هشدار مسعود نیلی به واکنش مردم در بستر اقتصاد
ساعت ۲۴ -آینده اقتصاد ایران چیست؟ آیا کشور فرصت لازم برای عبور از بحران‌های پیچیده داخلی و خارجی را دارد؟ آیا می‌توان به اصلاحات اقتصادی امیدوار بود؟ اینها پرسش‌هایی هستند که ذهن بسیاری از صاحب‌نظران و فعالان اقتصادی کشور را درگیر کرده است.
«مسعود نیلی»، اقتصاددان و استاد دانشگاه صنعتی شریف، در گفتوگو با سالنامه روزنامه ایران از وضعیت سه‌ضلعی بحران اقتصادی، اجتماعی و روابط خارجی کشور سخن می‌گوید. نیلی در این گفتوگو از ضرورت انتخاب مسیر حکمرانی فعال برای عبور از بحران‌های انباشته‌شده و ایجاد یک نقشه راه منطقی در اصلاحات اقتصادی می‌گوید. مشاور اقتصادی رئیس‌جمهوری در دولت روحانی به استفاده از ثروت ملی، اعتماد مردم و تعامل هوشمندانه در روابط بین‌المللی به‌عنوان پیش‌شرط‌های توسعه پایدار اشاره می‌کند. مسعود نیلی، استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، با تحلیل وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور، دیدگاهی جامع و تحلیلی درباره مسیر پیش‌روی ایران ارائه می‌دهد. چشم‌انداز روشن یا ادامه بحران‌ها؟ نیلی در این گفتوگو بر ضرورت اعتماد‌سازی اجتماعی، کاهش تنش‌های خارجی و اجرای اصلاحات اقتصادی تاکید می‌کند و می‌گوید که بدون ایجاد یک نقشه راه منطقی، بحران‌های انباشته‌شده می‌توانند کشور را وارد مرحله‌ای غیرقابل بازگشت کنند. نیلی، معتقد است که کشور در سال ۱۴۰۴ وارد دوره‌ای حساس شده و ادامه روند فعلی ممکن است به بحران‌های جدی‌تری منجر شود. او با هشدار درباره وضعیت بغرنج ناترازی‌ها در بخش‌های مختلف اقتصاد و چالش‌های ناشی از شکاف‌های اجتماعی و روابط خارجی، از اولویت‌های اصلاحی سخن می‌گوید و چشم‌اندازهای امیدوارکننده‌ای برای حل بحران‌ها ترسیم می‌کند. از سه‌ضلعی بحران تا ضرورت اعتماد اجتماعی مسعود نیلی، در ابتدای گفتوگو، شرایط اقتصادی ایران را از منظر سه بحران اصلی ناترازی‌ها، تنش‌های روابط خارجی و شکاف‌های اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهد. نیلی، از این سه ضلع بحران به‌عنوان چالش‌هایی یاد می‌کند که نظام حکمرانی باید در مواجهه با آنها تصمیم‌های دشواری بگیرد. وی می‌گوید: «در اقتصاد امروز ایران، ناترازی‌های عمیقی وجود دارد؛ این ناترازی‌ها، نه فقط در بخش بودجه یا نظام بانکی، بلکه در حوزه انرژی، محیط زیست و صندوق‌های بازنشستگی نیز مشاهده می‌شود. در کنار این، تنش‌های روابط خارجی به شکلی شدید و پیچیده، اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. اما مهم‌ترین مساله از دید من، شکاف‌های اجتماعی است؛ شکاف‌هایی که در بین نسل‌ها، اقشار و گروه‌های مختلف و همچنین در ابعاد فرهنگی و جنسیتی مشاهده می‌شود. »به باور نیلی، این سه بحران در یک مثلث قرار دارند، اما موضوع اعتماد اجتماعی به‌عنوان مرکز این مثلث، نقش حیاتی در مدیریت بحران‌های دیگر ایفا می‌کند. او سرمایه اجتماعی را «پایه اصلاحات اقتصادی» می‌داند و هشدار می‌دهد که نبود این سرمایه، هر گونه تغییرات ساختاری را به اصلاحاتی خشونت‌بار تبدیل خواهد کرد.
روابط خارجی؛ عامل تعیین‌کننده در اصلاحات اقتصادی یکی دیگر از مسائل مهمی که نیلی درباره آن صحبت می‌کند، روابط خارجی و تاثیر مستقیم آن بر وضعیت اقتصادی کشور است. او می‌گوید: «تنش‌های سیاسی و بویژه فشارهای ناشی از تحریم‌ها، استقلال اقتصادی ما را از بین برده است. امروز صادرات نفت ما به‌شدت محدود شده و بحران‌های ارزی روز به روز شدیدتر می‌شود. این مساله نه تنها بودجه کشور را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه اصلاحات اقتصادی را نیز دشوارتر می‌کند. » نیلی از تعاملات سیاسی و تلاش برای کاهش تنش‌های خارجی به‌عنوان یکی از اولویت‌های حیاتی نظام حکمرانی یاد می‌کند. او می‌گوید: «بدون کاهش تنش‌های بین‌المللی، ابتکار اصلاحات اقتصادی از دست ما خارج خواهد شد. ما نمی‌توانیم در شرایط فشارهای خارجی، تصمیمات بزرگ اقتصادی بگیریم. برای این کار، ابتدا باید روابط خارجی را بهبود بخشیم و سپس به سراغ اصلاحات اقتصادی برویم.» نیلی به تجربه دولت «خاتمی» اشاره می‌کند و می‌گوید که سیاست خارجی تنش‌زدای آن دوره فرصت‌هایی ایجاد کرد، اما جامعه داخلی همچنان مقاومت‌هایی در برابر اصلاحات اقتصادی نشان داد. او از این موضوع به‌عنوان دلیلی برای اهمیت سرمایه اجتماعی یاد می‌کند و تاکید دارد که اعتماد جامعه کلید حل بحران‌هاست. شکاف‌های اجتماعی مساله فوریتی به عقیده نیلی، بحران شکاف‌های اجتماعی، فوری‌ترین مساله‌ای است که نظام حکمرانی باید به آن رسیدگی کند. نیلی می‌گوید: «در جامعه کنونی، شکاف‌های متعدد میان نسل‌ها، زنان و مردان و اقشار مختلف مشهود است. این شکاف‌ها باعث شده‌اند که جامعه از پذیرش تغییرات اقتصادی فاصله بگیرد. اگر جامعه به حاکمیت اعتماد نکند و حس کند که اصلاحات اقتصادی به نفع او نیست، هیچ‌گونه حمایتی از این تغییرات انجام نخواهد داد. » نیلی به این نکته اشاره می‌کند که سرمایه اجتماعی در کشور به دلیل سیاست‌های غلط، ناکارآمدی سیستم حکمرانی و فساد گسترده به حداقل ممکن رسیده است. او معتقد است که اصلاح این وضعیت، از پذیرش نسل جوان و توجه به نیازهای آنان آغاز می‌شود. طبق گفته نیلی، «نسل جوان و اقشار مختلف جامعه باید احساس کنند که آینده‌ای روشن در انتظارشان است. بدون جلب این اعتماد، هیچ سیاست اصلاحی موفق نخواهد شد و جامعه در برابر هر گونه تغییرات مقاومت خواهد کرد. » چرا اصلاحات اقتصادی از مردم آغاز می‌شود؟ یکی از سوالات مهمی که نیلی در این گفتوگو به آن پاسخ می‌دهد، این است که چرا معمولاً اصلاحات اقتصادی به جای بازیگران اثرگذار اقتصاد ایران از مردم آغاز می‌شود؟ نیلی در پاسخ به دو دسته ذی‌نفع اشاره می‌کند که دسته اول «ذی‌نفعان رانتی» و دسته دوم «ذی‌نفعان معیشتی» هستند و به گفته وی باید بر حذف رانت‌های گروه اول تمرکز کند. اولویت‌هایی برای اصلاحات در سال ۱۴۰۴ نیلی همچنین درباره سال ۱۴۰۴ و ضرورت تغییرات بنیادین در حکمرانی کشور صحبت می‌کند. اومی‌گوید: «سال ۱۴۰۴ می‌تواند نقطه عطفی باشد. کشور باید تصمیم بگیرد که کدام مسیر حکمرانی را انتخاب کند: مسیر منفعل که تنها به مدیریت بحران‌ها محدود است یا مسیر فعال که به اصلاحات گسترده و شجاعانه منجر می‌شود. برای انتخاب مسیر دوم، باید اعتماد عمومی جلب شود، روابط خارجی بهبود یابد و سپس اصلاحات اقتصادی آغاز شود. »استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف معتقد است که کشور در حال حاضر در یک «نقطه حساس» قرار دارد و هرگونه تصمیم‌گیری اشتباه می‌تواند مشکلات بزرگ‌تری برای جامعه ایجاد کند. ناترازی‌ها؛ بحرانی حیاتی اما نه فوری نیلی در بخشی از گفتوگو، با اشاره به اهمیت ناترازی‌ها، آنها را بزرگ‌ترین چالش اقتصادی کشور معرفی می‌کند، اما توضیح می‌دهد که این بحران، فوری‌ترین بحران نیست. استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید: «ناترازی‌ها، بدون شک حیاتی‌ترین مساله ما هستند. اما حل آنها نیازمند اصلاحات اقتصادی گسترده‌ای است؛ اصلاحاتی که بدون سرمایه اجتماعی و همراهی مردم امکان‌پذیر نیست. بدون اعتماد جامعه، تلاش برای رفع ناترازی‌ها به درگیری میان حاکمیت و مردم منجر می‌شود و این مساله فوراً تنش‌های اجتماعی را تشدید خواهد کرد. » به گفته نیلی، سرمایه اجتماعی در سطح پایین قرار دارد و این شرایط باعث شده که جامعه، همراهی لازم را برای اجرای اصلاحات نشان ندهد. از دید او، تا زمانی‌که اعتماد عمومی تقویت نشود، انجام اصلاحات بیشتر به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی دامن خواهد زد.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.