افتتاح خط لوله گاز ایغدیر-نخجوان؛ آیا ایران را تضعیف می کند
ساعت 24 - پس از فروپاشی شوروی و استقلال آذربایجان ایران نقش مهمی در امنیت انرژی منطقه نخجوان ایفا کرد یعنی ایران با سواپ گاز از آذربایجان به نخجوان باعث شد تا امنیت انرژی این منطقه با ریسک جدی روبرو نشود.
باید خاطر نشان کرد که بر اساس قرارداد سوآپ، جمهوری آذربایجان در بیش از دو دهه گذشته سالانه حدود ۴۵۰ میلیون متر مکعب گاز را در مرز آستارا به ایران تحویل داده است. ایران نیز پس از کسر ۱۵ درصد به عنوان حق سوآپ، مابقی گاز را در منطقه مرزی جلفا به نخجوان منتقل می‌کند. سواپ گاز آذربایجان هم برای ایران منافع اقتصادی داشت هم ژپوپلیتیکی.
آذربایجان و ترکیه در دسامبر ۲۰۲۰ به منظور کاهش وابستگی آذربایجان به سواپ انرژی با ایران قرارداد ساخت خط لوله گاز طبیعی ایغدیر-نخجوان را امضا کردند و عملیات احداث این خط لوله دسامبر گذشته به اتمام رسید. به گفته الهام شبان، مدیر مرکز مطالعات نفت خزر در جمهوری آذربایجان این قرارداد نخستین گام برای خروج نخجوان از بن بست انرژی بود.
روز ۴ شنبه ۵ مارس خط لوله گاز ایغدیر-نخجوان رسما به بهره‌برداری رسید. و نخجوان توانست گاز آذربایجان را از طریق خط لوله ایغدیر دریافت نماید. الهام شبان، معقتد است که خط لوله گاز ایغدیر-نخجوان از نظر تامین امنیت انرژی جمهوری خودمختار نخجوان و تنوع‌بخشی به منابع تامین گاز، اهمیت زیادی دارد. این خط لوله با کاهش وابستگی نخجوان به یک منبع، تامین انرژی آن را قابل اعتمادتر می‌کند.
به گفته شبان پس از استقلال جمهوری آذربایجان، سیاست‌های خصمانه ارمنستان و ادعای ارضی این کشور علیه آذربایجان، روابط سیاسی و اقتصادی بین دو کشور تازه استقلال‌یافته را غیرممکن ساخت و در نتیجه، تامین انرژی جمهوری خودمختار نخجوان از سرزمین اصلی آذربایجان قطع شد. با این حال، در نوامبر ۲۰۰۵، آذربایجان از طریق ایران امکان تامین گاز مورد نیاز نخجوان را به دست آورد.
بااین‌وجود، ایران در قبال انتقال گاز به نخجوان از طریق قرارداد سوآپ، هزینه بالایی دریافت کرده و همچنان دریافت می‌کند. ایران ۱۵ درصد از حجم گاز ارسال‌شده توسط آذربایجان را به‌عنوان حق انتقال به‌صورت طبیعی برداشت می‌کند. باوجود درخواست‌های مکرر باکو در سالهای گذشته، ایران از کاهش این هزینه صرف‌نظر کرده است. نقش خط لوله ایغدیر-نخجوان در همگرایی منطقه‌ای
دالغا خاتین اوغلو، کارشناس انرژی ساکن جمهوری آذربایجان با اشاره به تاثیر کوتاه مدت خط لوله گاز ایغدیر-نخجوان در راستای قطع وابستگی نخجوان به قرارداد سوآپ گازی با ایران معقتد است هدف اصلی این پروژه در میان مدت انتقال گاز طبیعی در یک مسیر برعکس است. بدین ترتیب که، ظرفیت این خط لوله ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال است.
به کفته خاتین اوغلو جمهوری آذربایجان طی چند سال اخیر یک خط لوله دیگر با بیش از سه برابر ظرفیت آن از باکو تا کریدور زنگزور احداث کرده که اگر با ارمنستان بر سر احداث فقط ۵۰ کیلومتر خط لوله در خاک آن به توافق برسد، هم بخشی از گاز طبیعی ارمنستان و کل گاز نخجوان را از مسیری بسیار کوتاه تامین خواهد کرد و هم مازاد آن را از نخجوان به ایغدیر ترکیه صادر خواهد کرد.
بدین ترتیب، هم منطقه نخجوان مستقیما گاز مورد نیاز خود آذربایجان را دریافت خواهد کرد، هم ارمنستان منابع واردات گاز را تنوع خواهد داد و از طرفی از ترانزیت گاز آذربایجان به نخجوان و نهایتا ترکیه درآمد خواهد داشت و هم امنیت انرژی منطقه ایغدیر ترکیه تقویت خواهد شد. کاهش نقش ایران در امنیت منطقه‌ای انرژی
در سالهای گذشته برخی دیپلماتهای ایرانی نسب به حذف تدریجی ایران از پروژه‌های مهم انرژی در منطقه هشدار داده بودند بر این اساس کنار گذاشتن ایران از معادلات منطقه‌ای موضوع جدیدی نیست، بلکه روندی است که طی چند دهه گذشته جریان داشته و محدود به تحولات اخیر نمی‌شود. یکی از جلوه‌های این روند، عدم استفاده از خاک ایران برای مسیرهای انتقال نفت و گاز است، به‌طوری‌که خطوط انرژی در خارج از مرزهای این کشور احداث شده‌اند. نمونه دیگر، عبور مسیر جدید جاده ابریشم از شمال دریای خزر و دور زدن ایران است. همچنین، بسیاری از پروازهای بین‌المللی تا حد امکان از آسمان ایران عبور نمی‌کنند. این وضعیت تا حدی ناشی از تحریم‌ها و تا حدی نتیجه نگرانی‌های امنیتی است. رویای‌هاب انرژی ایران
در حالی که ایران با بحران انرژی مواجه است، تبدیل شدن این کشور به‌هاب انرژی نیز همزمان در برنامه هفتم توسعه مورد توجه قرار گرفته است. به‌عبارت‌دیگر، بر اساس بند «پ» تبصره ۳ لایحه بودجه، به‌منظور تشویق شرکتهای تابعه وزارت نفت برای تحقق سیاست‌های کلی برنامه هفتم، از جمله افزایش تولید نفت خام و گاز و تبدیل ایران به مرکز (هاب) انرژی منطقه، تسهیلات، مشوق‌ها و حمایت‌های لازم در نظر گرفته خواهد شد تا این هدف با جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و توسعه زیرساخت‌های انرژی تحقق یابد. سواپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران
در چند سال گذشته سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان به‌عنوان راهکاری برای جبران ناترازی گاز در شمال شرق ایران مطرح شد، اما در عمل سهم ایران از این ترانزیت به‌صورت سوآپ‌فی (هزینه انتقال)، تنها ۰.۱۵ درصد از کل مصرف سالانه گاز کشور را تشکیل می‌دهد.
ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در سال ۱۴۰۰ قراردادی برای سوآپ گاز امضا کردند. از آنجا که شبکه گاز ایران به هر دو کشور متصل بود، مسیر ایران به‌عنوان بهترین گزینه برای این ترانزیت انتخاب شد. بر اساس این توافق، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان توافق کردند که سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از طریق ایران به جمهوری آذربایجان منتقل شود و در مقابل، ایران ۲۰ درصد از این گاز را به‌عنوان حق سوآپ دریافت کند. تضعیف موقعیت تهران در برابر محور آذربایجان-ترکیه: پیامدهای انرژی و ژئوپلیتیکی
تحولات اخیر در حوزه انرژی و ترانزیت، نشان‌دهنده تغییرات عمیق در موازنه قدرت منطقه‌ای است که موقعیت ژئواستراتژیک ایران را به چالش می‌کشد. یکی از مهم‌ترین این تغییرات، پروژه کریدور زنگه‌زور است؛ مسیری که در صورت عملیاتی شدن، اتصال مستقیم آذربایجان و ترکیه را از طریق ارمنستان برقرار کرده و ایران را از یکی از مسیرهای کلیدی ترانزیتی منطقه حذف خواهد کرد.
ا
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.