ماموریت فشرده سرگئی لاوروف در تهران
ساعت ۲۴- سرگئی لاوروف در حالی در جامه نماینده دیپلماتیک کرملین تور منطقه‌ای خود را آغاز کرده که به نظر می‌رسد حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید شکاف عظیمی در جبهه منسجم اروپا و آمریکا علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین ایجاد کرده و شرایط جدید بر اعتماد به نفس مسکو برای بازگشت مقتدرانه به صحنه معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای افزوده است.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه امروز برای نخستین بار از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم مهمان سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران خواهد بود. هرچند رفت و آمد میان مقام‌های ایران و روسیه امری طبیعی به نظر می رسد اما شاید شرایط ویژه منطقه‌ای و بین المللی و البته وضعیت منحصر به فردی که تهران و مسکو هر کدام از جنبه‌های مختلف در حال تجربه آن هستند، این پرسش را پررنگ می‌کند که چه انگیزه‌ای دیپلمات ۷۴ ساله روس را در این روزهای پرکار برای مسکو، به تهران کشانده است؟
پاسخ مقام‌های رسمی ایران و روسیه به این پرسش چندان پیچیده نیست. میان ایران و روسیه پرونده‌های مشترک بیشمار وجود دارد؛ از جزئیات اجرایی شدن معاهده مشارکت جامع راهبردی که در نخستین سفر دو جانبه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان به مسکو در کرملین میان روسای جمهور ایران و روسیه امضا شد تا مقابله با تحریم‌های یکجانبه غرب به عنوان اعضای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چون اوراسیا، بریکس و شانگهای، از وضعیت مذاکرات برای احیای برجام یا توافقی مشابه به منظور رفع تحریم ایران تا فرجام حضور در سوریه بدون بشار اسد و البته چند و چون تغییر معادلات در غرب آسیا در پرتو جنگ غزه.
همزمان با سفر لاوروف به تهران، وزارت امور خارجه روسیه جزئیات بیشتری را درباره دستور کار این سفر منتشر کرد. به گزارش ایرنا از وزارت امور خارجه روسیه، در بیانیه مطبوعاتی این وزارتخانه آمده است: وزیران امور خارجه دو کشور در تهران به طور مفصل در مورد دستور کار دوجانبه روابط روسیه و ایران که با امضای یک توافقنامه بنیادین جدید بین دولتی در ۱۷ ژانویه برابر با ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ در مسکو رسماً به سطح مشارکت راهبردی جامع رسیده است، گفت‌وگو خواهند کرد.
در این بیانیه آمده است: گفت‌وگوهای طرفین در راستای گسترش بیشتر همکاری‌های تجاری و اقتصادی سودمند دوجانبه در زمینه اجرای پروژه‌های مشترک کلیدی در زمینه‌های انرژی و حمل‌ونقل متمرکز خواهد بود.
وزارت امور خارجه روسیه همچنین اعلام کرد: طرفین در مورد تعدادی از موضوعات جاری بین المللی از جمله وضعیت سوریه، قفقاز، افغانستان، یمن، خلیج فارس، حل و فصل بحران در خاورمیانه، مساله دریای خزر و وضعیت فعلی برجام تبادل نظر خواهند کرد.
مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی‌های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است. دولت موقت در سوریه اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط‌های احتمالی را در خود جا داده است.
همه ماجرا اما در این پاسخ‌های رسمی قابل تحلیل و تفسیر نیست. وزیر خارجه روسیه در قالب یک به اصطلاح تور منطقه‌ای و پس از حضور در ریاض و آنکارا به تهران می آید. سر نخ اصلی این معادله شاید در ریاض باشد؛ میزبان نخستین دیدار رسمی وزرای خارجه فدراسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا در دولت دوم دونالد ترامپ.
هیچ کس نمی داند در مذاکرات پشت درهای بسته که به پیشنهاد محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی در پایتخت عربستان برگزار شد چه گذشته است اما بی شک سرنوشت جنگ روسیه در اوکراین که البته مسکو با عنوان عملیات ویژه نظامی از آن یاد می‌کند تنها یکی از پرونده‌های قطور روی میز بوده است.
پس از انجام این مذاکرات بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با بیان اینکه در گفت‌وگوی مسکو و واشنگتن نیاز به واسطه وجود ندارد، گفت: هدف و موضوع مورد بحث در نشست ریاض بازگرداندن اعتماد بین روسیه و آمریکا بود؛ هیات روسی گفته است که نمایندگان ایالات متحده در مذاکرات ریاض برای همکاری مشترک آماده بوده‌اند. روسیه اولین گام را برای از سرگیری همکاری با ایالات متحده در زمینه‌های مختلف مورد علاقه دوجانبه از جمله خاورمیانه برداشته است.
واقعیت آن است که ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ برگ برنده‌های بسیاری برای معامله با یکدیگر دارند اما ایران در کجای این معادله قرار دارد؟ بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده بخشی از اولین گفت و گوی تلفنی روسای جمهور روسیه و آمریکا به ایران اختصاص داشته و بر همین اساس می‌توان حدس زد که «با ایران چه کنیم؟» یکی از پرسش‌های وزیرخارجه آمریکا از لاوروف در ریاض بوده‌باشد.
به نظر می‌رسد دونالد ترامپ، سیاست کلان دولت دوم خود در قبال ایران را بر پایه اجرای سختگیرانه سیاست موسوم به فشار حداکثری تعریف کرده اما با یک تفاوت کوچک؛ تلاش برای در منگنه قرار دادن کامل ایران در میدان تحریم اما ابراز تمایل همزمان برای گفت و گو با تهران در صحنه رسانه ای.
بر همین اساس بود که رئیس جمهور آمریکا همزمان که مقابل دوربین خبرنگاران رسانه‌های امریکایی به تعریف و تمجید از مردم ایران پرداخت و خود را مشتاق توافق نشان داد، دستور اجرای یکی از سختگیرانه ترین بخشنامه‌های تحریمی علیه ایران را هم صادر کرد. پاسخ فوری تهران به این اقدام ساکن جدید کاخ سفید مشخص بود:«تحت زور و فشار مذاکره نمی‌کنیم.»
با این اوصاف، در شرایطی که ایران و آمریکا ظاهرا در یک بن بست دیپلماتیک قرار گرفته‌اند، وزیر خارجه روسیه در فاصله زمانی میان نشست اول و دوم خود با همتای آمریکایی به تهران می آید تا همتای ایرانی خود را ببیند. هرچند که روسیه به شکل سنتی و در باور عمومی نقش میانجی و واسطه میان تهران و واشنگتن را برعهده نداشته اما در یک بازه زمانی از همزمانی دولت سیزدهم در ایران و حضور جو بایدن در کاخ سفید، مسکو تا حدودی این نقش را در کنار سایر کانال‌های مذاکره غیر مستقیم میان ایران و آمریکا برعهده داشت.
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه‌ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ناچیز می‌دانند اما آنچه که می‌تواند مانع از ورود پرونده هسته‌ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست، بلکه لاوروف می‌تواند برآورد خود از رویکرد احتمالی دولت ترامپ در قبال ایران و سناریوهای محتمل را به طرف ایرانی منتقل کرده و نقشه راه مطلوب و مدنظر ایران را هم دریافت و به همین سبک به اطلاع طرف امریکایی برساند.
نکته قابل توجه اینجاست که برخلاف مذاکرات اولیه برای حصول برجام که انسجام نسبی در جبهه ۱+۵ به چشم می خورد این بار نه تنها ایران، آمریکا را به دلیل خروج از برجام عضوی مشروع نمی داند بلکه تروئیکای اروپایی نیز تمایل چندانی برای نشستن پشت میز مذاکره با نماینده روسیه به واسطه جنگ اوکراین ندارند.
با اینهمه گفت و گو میان ایران و سه کشور اروپایی درباره چند و چون از سرگیری مذاکره برای احیای برجام یا توافقی مشابه مبتنی بر فرمول برجام، ادامه دارد و به گفته کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین الملل وزارت خارجه سومین دور این گفت و گوها روز گذشته (دوشنبه ۶ اسفندماه) در ژنو برگزار شده است.
سفیر روسیه در تهران با آگاهی از موضع سه کشور اروپایی در این باره اخیرا در مصاحبه‌ای با یک رسانه روسی هشدار داده بود که حذف روسیه و چین از مذاکرات رفع تحریم ایران ممکن نیست و این مذاکرات بدون این دو کشور به نتیجه نخواهد رسید.
هرچند که شناسایی مخاطب اصلی این هشدار روسیه آسان نیست اما تهران همواره پس از انجام گفت و گو با تروئیکای اروپایی، روسیه را در جریان جزئیات قرار داده است و این بار نیز حضور لاوروف در تهران یک روز پس از رایزنی‌های غریب آبادی در ژنو می‌تواند به فرصتی برای ارائه گزارشی به او در این خصوص تبدیل شود.
اروپا با نگرانی مذاکرات روسیه و آمریکای ترامپ را نگاه می‌کند و همانطور که خبرگزاری رویترز اخیرا در گزارشی به آن پرداخته برداشته شدن احتمالی تحریم‌های روسیه از سوی آمریکا، برای اروپا، چالش برانگیز است چرا که رفع تحریم اقتصاد این کشور را تقویت و ارتش آن را احیا می‌کند و به چالش‌های راهبردی اروپا می‌افزاید. در بخشی از گزارش رویترز در این باره آمده است: «اروپا از زمان پایان جنگ جهانی دوم، توانسته با کمک برادر بزرگتر خود یعنی آمریکا، در مقابل روسیه بایستد اما اکنون با افراد متفاوتی در کاخ سفید و کاخ کرملین مواجه است که مقاومت در مقابل آن‌ها نیازمند پول، اراده و اتحاد سیاسی است.»
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه‌ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ضعیف می‌دانند اما آنچه که می‌تواند مانع از ورود پرونده هسته‌ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست.همزمان با برگزاری دور نخست مذاکرات میان وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض و انتقادهای تند و تیز دونالد ترامپ از رئیس جمهور اوکراین، اتحادیه اروپا همزمان با سومین سالگرد آغاز جنگ اوکراین، روز دوشنبه۶ اسفند شانزدهمین بسته تحریمی خود علیه روسیه را تصویب کرد. شورای اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد که این مجموعه از اقدامات محدودکننده به‌منظور تضعیف توانایی مسکو در ادامه جنگ علیه اوکراین طراحی شده است.
برای اروپا نه فقط نحوه همکاری روسیه و آمریکای ترامپ در پرونده اوکراین و دامنه همکاری‌های اقتصادی آن‌ها بلکه نوع مواجه آن‌ها با ماجرای ایران که شاید اروپا را به حاشیه براند نیز باعث نگرانی است.
در حوزه مذاکرات برای احیای برجام و معکوس شدن ساعت شنی که می‌تواند این پرونده را تا اکتبر ۲۰۲۵ به ایستگاه بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران و واکنش تند و تیز تهران برساند، موضع روسیه قابل توجه است. روسیه از مخالفان خارج شدن برنامه هسته‌ای ایران از چارچوب تحت نظارت آژانس بین المللی انرژِی اتمی است و همزمان که نماینده روسیه در این نهاد نظارتی هسته‌ای دائما بر اشتباه بودن ادعاهای غرب در خصوص غیر صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تاکید می‌کند اما مسکو از پررنگ شدن بحث ها درباره تغییر دکترین هسته‌ای در ایران و خروج این کشور از ان پی تی هم حمایت نمی کند. لذا به نظر می‌رسد یکی از پیام‌های لاوروف به عراقچی در مدت زمان حضور در تهران می‌تواند این موضوع باشد.
شاید تجربه تاریخی ثابت کرده که روسیه در مقام توجه به تامین منافع ملی خود از بهبود رابطه ایران با غرب استقبال نکرده و نمی کند اما همزمان خارج شدن این رابطه از حالت مدیریت شده نیز مطلوب مسکو نیست.
با سوریه پسا اسد چه کنیم؟
یکی دیگر از پرونده‌های غیردوجانبه میان ایران و روسیه که می‌تواند بخش قابل توجهی از رایزنی‌های لاوروف و عراقچی را در تهران به خود اختصاص دهد، بحث سوریه پسا اسد است.
حضور بشار اسد در راس قدرت در سوریه، ایران و روسیه را البته با انگیزه‌ها و اهداف مختلف در کنار هم قرار داده بود اما خروج او از قدرت هرچند تهران و مسکو را در دو جبهه متفاوت قرار نداده اما مسکو شیوه متفاوتی از تهران را در مواجه با دولت موقت نشسته بر راس قدرت در دمشق انتخاب کرد و در حالی که تماس‌ها میان تهران و دمشق با واسطه انجام می‌شود روسیه تماس‌های مستقیمی با دولت احمد الشرع دارد.
گزارش‌های رسیده حاکی از آن است که مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی‌های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است.
دولت موقت در سوریه به سرپرستی احمد الشرع اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط‌های احتمالی را در خود جا داده است.
سرگئی لاوروف در جامه نماینده دیپلماتیک کرملین در حالی تور منطقه‌ای خود را آغاز کرده که به نظر می‌رسد حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید شکاف عظیمی در جبهه منسجم اروپا و آمریکا علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین ایجاد کرده و همین وضعیت بر اعتماد به نفس مسکو برای بازگشت مقتدرانه به صحنه معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای افزوده است.
باید دید که نقشه راه جمهوری اسلامی ایران برای بازی هوشمندانه در زمین پیش رو و در راستای تامین منافع ملی خود چیست؟
ایرنا
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.