری نوآوری‌ها برای افزایش بهره‌وری و کارایی در صنایع محلی است. البته نیاز به ارتباط فعال در عرصه اقتصاد بین الملل دارد. نوآوری: در نهایت، کشورها باید بر ترویج نوآوری تمرکز کنند. این موضوع شامل ایجاد محیطی است که تحقیق و توسعه را تشویق کند، از استارتاپ‌ها حمایت کند و راه‌حل‌های خلاقانه برای چالش‌های اقتصادی را ترویج دهد. با پرورش فرهنگ نوآوری، کشورها می‌توانند محصولات و خدمات جدیدی را توسعه دهند که بتوانند در بازار جهانی رقابت کنند.
اگر بخواهیم الزامات ایران، برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در تولید را بیان کنیم، باید روضه مفصلی از «ثبات سیاسی»، «اطمینان اقتصادی» و «اعتماد اجتماعی» را بخوانیم و تکرار مکررات کنیم. اگر بخواهیم الزامات ایران برای افزایش نفوذ فناوری جدید را بیان کنیم، باید روضه «اینترنت قابل اطمینان»، «جریان شفاف اطلاعات» و «ارتباطات فناورانه و فعال بین المللی» را بخوانیم،. با انصراف ایران از اکسپوی ژاپن (یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های صنعت و فناوری در عرصه جهانی) چندان همراستا نیست. و اگر بخواهیم از نوآوری و الزامات آن سخن بگوییم، باید روضه «ایجاد افق و آینده برای جوانان نوآور» و داستان «فرار مغزها» را مرور کنیم. می‌توان گفت الزامات را همه می‌دانیم، امیدواریم راهی به سوی عمل باز شود.
کانال تلگرامی پویش توسعه
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.