سقوط همزمان رشد نفت و تولید ملی

ساعت 24 - تازه‌ترین گزارش پژوهشکده پولی و بانکی وابسته به بانک مرکزی با عنوان «کنون‌بینی شاخص فعالیت بخش‌های مختلف اقتصاد ایران» نشان می‌دهد، رشد تولید ناخالص داخلی در دی‌ماه امسال 7/‏1‌درصد بوده است که نسبت‌به دی‌ماه سال گذشته 2/‏2 واحد‌درصد کاهش را تجربه کرده است. این عدد نشان می‌دهد رشد تولید ناخالص داخلی در دی‌ماه امسال نسبت به دی‌ماه سال قبل از نصف هم کمتر شده است.

می‌توان گفت با توجه به اعداد رشد تولید ناخالص داخلی در دی‌ماه شاهد سقوط رشد تولید ملی هستیم. برپایه گزارش یادشده بیشترین سقوط در میان بخش‌های مختلف مربوط به بخش نفت است. در گزارش پژوهشکده پولی و بانکی آمده است: رشد بخش نفت که در دی‌ماه 1402 برابر با 3/‏13‌درصد بوده در دی‌ماه امسال به 3/‏4‌درصد رسیده که کمی بیشتر از 30‌درصد رشد سال گذشته است. در ادامه گزارش یادشده را به همراه برخی از نمودارها می‌خوانید. وجود اطلاعات و آمار بهنگام اقتصاد کلان در تصمیم‌ها و سیاستگذاری‌های اقتصادی اهمیت و اثرگذاری قابل‌ملاحظه‌ای دارد. در این راستا، مراجع رسمی آماری در کشور به انتشار رسمی داده‌های مربوط به اقتصاد کلان مانند حساب‌های ملی اقدام می‌کنند اما ضعف این داده‌ها این است که عمدتا تواتر فصلی یا سالانه دارند و با تاخیر چندماهه از انتهای دوره منتشر می‌شوند. این انتشار با وقفه داده‌ها تبیین‌کننده واقعیت‌های دوره‌های گذشته است و نمی‌تواند اطلاعات دقیقی از وضعیت کنونی اقتصاد در اختیار بگذارد.

برای برطرف کردن خلا نبود اطلاعات درباره وضعیت کنونی اقتصاد، در مطالعات مختلف، رویکردهای کنون‌بینی پیش گرفته می‌شود. پایه اصلی کنون‌بینی به‌کارگیری اطلاعات در دسترس با تواتر بالا و تاخیر انتشار کم به منظور به دست آوردن برآورد زودهنگام از متغیرهای مهم است. ارزش کنون‌بینی این است که قبل از انتشار داده‌های رسمی می‌تواند وضعیت فعلی را تبیین کند. در این گزارش با استفاده از داده‌های در دسترس و با تواتر بالا، شاخص‌های بهنگام برای تبیین وضعیت متغیرهای مهم اقتصاد کلان ارائه شده است. بنابراین از داده‌های مربوط برای ساخت شاخص‌های فعالیت بخش‌های خدمات، صنعت، نفت و کشاورزی استفاده شده است. از تجمیع شاخص‌های این بخش‌ها، برآوردی از شاخص تولید ناخالص داخلی نیز در این گزارش ارائه شده است. ویژگی اصلی این گزارش این است که از داده‌های در سطح خرد در حوزه‌های مختلف استفاده شده است منابع داده‌ای استفاده‌شده برای برآوردها به شرح زیر است: – داده‌های ماهانه تراکنش (مبلغ و تعداد) شاپرک به تفکیک ۲۸۱ صنف در بازه ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ – داده‌های ماهانه تجارت خارجی اعم از صادرات و واردات به تفکیک کدهای تعرفه (کد HS شش رقمی) از ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ – داده‌های ماهانه حمل‌ونقل جاده‌ای (آمار ترددشماری انواع وسایل نقلیه) از ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ برای برآورد شاخص فعالیت بخش نفت، از داده‌های میزان تولید نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی ایران نیز استفاده شده است. در واقع در این گزارش، از مجموعه داده‌های اقتصادی- که با تواتر ماهانه منتشر می‌شوند- برای شاخص‌سازی و بهره‌گیری از محتویات اطلاعات این داده‌ها (با حجم گسترده) از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و همچنین روش‌های اقتصادسنجی استفاده شده است (منابع داده‌ها و نحوه ساخت شاخص‌ها به اختصار در پیوست گزارش آمده است.) ارزیابی برون‌نمونه‌ای از شاخص‌های محاسبه‌شده نشان داده است که این شاخص‌ها می‌توانند برآورد کم‌خطایی از آمارهای رسمی بخش‌های ذکرشده باشند و بنابراین حاوی اطلاعات ارزشمند برای سیاستگذاران اقتصادی و مدیران بنگاه‌های تولیدی و مالی هستند. شاخص فعالیت بخش خدمات رشد بخش خدمات در سه‌ماهه منتهی به دی به 7/‏2‌درصد رسید که نسبت به رشد پاییز 1/‏2‌درصد افزایش داشته است (شکل 1). براساس آمار حساب‌های ملی بانک مرکزی، رشد بخش خدمات در تابستان 1403 برابر 5/‏2‌درصد بوده است. رشد سه‌ماهه منتهی به دی بیشترین رشد بخش خدمات در شش‌ماه اخیر بوده است. براساس آمار شاپرک، ارزش اسمی تراکنش‌های شاپرک در سه‌ماهه منتهی به دی نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۴۴‌درصد رشد داشته است که با توجه به اینکه رشد سطح عمومی قیمت‌ها پایین‌تر از این رشد است، می‌توان گفت در این دوره فعالیت در بخش‌های خدماتی نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. همچنین تعداد تراکنش‌ها نیز در این دوره ۴‌درصد رشد داشته است. بررسی آمار زیربخش‌های مهم بخش خدمات می‌تواند دید بهتری از نوسانات این بخش ارائه دهد. بخش خرده‌فروشی و عمده‌فروشی: ارزش اسمی تراکنش‌های بخش خرده‌فروشی و عمده‌فروشی در سه‌ماهه منتهی به دی۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۵‌درصد رشد داشته که با توجه به تورم، می‌توان گفت ارزش حقیقی تراکنش‌ها تقریبا معادل رشد قیمت‌ها افزایش داشته است. البته رشد دی نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۹‌درصد بوده که نسبت به رشد ماه‌های قبل بیشتر بوده است. بخش حمل‌ونقل: ارزش تراکنش‌های بخش حمل‌ونقل در سه‌ماهه منتهی به دی‌ماه سال جاری، 6/‏17‌درصد نسبت به مدت مشابه قبل رشد داشته است که نشانه کاهش فعالیت‌ها در این زیربخش است. به علاوه، رشد تعداد تردد ماشین‌های سنگین در جاده‌های کشور که نیمه ابتدای سال (نسبت‌به مدت مشابه سال قبل) مثبت و حدود 1/‏3‌درصد برآورد شد، در پاییز منفی شده و به 2/‏3-درصد رسید و براساس آخرین آمار در دی نیز این رشد منفی تشدید شد و به 7/‏5-‌درصد کاهش یافت. فعالیت‌های املاک و مستغلات: ارزش اسمی تراکنش‌های آژانس‌های فروش، مدیریت و اجاره املاک که در سه‌ماهه ابتدایی سال (نسبت‌به مدت مشابه سال قبل) تنها ۶‌درصد رشد کرده بود، در سه‌ماهه تابستان ۱۴۰۳ بیش از ۶۲‌درصد رشد داشته است. همچنین، رشد پاییز ۵۵‌درصد بوده است. البته در دی، این رشد کاهش یافته و به ۳۹‌درصد رسیده است. بنابراین، با توجه به تورم حدود ۴۰‌درصدی بخش مسکن (به روایت مرکز آمار)، می‌توان گفت رشد مثبت فعالیت‌های این بخش در پاییز به رشد بخش خدمات کمک کرده است؛ اگرچه با توجه به آمار دی مشخص است که این رشد رو به کاهش است. بخش مالی: ارزش اسمی تراکنش‌های این زیربخش در سه‌ماهه ابتدایی سال نسبت به مدت مشابه سال قبل تنها 2/‏1‌درصد رشد کرده بود. در سه‌ماهه دوم ۱۴۰۳، رشد این بخش نیز دچار تحول مثبت شده و رشد ارزش تراکنش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از ۶۰‌درصد رسیده است. در پاییز نیز ارزش تراکنش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دو برابر شده است این زیر بخش در کنار بخش املاک و مستغلات، رشد قابل‌توجهی در افزایش ارزش تراکنش‌ها داشته است. شاخص فعالیت صنایع و معادن رشد شاخص فعالیت بخش صنایع و معادن در سه‌ماهه منتهی به دی1403 نسبت به مدت مشابه سال قبل 7/‏1درصد برآورد شده است که نسبت به رشد این بخش در پاییز تغییری نداشته است. بانک مرکزی نیز رشد ارزش‌افزوده این بخش در تابستان را 7/‏1درصد گزارش کرده که کمتر از رشد بهار بوده است. به نظر می‌رسد رشد منفی این بخش علاوه بر پاییز در ماه‌های زمستان نیز ادامه پیدا کند. یکی از آمارهای به‌روز در بخش صنایع و معادن آمار تولید و فروش شرکت‌های بورسی است که به کمک آن می‌توان ترکیب و منبع تغییرات رشد در این بخش را بررسی کرد. براساس این آمار، در سه‌ماهه منتهی به دی 1403 به‌جز صنایع شیمیایی و لاستیک و پلاستیک، رشد تولید سایر صنایع منفی گزارش شده است. تقریبا در همه صنایعی که رشد منفی داشتند، موجودی انبار نیز کاهش یافته و به این معنی است که محدودیت‌های سمت عرضه مانند کمبود انرژی (برق، گاز و…) مانع اصلی رشد منفی این صنایع بوده است. شاخص فعالیت بخش نفت براساس برآوردهای مبتنی‌بر اطلاعات به‌روز در دسترس از بخش نفت، رشد شاخص فعالیت بخش نفت در سه‌ماهه منتهی به دی 3/‏4 درصد برآورد شده است. این آمار برای سه‌ماهه تابستان 8/‏11درصد بوده است این آمار از روند نزولی رشد این بخش نشان دارد. رشد ارزش‌افزوده بخش نفت در حساب‌های ملی بانک مرکزی در تابستان 1403 معادل 8/‏8 درصد گزارش شده است. براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، رشد تولید نفت‌خام ایران در سه ماهه انتهای 2024 نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 7/‏6 درصد برآورد می‌شود. این رشد در نه‌ماهه ابتدایی 2024 حدود 8/‏18درصد بوده است که نشان از کاهش رشد این بخش دارد. براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، رشد تولید نفت ایران در ژانویه 2025 نسبت به مدت مشابه سال قبل 5/‏5 درصد بوده است. این رشد براساس آمار اوپک 3/‏3 درصد است. شاخص فعالیت بخش کشاورزی براساس برآوردهای انجام‌شده رشد تولید بخش کشاورزی در سه ماهه منتهی به دی 1403 به 1/‏2 درصد رسیده است. این رشد در سه‌ماهه تابستان 9/‏1درصد بوده است، رشد بخش کشاورزی در سه‌ماهه تابستان براساس حساب‌های ملی بانک مرکزی 8/‏2 درصد گزارش شده که نسبت به رشد بهار روند صعودی داشته است. برخلاف سال آبی گذشته (منتهی به شهریور1403)، وضعیت بارندگی در کشور در چهار ماهه ابتدای سال آبی جدید (مهر تا دی1403) مناسب نبوده و نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش داشته است. بنابراین در صورت ادامه وضعیت موجود در بارندگی‌ها، با وجود اینکه رشد بخش کشاورزی در سال 1403 مثبت خواهد بود، رشد این بخش در سال آتی با توجه به کاهش بارندگی‌ها می‌تواند کاهش یابد. شاخص تولید ناخالص داخلی با توجه به برآورد رشد بخش‌های مختلف، می‌توان برآوردی از رشد تولید ناخالص داخلی ارائه داد. بر این اساس رشد سه‌ماهه منتهی به دی 1403 معادل 7/‏1درصد برآورد می‌شود که نسبت‌به رشد سه‌ماهه پاییز (2/‏1درصد) اندکی افزایش داشته است.