جنگ ترکیه و اسرائیل در سوریه حتمی است؟

ساعت 24- افزایش نفوذ ترکیه در سوریه به تشدید تعارض منافع آنکارا و اسرائیل انجامیده. حمایت آنکارا از گروه‌هایی که به قدرت رسیدن آن‌ها می‌تواند به ضرر اسرائیل باشد، تنش‌ها را افزایش داده.

سوریه سال‌‌هاست که به محلی برای رقابت‌های منطقه‌ای کشورهای مختلف بدل شده است، بعد از حضور نظامی ایران و روسیه در این کشور، اکنون با سقوط دمشق، ترکیه دست بالا را در این سرزمین به دست آورده است.

اما همین تغییر باعث شده است تا بُعد جدیدی از تنش‌ در این کشور پدیدار شود. چندی است که در رسانه‌های اسرائیل و ترکیه از احتمال رویارویی مستقیم دو کشور سخن می‌رود، اما اخیرا یک گزارش احتمال آن را بسیار بالا دانسته است.

کمیته نِگل، که یک نهاد مشورتی تاثیرگذار اسرائیلی در حوزه امنیت ملی است، اخیراً هشدار تندی درباره احتمال وقوع درگیری بین دو کشور صادر کرده است. این گزارش که در ۱۷ دی به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و وزرای ارشد ارائه شد، نفوذ رو به گسترش ترکیه در سوریه را تهدیدی جدی برای امنیت اسرائیل توصیف کرد، حتی تهدیدی فراتر از ایران.

این گزارش به اتحاد ترکیه با گروه‌های مسلح در سوریه و جاه‌طلبی‌های گسترده‌تر ژئوپلیتیکی آن به‌عنوان عواملی برای وقوع درگیری اشاره کرده و هشدار داده است که تلاقی عملیات‌های ترکیه و اسرائیل می‌تواند به درگیری‌های ناخواسته منجر شود.

کمیته نِگل پیشنهاد افزایش بودجه دفاعی اسرائیل برای آماده‌سازی در برابر این «هشدار جدی» را مطرح کرده است. موضوعی که نتانیاهو نیز با آن موافق است و مقامات آنکارا فعلا در مقابلش سکوت کرده‌اند.

از نظر بسیاری از تحلیل‌گران نزدیک به حزب عدالت و توسعه، برای ترکیه، مشارکت در ساخت نظم سیاسی جدید در سوریه هم یک فرصت و هم یک ضرورت است. بخشی از این ضرورت از نگرانی مقام‌های این کشور از حمله احتمالی اسرائیل به ترکیه بر می‌خیزد.

پس از حمله ۱۵ مهر ۱۴۰۲ حماس به اسرائیل، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و هاکان فیدان، وزیر خارجه، بارها از تهاجم احتمالی اسرائیل، به این کشور ابراز نگرانی کرده‌اند. در یک سخنرانی آتشین، اردوغان اسرائیل را به توسعه‌طلبی متهم کرد و گفت: «نتانیاهو رویای گنجاندن آناتولی در طرح‌هایش را در سر دارد. » اما او تاکید کرد «اسرائیل دیر یا زود متوقف خواهد شد. »

در مقابل این سخنان، این آنکارا بود که در سوریه به دنبال منافع خود حرکت کرد. ترکیه حمایت‌های قابل توجهی از هیئت تحریر‌الشام برای دست یابی به قدرت در سوریه انجام داد. اما مقام‌ها و رسانه‌های این کشور نقش ترکیه در سوریه را ناشی از سه هدف کلیدی می‌دانند.

نخست، آنکارا تلاش دارد مرزهای جنوبی خود را تثبیت کرده و بازگشت پناهندگان سوری را مدیریت کند. دوم، ترکیه مصمم است گروه‌های کرد مسلح فعال در شمال سوریه را که تهدیدی وجودی تلقی می‌کند، «خنثی» کند. سوم، آنکارا می‌کوشد نارضایتی داخلی ناشی از وضعیت اقتصادی خود را کاهش دهد، وضعیتی که با توقف تجارت با اسرائیل وخیم‌تر شده است.

افزایش نفوذ ترکیه در سوریه به تشدید تعارض منافع میان این کشور و اسرائیل انجامیده است. حمایت آنکارا از گروه‌هایی که به قدرت رسیدن آن‌ها می‌تواند به ضرر اسرائیل باشد، تنش‌ها را افزایش داده است.

این در حالی است که اردوغان هم‌زمان برنامه‌های نظامی و دفاعی ترکیه را گسترش داده و توسعه برنامه موشکی با برد بیش از دو هزار کیلومتر را تسریع کرده است. او در ۱۶ دی‌ماه تاکید کرد که این برنامه‌ها برای تقویت توان دفاعی ترکیه ضروری است.شادمانی پناهجویان سوری و حامیان‌شان در محله‌ای در استانبول از سقوط رژیم بشار اسد

برای اسرائیل، نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه چالشی مستقیم برای محاسبات امنیتی آن است. کمیته نِگل حمایت ترکیه از گروه‌های مسلح را به‌عنوان نیرویی بی‌ثبات‌کننده توصیف کرده و آن را «در تضاد با منافع اسرائیل در منطقه» می‌داند. این گزارش پیشنهاد داده است که دولت این کشور هم باید بودجه نظامی را افزایش دهد و هم تجهیزات نظامی خود را.

پیشتر اسرائیل حمایت ترکیه از حماس را عامل تداوم بی‌ثباتی در کشور خود عنوان کرده بود. حالا از نظر اسرائیل در سوریه کسانی بر سر کار آمده‌اند که همان ایدئولوژی اخوانی حماس را یدک می‌کشند. اسرائیل گمان می‌کند که این رویکرد مشترک تهدیدهای مشترکی را نیز می‌تواند به دنبال داشته باشد. این موضوع یکی از دلایلی بود که در یک ماه گذشته ارتش این کشور زیرساخت‌ها و کارخانه‌های تسلیحاتی سوریه را هدف قرار داد.

از سوی دیگر اسرائیل با تعمیق روابط خود با نیروهای کرد مسلح در سوریه، که به‌عنوان وزنه‌ای متعادل‌کننده در برابر نفوذ ترکیه در سوریه عمل می‌کنند، در مقابل احتمال درگیری با این کشور، موضع جدیدی برای خود کسب کرده است. بااین‌حال، اعلام پیشرفت‌های موشکی توسط اردوغان نگرانی‌های اسرائیل را تشدید کرده است. نگرانی‌هایی که از نظر مقامات اسرائیل از جاه‌طلبی اردوغان به وجود می‌آیند، رویکردی که پیشتر اسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، آن را با صدام حسین مقایسه کرده بود.

در میدان نبرد، محوریت تمرکز اسرائیل بر مهار نیروهای نیابتی ایران در منطقه است. بااین‌حال، ردپای فزاینده ترکیه در سوریه این ماموریت را پیچیده می‌کند. همپوشانی مناطق عملیاتی، به‌ویژه در شمال شرقی سوریه، خطر درگیری‌های مستقیم یا نیابتی را افزایش می‌دهد. به گفته یکی از مقامات نظامی اسرائیل: «اقدامات ترکیه در سوریه کل استراتژی منطقه‌ای ما را به چالش می‌کشد. » سوریه به‌عنوان میدان نبرد

ترکیه و اسرائیل، هر یک با اهداف راهبردی متفاوت، در تلاش‌اند تا یا جایگاه خود را در سوریه تثبیت کنند یا به نگرانی‌های امنیتی خود در این کشور پاسخ گویند. ترکیه، با حضور گسترده در شمال سوریه و نفوذ بر دولت مستقر در دمشق، تلاش دارد امنیت مرزهای خود را تامین کرده و موقعیت منطقه‌ایش را تقویت کند.

از سوی دیگر، اسرائیل با نگرانی از یک اقدام علیه مرزهای خود توسط گروه‌های جهادی اسلام‌گرا، حدود یک ماه است که در فضای هوایی این کشور نقش بازی می‌کند در عین حال که می‌کوشد به واسطه حمایت از گروه‌های کرد مسلح در شمال شرق سوریه، قدرت گیری بیشتر ترکیه را مهار کند.

اما در دمشق به نظر نمی‌رسد که سیاستمداران جدید خواهان نبرد دیگری باشند. احمد الشرع، رهبر جدید سوریه، ضمن تاکید بر این موضوع در موقعیت‌های مختلف، در یکی از گفتگوهای خود با شبکه «العربیه» اعلام کرد که اقدام گروهش باعث شده است که اسرائیل و ترکیه در سوریه رویارو نشوند. اما با این حال بسیاری در ترکیه فکر می‌کنند حالا ترکیه به صورت عریان‌تری در تیررس اسرائیل قرار گرفته است.

تقابل ترکیه و اسرائیل در سوریه بازتابی از برخورد اهداف استراتژیک و منافع متضاد این دو کشور است. ترکیه، با حضور گسترده در شمال سوریه و نفوذ بر دولت مستقر در دمشق، به‌دنبال بازتعریف موقعیت خود در این کشور، سرکوب گروه‌های کرد مسلح و تقویت نفوذ منطقه‌ایش است.

در مقابل، اسرائیل با تمرکز بر مهار نفوذ گروه‌های اسلام‌گرا و حفاظت از مرزهای شمالی، به‌طور فزاینده‌ای در تضاد با استراتژی‌ ترکیه قرار گرفته است. نگرانی تل‌آویو از گسترش جریان‌های اسلام‌گرا، به‌ویژه ایدئولوژی دولت سوریه که همخوانی‌هایی با ترکیه و حماس دارد، تنش‌ها میان این دو کشور را تشدید کرده است.

مناطق تحت کنترل کردها در سوریه اکنون به کانون اصلی رقابت میان دو کشور تبدیل شده‌ است. ترکیه این مناطق را تهدیدی برای امنیت خود می‌داند و با عملیات نظامی مکرر در تلاش برای تضعیف نیروهای کرد است و احتمال دارد به زودی عملیات گسترده‌تری علیه آن‌ها انجام دهد. از سوی دیگر، اسرائیل، کردها را هم‌پیمان خود می‌داند و به واسطه تقویت این نیروها در مهار ترکیه می‌کوشد. در صورت عدم دخالت جدی آمریکا برای مدیریت این وضعیت، یک نبرد احتمالی در این مناطق می‌تواند به تنش‌های گسترده‌تر منطقه‌ای منجر شود.