تیغ طالبان برپیکر منابع آبی ایران
ساعت 24 - پس از روزها اخطار از سوی کارشناسان و رسانه‌ها درباره آن چه در حوزه آب و پروژه‌های آبی از سوی طالبان افغانستان در حال انجام آن است؛ بالاخره در روزهای اخیر صدای نخستین اعتراض رسمی از سوی طرف‌های ایرانی شنیده شد.
آن هم اعتراض از سوی سخنگوی صنعت آب ایران که بهره‌برداری یکجانبه از رودخانه هریرود را موجب نقض حقوق عرفی دانست و گفت: این اقدام یکجانبه طرف افغانی نه‌تنها تامین آب شرب و بهداشت چند میلیون نفر را متاثر می‌کند، بلکه به آسیب گسترده به محیط زیست پایین‌دست نیز منجر می‌شود.
در شرایطی که پروژه‌های آبی طالبان در افغانستان می‌تواند امنیت کشور را به‌خصوص در استان‌های شرقی دچار اختلال جدی کند؛ با تاسف باید گفت که تاکنون وزارت خارجه ایران تقریبا هیچ واکنش شایسته‌ای از خود نشان نداده و دیپلماسی آبی کشور گویا هنوز و همچنان در خواب است.
در همین حال عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، ساخت و آبگیری سد پاشدان در حوضه مرزی و مشترک هریرود را باعث کاهش جریان طبیعی رودخانه مرزی هریرود و بروز خسارت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی در مناطق پایین‌دست به‌ویژه ایراد آسیب جدی در تامین آب شرب شهر مقدس مشهد دانست و یادآور شد: «جمهوری اسلامی ایران بارها از کانال‌های دیپلماتیک اعتراض رسمی خود را نسبت به آثار منفی فرامرزی ناشی از اقدامات سدسازی یکجانبه طرف افغان در حوضه هریرود اعلام کرده و خواهان همکاری مشترک برای ارزیابی و کاهش این اثرات و انتخاب توسعه پایدار به‌جای توسعه مخرب بوده است.»
تحولات اخیر در حوزه هیدروپلیتیک افغانستان، به‌ویژه در زمینه سدسازی‌های این کشور، نگرانی‌های جدی برای ایران به‌وجود آورده است. سد کمال‌خان بر هیرمند، سد پاشدان بر هریرود، و به‌تازگی سد بخش‌آباد بر فراه‌رود، پروژه‌هایی هستند که از یک سو بهره‌برداری کامل افغانستان از منابع آبی مشترک را ممکن ساخته و از سوی دیگر، دسترسی ایران به این منابع را به شدت محدود کرده‌اند. این سدها، که برخی از آن‌ها به‌طور ویژه با هدف تامین انرژی و ذخیره‌سازی آب برای کشاورزی طراحی شده‌اند، هر کدام به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر جریان طبیعی آب به سمت ایران تاثیر می‌گذارند.
در این بین اما به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی ایران هنوز عمق بحران را باور نکرده است. در اردیبهشت ۱۴۰۲نیز زمانی که مرحوم ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور وقت ایران درباره حقابه سیستان و بلوچستان به طالبان هشدار داد، پاسخ آنان چیزی نبود جز بیانیه‌ای توهین‌آمیز که ایران را به بی‌اطلاعی از واقعیات متهم می‌کرد. حتی انتشار ویدئویی از یکی از فرماندهان طالبان که کنار رود هیرمند نشسته و با تمسخر به ایران اشاره می‌کرد، نتوانست تغییری در سیاست صبورانه تهران ایجاد کند.
سد طالب‌ها پیش روی منابع آبی ایران
مساله این است که طالبان دستکم با سه سد در برابر ایران رسما آن چه را آغاز کرده جنگ آبی با ایران است. اکنون دیگر مساله ساخت «سد پاشادان» بر هریرود ، سد «کج‌صمد» بر خاشرود و تقویت «بند کمال‌خان» و تبدیل آن به سد در حقیقت تلاشی برای ایجاد خشکسالی و افزایش ناامنی در شرق ایران دانست. تلاشی که به نظر می‌رسد تا فاجعه آن بیخ گوش و زیر چشم دولت‌ها و مسولان نرسد عمق بحران را باور نخواهند کرد. در حالی که طالبان آب رودخانه هیرمند را به روی ایران بسته بود، تنها کورسوی امید باقی‌مانده برای تالاب‌هامون، جریان رودخانه فراه بود اما اکنون سد «بخش‌آباد» که به دست طالبان و با همکاری ترکیه در حال ساخت است، تهدیدی مستقیم برای حیات سیستان به شمار می‌رود. این پروژه آبی، که هدفی جز انحصار کامل آب فراه ندارد، قرار است تمام سیلاب‌های این رودخانه مرزی را از‌هامون دریغ کند و آخرین نفس‌های این تالاب بین‌المللی را بگیرد. قطع آب فراه و سدسازی‌های بی‌رویه، به معنای خشک شدن کامل تالاب‌هامون و آغاز گردوغبارهای بی‌سابقه در سیستان خواهد بود. این بحران محیط‌زیستی، نتیجه سیاست‌هایی است که مماشات را بر مطالبه‌گری ترجیح داده‌اند و به همسایه‌ای میدان داده‌اند که نه اصول همسایگی می‌داند و نه به تعهدات بین‌المللی خود پایبند است.
کدام تفکر از طالبان به عنوان جنبش اصیل منطقه نام برد که حالا این جنبش به صورت آشکار تیغ بر روی منابع آبی ایران کشیده؟ در این شرایط که پروژه‌های آبی طالبان در افغانستان می‌تواند امنیت کشور را به‌خصوص در استان‌های شرقی دچار اختلال جدی کند؛ وزارت خارجه ایران تاکنون تقریبا هیچ واکنش شایسته‌ای از خود نشان نداده و دیپلماسی آبی کشور گویا هنوز و همچنان در خواب است
محمد درویش، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست نیز در روزهای اخیر به بحران پیش روی ایران واکنش نشان داده و می‌گوید:«مهم‌ترین اولویت حکومت افغانستان در دوره‌های مختلف مهار آب‌ها بوده است و این مسئله فقط مربوط به طالبان نیست؛ اقدامات و کمک‌های فنی ترکیه، هند، چین، آذربایجان و آمریکا هم در مهار آب‌ها به افغانستان کمک‌های فنی می‌کنند تا سدهای مورد نظر با سرعت بیشتری ساخته شوند و در حوزه آبخیز هیرمند که به سیستان و بلوچستان و زابل در کشور ما منتهی می‌شود، در حال ساخت ۷ سد جدید هستند و یکی از این سدها اخیرا افتتاح شد. »
ترکیه و خنجر از شرق در پهلوی منابع آبی ایران
در این بین ترکیه اما به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در جغرافیای آبی منطقه، نقش پررنگی در تحولات آبی افغانستان ایفا می‌کند. همکاری این کشور با طالبان در ساخت سدهای جدید، به‌ویژه در حوزه هیرمند و فراه‌رود، نه تنها تاثیر مستقیم بر منابع آبی ایران دارد بلکه روند تامین حق‌آبه ایران از این رودخانه‌ها را با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو کرده است.
سدسازی ترکیه در افغانستان، که خود محصول انتقال فناوری و منابع مالی از سوی آنکارا است، به‌صورت غیرمستقیم ایران را در موقعیت ضعف قرار می‌دهد.
هم چنین همکاری ترکیه با طالبان در ساخت سدهایی مانند سد کمال‌خان در افغانستان، جایی است که منابع آبی مشترک به‌طور فزاینده‌ای از دست ایران می‌روند.
ترکیه همچنین به‌طور مستقیم منابع آبی خود را با استفاده از سدهایش در رودخانه‌هایی مانند دجله و فرات به نفع خود به کار می‌گیرد، و همین سدها نیز تاثیرات زیادی بر تامین آب در ایران می‌گذارند. این بدان معناست که مدل دیپلماسی آبی که ترکیه در برابر همسایه اش ایران در پیش گرفته از یک سو به طور مستقیم غرب ایران را در فشار تامین آب قرار داده و از سوی دیگر در همکاری با طالبان شرق کشور را دچار تنش آبی می‌کند.
ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در جغرافیای آبی منطقه، نقش پررنگی در تحولات آبی افغانستان ایفا می‌کند. همکاری این کشور با طالبان در ساخت سدهای جدید، به‌ویژه در حوزه هیرمند و فراه‌رود، نه تنها تاثیر مستقیم بر منابع آبی ایران دارد بلکه روند تامین حق‌آبه ایران از این رودخانه‌ها را با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو کرده است
این وضعیت، تصویر روشنی از بحران آب در ایران ترسیم می‌کند. در حالی که ترکیه با پروژه‌های خود به‌ویژه سدهای متعدد در نواحی مرزی به بهره‌برداری از منابع آبی پرداخته، ایران با کمبود آب و مشکلات ناشی از عدم اجرای معاهدات گذشته روبه‌روست و سدهای ترکیه نه تنها منابع آبی ایران را تهدید می‌کنند، بلکه ناتوانی ایران در اعمال نظارت‌های بین‌المللی و پیگیری معاهدات آبی، وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.