تاثیر تعرفه‌های ترامپ بر ایران و پنج اقتصاد بزرگ جهان

ساعت 24 -انتظار می‌رود تعرفه‌های تجاری جدیدی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در روز چهارشنبه از آن‌ها رونمایی کرد تاثیر قابل توجهی بر کشورهای جهان داشته باشد و اتحادیه اروپا و دیگر متحدان کلیدی ایالات متحده آن را محکوم کرده‌اند.

اما جدیدترین تعرفه‌های وارداتی ترامپ ممکن است واکنش متفاوتی در چین داشته باشند و رهبر آن بتواند آن‌ها را یک موهبت ناخواسته بداند. در اینجا، بی‌بی‌سی به بررسی تاثیر این تعرفه‌ها بر پنج اقتصاد بزرگ و واکنش متفاوت آن‌ها به تصمیم رئیس جمهوری آمریکا می‌پردازند. همچنین این سئوال را مطرح می‌کند که آیا این تغییر سیاست تجاری آمریکا بر اقتصاد ایران تاثیری مستقیم یا غیرمستقیم دارد یا نه. ایران - تحریم، انزوا، مصونیت در فهرست تعرفه‌های وضع شده به فرمان ترامپ بر کالاهای وارداتی به آمریکا، ایران در میان تعدادی از کشورهای جهان قرار دارد که مشمول تعرفه ۱۰ درصدی، یعنی کمترین میزان تعرفه مورد نظر او بوده‌اند. این رقم برای برخی کشورها تا ۵۰ درصد هم رسیده است؛ رقمی که بر اساس فرمولی از سوی دولت آمریکا و عمدتا براساس کسری تجاری ایالات متحده با آن کشورها محاسبه شده است.

در مورد ایران، مبادلات تجاری با ایالات متحده در حال حاضر در حدی نیست که تعرفه‌های بازرگانی حتی به میزانی بالاتر از آنچه برای ایران در نظر گرفته شده، بر مبادلات دو طرف تاثیر قابل توجهی داشته باشد چه رسد به اینکه شرایط اقتصادی حتی ایران را دستخوش تغییر کند. از زمان انقلاب سال ۵۷ در ایران، مبادلات تجاری مستقیم بین این کشور و آمریکا همواره رو به کاهش بوده است و به خصوص در سال‌های اخیر و با تشدید تحریم‌های ایالات متحده و دشواری دسترسی بانک‌های ایرانی به شبکه مالی جهانی، این مبادلات به سطح نازل‌تری هم رسیده است. آمریکا واردات اکثر کالاها از منشآ مستقیم ایران را ممنوع کرده است و ورود کالاهایی مانند فرش به رعایت مقررات و تشریفات خاصی نیاز دارد. علاوه بر فرش، واردات بعضی مواد غذایی گاه توسط فروشندگان آن‌ها از جمله صادرات ایران به آمریکا هستند هرچند در این زمینه نیز تولید یا تهیه آن‌ها از منابع خارج از ایران در سال‌های اخیر رو به گسترش بوده است. میزان مبادلات ثبت شده دو طرف در سال ۱۴۰۳ تنها حدود یکصد میلیون دلار تخمین زده می‌شود. براساس گزارش کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت، ارزش صادرات مستقیم ایران به آمریکا در یازده ماه اول سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۷۳ هزار دلار رسید که عمدتا شامل مواد غذایی ویژه ایران مانند انواع خشکبار و عرقیات صنعتی بود. به این مقدار باید کالاهایی را نیز افزود که تحت عنوان اقلام مورد مصرف شخصی از ایران یا از طریق کشور ثالث به آمریکا ارسال شده است.

واردات ایران از آمریکا نیز شامل کالاهای معاف از تحریم و عمدتا دارو و تجهیزات پزشکی و برخی مواد خوراکی و نهاده‌های کشاورزی و دامداری بوده است. براساس همان گزارش، ارزش صادرات آمریکا به ایران در همین مدت به حدود ۹۴ میلیون دلار رسید. در مجموع، مبادلات بازرگانی ایران و آمریکا به خصوص صادرات ایران به آن کشور بسیار کم است.

از نظر کلی، کالاهای تولید ایران و توانایی صنایع تولیدی این کشور نیز در شرایطی نیستند که در صورت تغییر در ترکیب مبادلات سایر کشورها با آمریکا بتوانند از فرصت ایجاد شده به نفع خود بهره‌برداری یا اساسا نقشی در پر کردن خلاء احتمالی در بازار جهان ایفا کنند.

در مورد صادرات نفت، مشخص نیست که آیا کشورهای واردکننده نفت و مواد نفتی از آمریکا این اقلام را هدف تعرفه‌های تلافی جویانه قرار خواهند داد یا نه؛ اما حتی در چنین صورتی هم اعمال تحریم نفتی ایران جای چندانی برای بهره‌برداری موثر از این وضعیت توسط ایران باقی نمی‌گذارد.

در مجموع، وضعیت بحرانی اقتصاد داخلی و شرایط بین‌المللی ایران کمابیش به انزوای اقتصادی این کشور منجر شده که اگرچه به معنی محروم شدن از منافع ارتباط و داد وستد گسترده با اقتصاد جهانی است، اما در چنین مواردی آن را در برابر مشکلات اقتصادی از خارج کمتر آسیب‌پذیر می‌کند و به تعبیری، نوعی مصونیت در پی دارد. اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، به نمایندگی از همه کشورهای اتحادیه اروپا گفت که تعرفه وارداتی آمریکا عواقبی «وخیم» برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان خواهد داشت.او گفت: «هیچ مسیر روشنی برای عبور از پیچیدگی و هرج و مرج» ناشی از تعرفه‌ها و آثار آن‌ها در سراسر جهان وجود ندارد. اما کمیسیون اروپا قول داده است که از امنیت شغلی در اتحادیه اروپا محافظت کند. انتظار می‌رود برخی مشاغل بیشتر از سایرین آسیب ببینند، مانند مشاغل در صنعت خودروسازی آلمان، کالاهای لوکس ایتالیا و تولید شراب و شامپانی در فرانسه.امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، رهبران صنایع و تجارت فرانسه را به یک نشست اضطراری در روز پنجشنبه فراخوانده است.

اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین بازار واحد در جهان، می‌تواند به ایالات متحده آسیب برساند و بخش کالاها و خدمات اساسی از جمله در بخش «فناوری کلان» مانند اپل و متا را با اقدامات متقابل هدف قرار دهد. اما مقامات اتحادیه می‌گویند که هدف آنان تشدید اقدامات تلافی‌جویانه نیست بلکه هدف متقاعد کردن ترامپ برای مذاکره است.جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، چهارشنبه شب گفت که در حالیکه وضع تعرفه‌ها را اشتباه می‌داند، اما هر اقدام لازم برای دستیابی به توافق با ایالات متحده انجام خواهد شد.

تعرفه ۵۴ درصدی بر واردات چین به ایالات متحده قطعا بسیار سنگین است و بدون شک به شرکت‌های چینی که تلاش می‌کنند اجناس خود را به آمریکاییان بفروشند آسیب می‌رساند. اقدامات متقابل پکن هم به شرکت‌های آمریکایی که در تلاش برای دستیابی به بازار عظیم چین هستند، صدمه می‌زند. اما از یک جهت، این تحرکات ترامپ تحفه‌ای برای شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین نیز محسوب می‌شود. شی کشورش را به عنوان قهرمان تجارت آزاد، حامی نهادهای تجاری چندجانبه، و قابل مقایسه با دیگر ابرقدرت‌های جهان به تصویر می‌کشد در حالی که به نظر می‌رسد دیگر ابرقدرت اقتصادی جهان، یعنی ایالات متحده، به نابودی تجارت آزاد و نهادهای مرتبط با آن کمر بسته است.

همین هفته گذشته، رهبر چین با مدیران اجرایی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی - از جمله شرکت‌های اروپایی - نشسته بود و مفهوم تصاویر این نشست کاملا واضح بود. ایالات متحده به رهبری دونالد ترامپ مساوی هرج و مرج، تخریب تجارت، و پیشبرد منافع محدود ملی است. و چین در زمان شی جین‌پینگ مساوی ثبات، تجارت آزاد، و همکاری جهانی است.دولت چین قبلا بخش رسانه دولتی خود را برای حمله به آخرین دور تعرفه‌های دولت ترامپ بسیج کرده است. مردم ممکن است با خوانش حزب کمونیست چین از موقعیت آن کشور در جهان موافق نباشند، اما هر بار که ترامپ دست به چنین اقداماتی می‌زند، شی فروش این خوانش به جهانیان را آسان‌تر می‌یابد. و ضرورت اقتصادی ممکن است بسیاری از کشورها را به چین نزدیکتر و از ایالات متحده دورتر کند. اعضای دولت بریتانیا احساس کرده بودند که سازی که ترامپ خواهد نواخت مطبوع است. آنطور که یکی از اعضای دولت به من گفت، این حس وجود داشت که از نظر رئیس جمهوری آمریکا، بریتانیا در گروه آدم‌های خوب قرار دارد و نه آدم‌ها نامطلوب. اما آن‌ها پیشاپیش نمی‌دانستند که این دقیقا چه معنایی دارد. اما اکنون می‌دانیم - تعرفه ۱۰ درصدی بر صادرات بریتانیا به ایالات متحده. من فکر می‌کنم در میان وزرا نوعی احساس آسودگی وجود دارد. البته اشتباه نکنید، آن‌ها خوشحال نیستند. در هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌های آینده، تعرفه‌های اعمال شده اثرات قابل توجهی برای مشاغل، صنایع و جریان تجارت در بریتانیا و شرکای تجاری بریتانیا خواهد داشت.همانطور که یکی از منابع دولتی گفته است، آثار این تعرفه‌ها «بسیار مخرب خواهد بود. »به ویژه در مورد تاثیرات آن بر صنعت خودروسازی آگاهی کاملی وجود دارد. مذاکرات با آمریکا بر سر توافق تجاری ادامه دارد. من شنیده‌ام که تیمی متشکل از چهار مذاکره کننده بریتانیایی در حال گفتگوی «بسیار فشرده» با همتایان آمریکایی خود هستند. این مذاکرات از راه دور جریان دارد اما اگر امضای توافق قریب‌الوقوع به نظر برسد، مایلند به واشنگتن بروند. هند

اقتصادهای آسیایی از جمله اقتصادهایی هستند که تعرفه‌های جدید ترامپ بیشترین ضربه را به آن‌ها وارد کرده‌اند. آمریکایی‌ها باید برای خرید کالاهای وارداتی از ویتنام ۴۶ درصد، و کالاهای وارداتی از کامبوج ۴۹ درصد تعرفه بپردازند. به طور نسبی، هند وضع بهتری داشته است.

پریانکا کیشور، پژوهشگر شرکت مشاوره اشیا دیکودد، می‌گوید، نرخ تعرفه ۲۶ درصدی برای هند همچنان بسیار سنگین است و به شدت بر صادرات کالاهای کاربر تاثیر می‌گذارد.

به گفته کیشور، «این تعرفه احتمالا ضربه‌ای بر تقاضای داخلی و تولید ناخالص داخلی وارد خواهد کرد» آنهم در زمانی که رشد اقتصادی در هند دچار وقفه شده است.

اما این تعرفه‌ها ممکن است برای صادرات لوازم الکترونیکی هند به طور بالقوه سودمند باشند زیرا تعرفه‌های بالاتر بر رقبایی مانند ویتنام می‌تواند به نفع کالاهای هندی تمام شود.

با این حال، بعید به نظر می‌رسد که بهبود چشم‌انداز صادرات کالاهای الکترونیکی بتواند تاثیر منفی تعرفه‌های ترامپ بر رشد اقتصادی هند را چندان کاهش دهد.

برخلاف کانادا، مکزیک یا اتحادیه اروپا، هند تاکنون رویکردی آشتی‌جویانه در قبال ترامپ اتخاذ کرده است و در حال مذاکره برای توافق دوجانبه با ایالات متحده است. اینکه آیا تصمیم ترامپ باید به اقدام تلافی‌جویانه از سوی هند منجر شود به دقت مورد بررسی است. صنعت داروسازی - که بزرگترین سهم صادرات صنعتی هند با حدود ۱۳ میلیارد دلار در سال را به خود اختصاص می‌دهد – نفس راحتی می‌کشد زیرا دارو از تعرفه‌های متقابل معاف است.همزمان با کاهش کمک خارجی به آفریقا، تعرفه به آفریقای جنوبی ضربه می‌زند. ویکلیف مویا در نایروبی «تعرفه‌های متقابل» ترامپ ده‌ها کشور آفریقایی را هدف قرار داده است، از جمله تعرفه ۳۰ درصدی برای آفریقای جنوبی و ۵۰ درصدی برای لسوتو.بسیاری از این کشورها در حال حاضر با اثرات کاهش کمک‌های خارجی ایالات متحده دست و پنجه نرم می‌کنند که امکانات مالی در زمینه امور بهداشتی و بشردوستانه را در اختیار کشورهای نیازمند قرار می‌داد. آفریقای جنوبی - مانند برخی از دیگر اقتصادهای بزرگ این قاره از جمله نیجریه و کنیا – از دیرباز با آمریکا موافقتنامه‌های تجاری آزاد داشته است و تعرفه‌های جدید می‌توانند به طور قابل توجهی بر روابط اقتصادی موجود بین دو طرف تاثیر بگذارند. ترامپ می‌گوید آفریقای جنوبی در فهرست طولانی کشورهایی قرار دارد که آن‌ها را «بدترین متخلفان» نامیده و اکنون با تعرفه‌های بالاتر آمریکا روبرو هستند. او این تعرفه‌ها را به منزله بازپرداخت عواید روابط تجاری ناعادلانه قلمداد کرده ست.

او قبل از نام بردن از کشورهای دیگر گفت: «چیزهای بدی در آفریقای جنوبی وجود دارند. می‌دانید، ما میلیاردها دلار به آن‌ها می‌پردازیم و بودجه کمک خارجی را قطع کردیم زیرا اتفاقات بد زیادی در آفریقای جنوبی رخ می‌دهد. » بی بی سی