نگاهی به مأموریت‌های علمی پروژه «هارپ»

از پژوهش درباره لایه‌های اتمسفر تا ردیابی زیردریایی

ساعت 24-هارپ یک پروژه پژوهشی با نام «برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالا» (High Frequency Active Auroral Research Program یا به اختصار HAARP)، است که در سال‌۱۹۹۳ برای بررسی و پژوهش درباره لایه یونوسفر با استفاده از امواج رادیویی تاسیس شد.

div align="justify"> این تأسیسات را نیروی هوایی آمریکا، نیروی دریایی آمریکا، دانشگاه آلاسکا در فیربنکس و نزدیک به ١٥ دانشگاه آمریکایی دیگر مشترکا اداره و از داده‌های آن استفاده می‌‌کنند. این سیستم درحال‌حاضر از یک مجموعه آنتن‌های مخصوص شامل ١٨٠ آنتن آلومینیومی به ارتفاع ٢٣,٥ متر تشکیل شده که در زمین پهناوری به مساحت ٢٣ هزار مترمربع در آلاسکا نصب شده‌ است. این آنتن‌ها، امواج مافوق کوتاه تولید کرده و به یونوسفر می‌فرستند. دانشمندان با استفاده از هارپ، تغییراتی را در یونوسفر (دورترین و ناشناخته‌ترین بخش جو زمین) ایجاد و به‌این‌ترتیب، امکان بررسی آن را فراهم می‌کنند و آن را به‌صورت یک آزمایشگاه طبیعی درمی‌آورند. هارپ برای انجام این کار، از رادارهای خود امواج رادیویی فرکانس بالا منتشر می‌کند. بخشی از این امواج در ارتفاع صد تا ٣٥٠ کیلومتری از سطح زمین جذب شده و باعث افزایش شتاب الکترون‌ها در آن منطقه و در نتیجه گرم‌شدن یونوسفر می‌شود. هارپ در دوران جنگ سرد و با این هدف راه‌اندازی شد که روش‌هایی را برای ارتباط با زیردریایی‌های مجهز به سلاح اتمی کشف کند. این زیردریایی‌ها در آن زمان اهمیت استراتژیکی فراوانی داشتند، چراکه اصل «تضمین نابودی متقابل» در جنگ اتمی را محقق می‌کردند. اما حتی از قبل از ساخت این پروژه، شایعات فراوانی در مورد هدف و کاربردهای آن منتشر شد. تئوری‌های توطئه گوناگونی در مورد آن مطرح شد، از انتشار پرتوهای مرگ گرفته تا کنترل ذهن را به آن نسبت دادند. تکمیل هارپ حدود دو دهه طول کشیده و ٢٥٠میلیون دلار هزینه‌های ساخت و عملیاتی آن بوده‌ است. پروژه هارپ در اصل برای تسهیل ارتباطات زیردریایی‌های مجهز به سلاح اتمی طراحی شد. در زمان جنگ سرد زیردریایی‌هایی سوخت هسته‌ای مجهز به موشک‌های دارای کلاهک اتمی آمریکا و شوروی در آب‌های عمیق حرکت کرده و یک بازی پیچیده پنهان‌شدن از همدیگر و جست‌وجو و یافتن یکدیگر را به راه انداخته بودند. آنها با رفتن به زیر آب خود را مخفی می‌کردند تا شناسایی نشوند اما با این کار، امکان ارتباط با آنها کم می‌شد. یکی از راه‌حل‌هایی که برای این مشکل پیشنهاد شد استفاده از الکتروجت‌ها بود. یعنی انتشار ذرات باردار در یونوسفر مانند یک آنتن واقعی عمل کرده و امکان فرستادن پیام به زیردریایی‌ها را فراهم می‌کند.
وقتی در اواسط دهه‌١٩٨٠ این فرضیه به‌طور آزمایشگاهی ثابت شد، تلاش برای ساخت تأسیساتی به این منظور هم آغاز شد. در آن زمان نیروی هوایی آمریکا می‌خواست سایت‌های راداری را که وظیفه‌شان رهگیری بمب‌افکن‌های شوروی بود، برچیند. یکی از این تأسیسات در گاکونا قرار داشت که مکان ایده‌آلی برای ساخت تأسیسات هارپ بود. نیروی دریایی هم می‌توانست در این مرکز امواج را بررسی کند، علاوه بر این یک گرم‌کننده یونوسفری هم برای دانشمندان فراهم می‌شد. با وجود این، حتی پیش از آغاز ساخت هارپ بحث‌هایی در مورد اینکه چنین تأسیساتی برای چه منظور ساخته و استفاده خواهد شد، درگرفت. «تد استیونس»، سناتور وقت آلاسکا، در یک کنفرانس خبری در سال‌١٩٩٠ گفت با این تأسیسات می‌توان انرژی شفق شمالی را به زمین آورد و مشکل کمبود انرژی زمین را حل کرد که ادعای او با موجی از تمسخر همراه شد. پسر یک نماینده دیگر آلاسکا هم گفت هارپ درواقع یک سیستم دفاع موشکی است. به گفته «نیکلاس پاپادولوس»، از مؤسسان هارپ، این اشتباه‌ها به این دلیل روی داد که یکی از مشاوران شرکت سازنده هارپ قابلیت‌های احتمالی بسیار عجیبی را در مورد این اختراع به ثبت رسانده بود. برای مثال اینکه از تکنولوژی مشابه هارپ می‌توان به‌عنوان یک سپر دفاعی برای تبدیل گاز طبیعی به میکروویو استفاده کرد که می‌توانند موشک‌های شوروی را سرنگون کنند. به گفته «پاپادوپولوس»، این ادعا حتی در گروه مشورتی دفاعی جیسون مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت به‌عنوان «چرندیات» کنار گذاشته شد. با فروپاشی شوروی اهمیت ارتباط با زیردریایی‌ها کاهش یافت و حامیان تأسیس هارپ کاربردهای دیگری را برای این پروژه مطرح کردند تا توجیهی برای ادامه ساخت آن باشد. برای مثال پیشنهاد شد در مورد قابلیت امواج برای نقشه‌نگاری سنگرهای زیرزمینی دشمن مانند سنگرهایی که کره‌شمالی از آن استفاده می‌کند، مطالعه شود. در سال‌٢٠٠٢ نیز پیشنهاد شد امکان استفاده از تأسیسات هارپ برای مقابله با تأثیرات منفی یک انفجار اتمی در ارتفاع بالای جو زمین، بررسی شود. چنین انفجاری با آزادکردن الکترون‌های با انرژی بالا، ماهواره‌های نزدیک به زمین را در خطر قرار می‌دهد. یک سناریوی عجیب این است که اگر کشوری در جریان یک بلبشوی نظامی، موشکی با کلاهک اتمی شلیک کند که در ١٢٠ کیلومتری زمین منفجر شود، اتمسفر پر از الکترون‌های زیانباری می‌شود که در طول چند روز سیستم الکترونیکی تمام ماهواره‌های نزدیک به زمین را از بین می‌برند و چندصد ‌میلیارد دلار خسارت به بار می‌آورند. در چنین حالتی آیا با انتشار امواج رادیویی می‌توان این الکترون‌ها را از اتمسفر خارج کرد یا نه. به گفته مدیربرنامه هارپ، با توجه به کمبود داده‌ها در این حوزه، هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان بگوید آیا چنین کاری ممکن است یا خیر هنوز هیچ مشاهده یا آزمایش عملی‌ای در این زمینه انجام نشده است. یک گروه از دانشمندان نیوزیلندی هم در مقاله‌ای در سال‌٢٠٠٦ نوشتند هر نوع تلاش برای از بین‌بردن آثار رادیواکتیو انفجار اتمی در جو، به اختلال بیشتر در سیستم‌های ارتباطی و ناوبری منجر می‌شود. برخی نیز معتقدند مقابله با انفجار اتمی در جو کاری غیرواقعی است. «فیلیپ کویل»، از مدیران سابق آزمایشگاه لایومور و از آزمایش‌کنندگان ارشد سلاح‌ها در دوره «بیل کلینتون»، می‌گوید: «به عقیده من تحقیقات علمی برای فهم بهتر از یونوسفر، تلاشی باارزش است، اما کسی نمی‌داند چه میزان انرژی برای انتقال الکترون‌ها لازم است یا تزریق چنین انرژی عظیمی چه تغییراتی در یونوسفر ایجاد خواهد کرد».