نفت؛ سقوط مرگ بار یا صعود بزرگ

ساعت 24 - نفت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع انرژی در جهان، همچنان نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی کشورها ایفاء می‌کند. با این حال، این صنعت با چالش‌های جدی مواجه شده است که می‌تواند آینده آن را به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد. از یک سو، نوآوری‌های فناورانه در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و فشارهای زیست‌محیطی تهدیدی برای ادامه رشد این صنعت محسوب می‌شود، و از سوی دیگر فرصت‌های نوآورانه در فنآوری‌های استخراج و بهره‌برداری می‌تواند صنعت نفت را از افول حفظ کند.

از یک سو، نوآوری‌های فناورانه در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و فشارهای زیست‌محیطی تهدیدی برای ادامه رشد این صنعت محسوب می‌شود، و از سوی دیگر فرصت‌های نوآورانه در فنآوری‌های استخراج و بهره‌برداری می‌تواند صنعت نفت را از افول حفظ کند. تغییرات اقلیمی و تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت نفت است. 1- توسعه فنآوری‌هایی مانند سلول‌های خورشیدی و باتری‌های ذخیره انرژی، به‌همراه کاهش هزینه‌های تولید انرژی خورشیدی، باعث شده است تا این منابع به گزینه‌ای جذاب برای تامین انرژی تبدیل شوند. بسیاری از کشورها نیز قوانین جدیدی برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی تصویب کرده‌اند. این مقررات می‌توانند منجر به کاهش تقاضا برای نفت و کاهش سودآوری صنعت نفت شوند. 2- به‌طور خلاصه تهدیدهای اصلی صنعت نفت شامل موارد زیر است: • با افزایش آگاهی جهانی نسبت به تغییر اقلیم، فشارها برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی شدت گرفته است. توافقنامه پاریس (سال 2015) و تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تهدید بزرگی برای صنعت نفت به‌شمار می‌روند. از سوی دیگر کشورهای زیادی به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد و خورشید حرکت کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در سال 2020، تولید برق از منابع تجدیدپذیر در «اتحادیه اروپا» برای اولین بار از سوخت‌های فسیلی پیشی گرفت. هر چند که سال 2020 با توجه به شیوع بیماری کووید-19 نمی‌تواند نمونه مناسبی از الگوی روند جهانی مصرف انرژی باشد. • توسعه فنآوری‌های جدید در حوزه ذخیره‌سازی انرژی و افزایش کارایی سلول‌های خورشیدی، انرژی‌های تجدیدپذیر را اقتصادی‌تر کرده است. به‌طور مثال، هزینه تولید انرژی خورشیدی در دهه اخیر میلادی 89 درصد کاهش یافته است. • بسیاری از کشورها قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و حمایت از انرژی‌های پاک وضع کرده‌اند. «اتحادیه اروپا» تا سال 2030، قصد دارد مصرف سوخت‌های فسیلی را به میزان 55 درصد کاهش دهد. 3- فرصت‌هایی نیز در این صنعت وجود دارد. فنآوری‌هایی مانند حفاری افقی و شکافت هیدرولیکی به صنعت نفت کمک کرده‌اند تا بتواند از منابع غیرمتعارف نفت استخراج کند و بازدهی تولید را افزایش دهد. این نوآوری‌ها به کشورهایی مانند ایالات متحده امکان داده تا به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان تبدیل شوند. همچنین تقاضای رو به رشد برای محصولات پتروشیمی مانند پلاستیک‌ها و کودهای شیمیایی نشان‌دهنده فرصت‌های زیادی برای صنعت نفت است. 4- با افزایش تقاضا برای این محصولات، سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی می‌تواند به افزایش سودآوری صنعت کمک کند. همچنین همکاری بین شرکت‌های نفتی و جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی نیز می‌تواند به توسعه و نوآوری‌های بیشتر در این صنعت منجر شود. نمونه‌ای از این همکاری‌ها بین شرکت «سعودی آرامکو» و شرکت‌های نفتی بین‌المللی مانند «شل» و «توتال انرژیز» قابل مشاهده است. 5- به‌طور خلاصه فرصت‌های اصلی صنعت نفت شامل موارد زیر است: • فنآوری‌های جدید مانند حفاری افقی و هیدرولیک شکافت، امکان استخراج نفت از منابع غیرمتعارف را فراهم کرده و بازدهی تولید را افزایش داده است. • با افزایش تقاضا برای محصولات پتروشیمی، سرمایه‌گذاری در این بخش همچنان سودآور به‌نظر می‌رسد. به‌عنوان مثال، ارزش بازار جهانی محصولات پتروشیمی تا سال 2027 به 758.3 میلیارد دلار خواهد رسید. • همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به اشتراک‌گذاری فنآوری‌ها و کاهش هزینه‌های تولید کمک کند. شرکت‌های نفتی می‌توانند از این مشارکت‌ها برای جذب نوآوری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های جدید استفاده کنند. 6- اگرچه انرژی خورشیدی به‌عنوان یک راه‌حل تجدیدپذیر مطرح شده، این منبع هنوز نتوانسته است به‌طور کامل جایگزین سوخت‌های فسیلی شود. اگرچه رشد تولید انرژی خورشیدی در دهه اخیر بسیار چشمگیر بوده و قیمت‌ها به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است، اما همچنان مشکلاتی وجود دارد که نشان می‌دهد انرژی خورشیدی به تنهایی قادر به پاسخگویی به نیازهای انرژی جهان نیست. انرژی خورشیدی نمی‌تواند به‌طور مستقیم در حمل‌ونقل یا صنایع سنگین استفاده شود. به این منظور، فنآوری‌های جانبی مانند باتری‌های ذخیره‌ساز و هیدروژن سبز موردنیاز هستند که هنوز به مرحله بلوغ و مقیاس وسیع نرسیده‌اند. 7- به‌طور خلاصه محدودیت‌های انرژی خورشیدی شامل موارد زیر است: • انرژی خورشیدی به‌دلیل وابستگی به تابش خورشید در برخی مناطق یا در شرایط آب‌وهوایی نامساعد، مانند روزهای ابری یا شب، کارآیی مناسبی ندارد. برای غلبه بر این چالش، نیاز به سیستم‌های پشتیبان و ذخیره‌سازی انرژی داریم که هزینه‌ها را افزایش می‌دهند. • رشد سریع انرژی خورشیدی در دهه گذشته قابل توجه بوده، اما همچنان فنآوری‌هایی مانند باتری‌های ذخیره‌سازی و زیرساخت‌های حمایتی به‌اندازه کافی توسعه نیافته‌اند تا بتوانند تقاضای جهانی را به‌طور کامل برآورده کنند. • در راستای بهره‌برداری کامل از انرژی خورشیدی، نیاز به فنآوری‌های دیگری مانند الکترولیزرها برای هیدروژن و باتری وجود دارد تا بتوانند انرژی را ذخیره کرده و در مواقع کمبود، به مصرف برسانند. • هرچند هزینه تولید برق خورشیدی به‌شدت کاهش یافته، اما نصب سیستم‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ هنوز نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بزرگی است که برای بسیاری از کشورها قابل دسترسی نیست. 8- قطع ناگهانی عرضه نفت می‌تواند پیامدهای سنگینی برای اقتصاد جهانی داشته باشد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه برای توسعه خود نیاز به درآمدهای نفتی دارند. به‌طور خلاصه پیامدهای قطع ناگهانی نفت شامل موارد زیر است: • قطع ناگهانی عرضه نفت می‌تواند به افزایش شدید قیمت انرژی منجر شود که این امر تاثیرات منفی بر اقتصاد جهانی خواهد داشت. در دهه 1970، بحران نفتی به رکود اقتصادی جهانی منجر و بیکاری افزایش یافت. • بسیاری از صنایع کنونی وابسته به نفت هستند. به‌عنوان مثال، صنعت خودروسازی به‌شدت به محصولات پتروشیمی وابسته است و بدون نفت، تولید خودروها به‌صورت فعلی احتمالاً متوقف خواهد شد. • کشورهایی که اقتصاد آن‌ها به‌شدت به صادرات نفت وابسته است، در صورت کاهش شدید قیمت نفت یا قطع ناگهانی آن با بحران‌های اقتصادی مواجه خواهند شد. نمونه‌ای از این کشورها ونزوئلا است که به‌دلیل کاهش قیمت نفت با بحران‌های شدید اقتصادی و اجتماعی مواجه شد. 9- نفت همچنان یک منبع حیاتی برای تامین انرژی جهانی است و نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارد. اگرچه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی به‌عنوان جایگزینی مناسب مطرح شده‌اند، اما همچنان محدودیت‌های زیادی برای جایگزینی کامل آن‌ها وجود دارد. از سوی دیگر، قطع ناگهانی نفت می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای اقتصاد جهانی داشته باشد. بنابراین، یک گذار تدریجی به‌سوی تجدیدپذیرها همراه با حفظ صنعت نفت، می‌تواند بهترین راهکار برای مواجهه با چالش‌های آینده باشد. تهیه و تنظیم: آریا کیا، دانشجوی دکتری مهندسی سیستم‌های انرژی دانشگاه صنعتی شریف حسن راعی، کارشناس فنآوری‌های اقلیم و محیط‌زیست مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری عباس ملکی، استاد سیاستگذاری انرژی دانشگاه صنعتی شریف