نوشیدن قهوه؛ از یک عادت روزانه تا یک تصمیم مالی
ساعت 24 - گرانی و تورم در ایران مانند دومینو، یکی پس از دیگری پیش می‌روند و هیچ محصولی را بی‌نصیب نمی‌گذارند. قهوه هم از این قاعده مستثنی نیست. کمبود جهانی قهوه و افزایش قمیت آن در کنار نرخ بالای ارز و کاهش ارزش پول در ایران باعث شده قیمت قهوه به شکل سرسام‌آوری در این کشور بالا برود.
به گفته رئیس انجمن قهوه ایران، اگر لوکس بودن را تنها بر اساس افزایش قیمت تعریف کنیم، امروز تقریباً تمامی کالاها در حال تبدیل شدن به اقلام لوکس هستند. قهوه نیز، که تا چند سال پیش یک نوشیدنی رایج و در دسترس بود، اکنون برای بسیاری از مردم، به یک کالای گران و شاید حتی دست‌نیافتنی تبدیل شده است.
اما ماجرا تنها به افزایش قیمت قهوه محدود نمی‌شود. این نوشیدنی در ایران دیگر فقط یک کالا نیست، بلکه به بخشی از سبک زندگی نسل جدید تبدیل شده است.
به گفته تقی آزادارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران: «کافی‌شاپ یکی از پدیده‌های جدید در جامعه ایران است که کمتر از نیم قرن قدمت دارد. این فضاها تنها محلی برای نوشیدن چای و قهوه نیستند، بلکه کارکردهای چندگانه دارند؛ از تعاملات فرهنگی گرفته تا نمایش اجتماعی و تغییر سبک تغذیه مردم». آگهی
به نظر می‌رسد حالا گرانی در کنار محدودیت‌های موجود، بر فرهنگ کافه‌نشینی تاثیر بگذارند. آیا کافه‌ها همچنان به‌عنوان پاتوق‌های اجتماعی برای جوانان ایرانی باقی خواهند ماند یا به مکانی مختص قشر مرفه تبدیل می‌شوند؟ یک زن جوان ایرانی هنگام بازدید از نمایشگاه قهوه ایران در مجتمع خرید ایران مال در شمال غرب تهران، در تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۲۴، فنجان‌های قهوه در دست دارد.
منبع تصویر، Getty Images توضیح تصویر، با توجه به افزایش مصرف قهوه و تغییرات اقتصادی، انتظار می‌رود که بازار قهوه در ایران همچنان با نوسانات قیمتی همراه باشد
خیابان سنایی تهران، تا یک سال پیش برای یک جوان ۳۷ ساله که نخواست نامش را بگوید، معنای دیگری داشت. هر بار که از این محدوده عبور می‌کرد، بوی قهوه هوش از سرش می‌برد و بی‌اختیار پاهایش سست می‌شد. همیشه توقفی کوتاه می‌کرد، یک اسپرسو یا آمریکانو سفارش می‌داد.
اما حالا دیگر همه‌چیز تغییر کرده است. گرانی، رکود اقتصادی و افزایش قیمت‌ها سبک زندگی‌اش را عوض کرده‌اند. دیگر گاهی مجبور است مسیرش را تغییر دهد تا با بوی قهوه وسوسه نشود.
اما بعضی روزها، خسته از حساب و کتاب‌های روزمره، به خودش اجازه می‌دهد که برای یک لیوان آمریکانو ۸۵ هزار تومان بپردازد. او می‌گوید: «آمریکانو می‌گیرم که حس کنم حجم بیشتری دارم و پولی که داده‌ام ارزشش را داشته است!»
جوان دیگری، ساکن کرج، تا چند ماه پیش هر روز در خانه قهوه می‌نوشید. یک دستگاه اسپرسوساز دارد و صبح‌ها، قهوه‌اش را با حوصله آماده می‌کرده است. اما حالا دیگر قید این عادت را زده است.
گرانی دانه قهوه و سایر مخارج زندگی باعث شده که برایش صرف نکند هر روز در خانه قهوه درست کند. برای همین تصمیم گرفته است که به‌جای خرید قهوه برای خانه، هفته‌ای یکی دو بار به کافه برود و همان‌جا قهوه بنوشد. بازدیدکنندگان ایرانی در تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۲۴ از نمایشگاه قهوه ایران در مجتمع تجاری ایران مال در شمال غرب تهران بازدید می‌کنند.
منبع تصویر، Getty Images توضیح تصویر، در همایش اقتصاد قهوه در ایران، برخی از کارشناسان با اعلام آنچه آن را محدودیت‌های واردات خوانده‌اند، گفته‌اند که ممکن است در حوزه واردات قهوه با نوساناتی در کشور روبرو شویم رشد تقاضا برای قهوه و گسترش کافی‌شاپ‌ها
به تازگی در ایران، همایش اقتصاد قهوه برگزار شده است. در این همایش برخی از کارشناسان با اعلام آنچه آن را محدودیت‌های واردات خوانده‌اند، گفته‌اند که ممکن است در حوزه واردات قهوه با نوساناتی در کشور روبرو شویم.
سیامک قاسمی، کارشناس اقتصادی نیز در این همایش گفته است که «قهوه در آینده گران می‌شود» و بنابراین به خریداران توصیه کرده است که «اگر شرایط مناسبی برای نگهداری از قهوه دارند حتما به جای آنکه خرده خرده قهوه تهیه کنند یکجا و به صورت عمده قهوه تهیه کنند.»
او همچنین بیان کرده است که میزان واردات قهوه روند رو به کاهشی پیدا خواهد کرد و بنابراین همین امر باعث می‌شود که دیگر ورود و یا باز کردن کافه برای قهوه، فرصت مناسبی نباشد.
واردات قهوه به ایران در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است. مدیراجرایی سندیکای چای، بهمن سال گذشته در گفتگو با «باشگاه خبرنگاران جوان» اعلام کرده بود: «در سال ۹۷، ۱۰ هزارتن قهوه وارد شد» و این رقم در سال ۱۴۰۲ «به ۵۳ هزارتن» رسید. رقمی که نشان‌دهنده جهشی بزرگ در تقاضا و مصرف قهوه در ایران است. قیمت قهوه در ایران
حسام ربیعی، رئیس انجمن قهوه ایران، از افزایش چشمگیر مصرف قهوه خبر داده و اعلام کرده است که طی سال‌های اخیر، تقاضای بالای مردم برای این نوشیدنی، باعث رشد سریع تعداد کافی‌شاپ‌ها شده است. او در این خصوص گفته است: «امروزه رفتن به کافی‌شاپ به یکی از تفریحات اصلی مردم تبدیل شده است». طبق گزارش‌های منتشر شده، ایران در سال ۱۳۹۸ تنها ۸ هزار تن دانه سبز قهوه وارد کرده بود، اما این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۵۰ هزار تن رسید که نشان‌دهنده رشد سریع صنعت قهوه در این کشور است. واردات قهوه تاثیر نرخ ارز و بحران جهانی بر قیمت قهوه در ایران
محدودیت‌های ثبت سفارش و سیاست‌های ارزی دولت در سال گذشته خورشیدی تاثیر مستقیمی بر واردات این محصول داشته‌اند.
در نشست انجمن قهوه ایران که آذر ماه برگزار شد اعلام شد که در هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳، ۳۰ هزار تن دانه سبز قهوه وارد کشور شده است و اگر محدودیت‌ها وجود نداشت، میزان واردات می‌توانست حتی بیشتر باشد.
اما قیمت دانه سبز قهوه از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش یافته است.
حسام ربیعی، فعال حوزه قهوه در توضیح این افزایش قیمت گفته است: «با توجه به رشد نرخ ارز و تعیین قیمت ارز واردات قهوه در تالار مبادله ارزی، هزینه‌های واردات افزایش یافته و این موضوع مستقیماً منجر به رشد قیمت دانه سبز قهوه در بازار داخلی شده است.» همچنین، او به افزایش قیمت جهانی قهوه اشاره کرده و اعلام کرده که این روند همچنان در حال رکوردشکنی است.
در نتیجه، قیمت قهوه برشته‌شده نیز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش داشته است و احتمال می‌رود که این روند افزایشی در سال ۱۴۰۴ نیز ادامه یابد. گیاهان قهوه تحت تاثیر خشکسالی در Pedregulho، سائوپائولو، برزیل، در روز چهارشنبه، ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴.
منبع تصویر، Getty Images توضیح تصویر، افزایش دما، خشکسالی و باران‌های شدید در برزیل و ویتنام، دو تولیدکننده بزرگ قهوه در جهان، بر تولید تاثیر گذاشته است
افزایش قیمت قهوه تنها محدود به ایران نیست و عوامل جهانی نیز در این مسئله تاثیرگذار بوده‌اند. افزایش دما، خشکسالی و باران‌های شدید در برزیل و ویتنام، دو تولیدکننده بزرگ قهوه در جهان، بر تولید این محصول تاثیر گذاشته است.
براساس گزارش‌ها فصل رشد قهوه در سال ۲۰۲۴ شاهد خشکسالی و پس از آن یخبندان در برزیل بود، درحالی‌که در ویتنام، پس از یک دوره خشکسالی، سیل رخ داد.
بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی قهوه «آی‌سی‌او» صادرات قهوه برزیل و ویتنام افت داشته‌اند. بر همین اساس تنش‌های ژئوپلیتیکی نیز در افزایش قیمت قهوه موثر بوده است.
درگیری بین اسرائیل و گروه حماس باعث ایجاد اختلال در مسیر حمل و نقل کالا دریای سرخ شده است، که مسیری حیاتی برای انتقال ۳۰ درصد از محموله‌های تجاری جهان، ازجمله قهوه ویتنام، محسوب می‌شود.
این مجموعه مسائل، در کنار حذف ارز نیمایی از واردات قهوه در ایران، موجب افزایش قیمت این محصول در بازار داخلی شده است.
با این حال به نظر می‌رسد هنوز از محبوبیت کافی‌شاپ‌ها چیزی کم نشده و به گفته نایب رئیس اتحادیه کافی‌شاپ‌های تهران «کافه‌ها در ایران بالای یک میلیارد دلار گردش مالی دارند». رئیس انجمن قهوه ایران می‌گوید طی سال‌های اخیر، تقاضای بالای مردم برای این نوشیدنی، باعث رشد سریع تعداد کافی‌شاپ‌ها شده است
منبع تصویر، Getty Images توضیح تصویر، رئیس انجمن قهوه ایران می‌گوید طی سال‌های اخیر، تقاضای بالای مردم برای این نوشیدنی، باعث رشد سریع تعداد کافی‌شاپ‌ها شده است گرانی قهوه در کنار پلمب کافه‌ها به دلیل قانون حجاب
در حالی که مصرف قهوه در ایران با رشد چشمگیری مواجه شده است و تعداد کافی‌شاپ‌ها در سراسر کشور افزایش یافته، چالش‌های دیگری نیز این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کافه‌ها در ایران اجرای قانون حجاب و عفاف و پیامدهای آن برای صاحبان کافه‌ها و رستوران‌ها است.
فرنوش جلیلی، فعال در صنعت قهوه، کافه و رستوران، در گفتگو با وبسایت «خبر فوری» گفته است: «کافه‌ها قربانی قانون حجاب و عفاف شده‌اند. کافی است که یک خانم بدون حجاب وارد کافه شود تا به ما اخطار پلمب بدهند».
به گفته او، این مسئله باعث شده که بسیاری از کافه‌داران در وضعیت عدم اطمینان و نگرانی دائمی قرار بگیرند، چرا که ممکن است در هر لحظه با اخطار پلمب و بسته شدن کسب‌وکار خود مواجه شوند. در حال حاضر نوشیدن یک فنجان قهوه نه‌تنها یک عادت روزانه، بلکه تصمیمی حساب‌شده و گاهی یک خرج اضافه در بودجه ماهانه است
منبع تصویر، Getty Images توضیح تصویر، در حال حاضر نوشیدن یک فنجان قهوه نه‌تنها یک عادت روزانه، بلکه تصمیمی حساب‌شده و گاهی یک خرج اضافه در بودجه ماهانه است
اجرای محدودیت‌های مرتبط با قانون حجاب باعث شده است که بسیاری از کافی‌شاپ‌ها با خطر تعطیلی و کاهش مشتریان روبه‌رو شوند.
در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی درباره پلمب کافه‌ها به دلیل حضور زنان بدون حجاب منتشر شده است، که این امر نگرانی‌های زیادی را برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است. فعالان صنعت کافه و رستوران معتقدند که این محدودیت‌ها نه‌تنها به کسب‌وکارهای کوچک ضربه می‌زند، بلکه بر رونق اقتصادی و اشتغال جوانان نیز تاثیر منفی دارد.
در حال حاضر، هزاران نفر در این صنعت مشغول به کار هستند و اجرای این قوانین سخت‌گیرانه می‌تواند منجر به تعطیلی گسترده و بیکاری بسیاری از آن‌ها شود.
از یک سو، افزایش چشمگیر واردات قهوه، گسترش فرهنگ کافه‌نشینی و بالا رفتن تقاضای مصرف‌کنندگان نشان‌دهنده رشد سریع این صنعت در ایران است. اما از سوی دیگر، محدودیت‌های قانونی و اجرای سخت‌گیرانه قوانین اجتماعی مانند حجاب، به یک مانع جدی برای کسب‌وکارهای این حوزه تبدیل شده است.
اگر این روند ادامه پیدا کند، بسیاری از کافه‌داران ممکن است برای ادامه فعالیت خود با مشکلات بیشتری مواجه شوند و این موضوع می‌تواند بر آینده صنعت قهوه و مشاغل مرتبط با آن تاثیر منفی بگذارد. صادق هدایت در کافه نادری
منبع تصویر، ENTEKHAB توضیح تصویر، جهانگیر هدایت، برادرزاده صادق هدایت می‌گوید پیش از هدایت، کافه‌نشینی در ایران جنبه روشنفکرانه نداشت کافه‌ها؛ بستر جنبش‌های فرهنگی و سیاسی
ورود قهوه به ایران به اوایل قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد، زمانی که بازرگانان و مسافران عرب، این نوشیدنی را از اتیوپی و کشورهای عربی در مناطق استوایی وارد این کشور کردند.
اولین شهری که قهوه را به‌صورت گسترده فرآوری و مصرف کرد، قزوین بود که در آن زمان، یکی از مراکز مهم بازرگانی ایران به شمار می‌رفت.
با گذر زمان، نوشیدن قهوه به فعالیتی اجتماعی و بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ایرانی تبدیل شد. اما برخلاف تصور عمومی، قهوه همیشه در ایران محبوب و مورد پذیرش نبوده است.
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، برخی رهبران مذهبی قهوه را «مسکر» (مستی‌آور) می‌دانستند و مصرفش را منع کردند. با این حال، این ممنوعیت‌ها موقتی بودند و نتوانستند تاثیری جدی بر فرهنگ کافه‌نشینی در ایران بگذارند.
برخی معتقدند که فرهنگ کافه‌نشینی روشنفکران امروزی در ایران، ریشه در سنت‌های اروپایی و کسانی مثل صادق هدایت دارد. آن‌ها به گفته‌های جهانگیر هدایت، برادرزاده صادق هدایت، استناد می‌کنند که در توضیح عادت کافه‌نشینی او گفته است: «در اروپا، پذیرایی در خانه چندان رایج نیست، درحالی‌که در ایران، پذیرایی در خانه همیشه مرسوم بوده است. اما جوانانی که امکان میزبانی در خانه را نداشتند، برای دیدارهای دوستانه یا کاری، کافه‌ها را انتخاب می‌کردند. صادق هدایت نیز پس از بازگشت از فرانسه، همین شیوه را در ایران ادامه داد، زیرا در خانه پدری‌اش، به دلیل موقعیت اجتماعی خانواده، امکان دعوت از دوستانش را نداشت. پیش از هدایت، کافه‌نشینی در ایران جنبه روشنفکرانه نداشت.»
همین الگو باعث شد که کافه‌ها در ایران به مکانی برای تبادل افکار، شکل‌گیری جنبش‌های فکری و اجتماعی و محلی برای گردهمایی روشنفکران تبدیل شوند. از جمله در خاطرات اعضای حزب توده اشارات زیادی به جلسات و بحث‌های آن‌ها در کافه‌ها شده است.
با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران و بسته شدن فضای سیاسی، بسیاری از کافه‌ها، به‌ویژه کافه نادری که در سال ۱۳۰۶ توسط خاچیک مادیکیانس، مهاجر ارمنی، تاسیس شده بود، به محل تجمع روشنفکران، نویسندگان و فعالان اجتماعی تبدیل شد.
برای مثال، کتاب «وغ‌وغ ساهاب» صادق هدایت در همین نشست‌های کافه‌ای، بین او و مسعود فرزاد ویرایش و تکمیل شد. همچنین، صادق هدایت به همراه مسعود فرزاد، مجتبی مینوی و بزرگ علوی، گروه «ربعه» را در یکی از همین کافه‌های تهران تشکیل دادند.
البته، نگاه به کافه‌نشینی همیشه مثبت نبوده است. برخی مانند ابراهیم گلستان، به‌شدت به روشنفکران کافه‌نشین انتقاد داشتند. او کافه‌ها را محل «وقت‌گذرانی و زد و بندهای ادبی» می‌دانست. گلستان در فیلم «خشت و آینه»، تصویری طنز و کاریکاتورگونه از روشنفکران کافه‌نشین ارائه کرد.
بااین‌حال، او نیز در گفت‌وگوهایش اشاره کرده است که با هدایت در کافه‌هایی مانند نادری و فردوسی دیدار داشته است.
کافه‌هایی مانند رز نوآر، فردوسی، کنتینانتال، نادری، پرنده آبی، فیروز و مرمر، مراکز مهم تبادل افکار و اندیشه در ایران بودد و بعدتر کافه‌هایی مثل پراگ در بلوار کشاورز هم به آن‌ها اضافه شد.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.