گزارش "ساعت 24" از افزایش دوباره نقش نفت در آمار تجار خارجی غیرنفتی

وقتی که نفت جور بقیه کالاها را میکشد

سایت خبری تحلیلی "ساعت 24 "- سید فراز جبلی- اولین گزارشی که توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران در خصوص آمار تجارت خارجی در سال 93 منتشر شد خبر از وضعیتی در حال بهبود و رشد چشمگیر صادرات و واردات داشت. در سال گذشته کاهش هر دو بخش تجارت خارجی ایران در حدی بود که تمام مسئولین دولتی و بخش خصوصی بابت آن نگران بودند اما آمارهای اولیه نشان داد که از نظر ارزش صادرات 10.4 درصد و واردات بیش از 21.5 درصد افزایش داشته است. اما زمانی که جزئیات جدیدی از این آمار در اختیار عموم قرار گرفت واقعیت‌های جدیدی از وضعیت اقتصاد ایران مشخص شد.
صادرات غیرنفتی که غیرنفتی نیستند
این موضوع که در لیست صادرات غیرنفتی کالاهایی مشاهده شوند که پایه نفتی دارند امری است که به عادت تبدیل شده و در واقع همیشه در اقلام اول صادراتی کالاهایی همچون میعانات گازی و مشتقات نفتی به چشم می‌خورد که علی رغم ایجاد ارزش افزوده بر آن پایه‌ای نفتی دارند و کاملا تحت تأثیر عملکرد وزارت نفت قرار می‌گیرند. در فروردین امسال هم اقلام عمده صادرات شامل پروپان مایع شده، بوتان مایع شده و متانول بود که همین 3 قلم اول صادراتی نزدیک به 25 درصد صادرات ایران را پوشش می‌داد. بعد از این کالاها هم باز نوبت به میعانات گازی و محصولات پتروشیمی می‌رسید تا با فاصله‌ای زیاد صادرات غیرنفتی واقعی مانند محصولات صنعتی و فرش را مشاهده کنیم.
رشد 10.4 درصدی صادرات از کجا آمد؟
روال کاری گمرک در دولت جدید به این صورت بوده است که ابتدا آماری شامل ارقام کلی به برخی خبرگزاری‌ها 2 تا 3 روز بعد از اتمام ماه داده می‌شد و بعد از چند روز آمار اصلی عملکرد ماه به صورت رسمی منتشر می‌شد. در آمار ابتدایی اعلام شده گفته شد که صادرات بیش از 10.4 درصد رشد داشته است. مسئولین دولتی در خصوص این آمار خبر از بهبود وضعیت اقتصادی دادند و از موفقیت‌های خود صحبت کردند. بخش خصوصی که این آمار را چندان منطبق با واقعیت جامعه نمی‌دید اگر هم منکر واقعیت آمار نشد اما اعلام کرد که این آمار به خاطر انتظارات عمومی مبنی بر بهتر شدن اوضاع است وگرنه تغییر محسوسی در شرایط دیده نمی‌شود. اما انتشار جزئیات آمار به خوبی مشخص کرد که مشکل کار کجاست.
بر اساس آمار گمرک از نظر ارزش رشد صادرات میعانات گازی 43.74 درصد رشد را تجربه کرده است. همچنین صادرات پتروشیمی هم رشدی بیش از 20.9 درصد داشته است که همین دو بخش که اتفاقا 60 درصد صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شوند توانستند باعث افزایش آمار صادرات غیرنفتی شوند. در مقابل صادرات غیرنفتی واقعی که ارتباطی با محصولات نفتی ندارد و تنها کمتر از 40 درصد صادرات غیر نفتی را شامل می‌شود کاهشی 10.5 درصدی داشته است.
موهبت تحریم‌ها از بین رفت
در اقتصاد تقریبا اکثر پدیده‌ها می‌توانند در یک زمان هم یک فرصت باشند و هم یک چالش. تحریم‌ها با تمام مصائب و مشکلاتی که برای اقتصاد ایران داشت اما به گفته علی طیب‌نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی یک فرصت مناسب برای جایگزینی صادرات غیرنفتی به جای صادرات نفتی بود. فرصتی برای ریشه کن کردن بیماری هلندی و نفرین منابع که سال‌های طولانی است به خاطر وابستگی به صادرات تک محصولی گریبان جامعه ما را گرفته است. تصور بر این بود که افزایش نقش صادرات غیرنفتی که به خاطر تحریم‌ها در کشور رخ داده بود به امری نهادینه در اقتصاد ایران تبدیل شود اما هم اکنون با بهبود وضعیت تولید نفت و برداشته شدن تحریم در چند بخش مانند پتروشیمی(که اتفاقا رشدی 20.9 درصدی داشته است) دوباره اقتصاد کشورمان همان راه قبلی را در پی گرفته است و نمی‌توان امیدی برای حل مشکلات فعلی داشت.