برنامه دولت برای افزایش تعرفه‌های برخی کالاهای صادراتی

صادرات قربانی مبارزه با خام فروشی

سایت خبری تحلیلی ساعت 24-افشا شدن پیشنهاد وزیر صنعت، معدن و تجارت به معاون اول رئیس جمهور مبنی بر افزایش تعرفه برخی کالاهای صادراتی، انتقادات تند فعالان عرصه صادرات را به همراه داشت. داستان از آنجایی آغاز شد که منابع آگاه خبر از نامه‌ای دادند که بر اساس آن محمدرضا نعمت‌زاده از اسحاق جهانگیری خواسته است، که 24 قلم کالای صادراتی مشمول دریافت عوارض بر صادرات شود. در این نامه، برای کالاهای مختلفی بین 10 تا 100 درصد عوارض پیشنهاد شده است.
تبصره‌ای برای قانونی شدن
زمانی که این نامه در محافل مختلف مطرح شد، برخی کارشناسان آن را خلاف قانون برنامه پنجم خواندند. بر اساس ماده 104 برنامه پنجم توسعه "اخذ هرگونه ماليات و عوارض از صادرات كالاهاي غيرنفتي و خدمات در طول برنامه ممنوع است." در همین راستا گفت و گویی کوتاه با ولی‌الله افخمی‌راد در مورد این تصمیم داشتم. رئیس سازمان توسعه تجارت در پاسخ به این ادعا که این برنامه خلاف قانون برنامه است گفت بر طبق قانون برنامه پنجم وضع موانع غیرتعرفه‌ای بر صادرات و واردات مجاز نیست ولی به جهت جلوگیری از خام فروشی برخی کالاها دولت مجاز است عوارضی را وضع کند. افخمی‌راد می‌گفت تصمیم آنها با توجه به تبصره‌ای که در قانون برنامه پنجم وجود دارد کاملا قانونی است و این تصمیم برای حفظ و ثیانت از مواد خامی است که احتمال اتمام این کالاها در کشور وجود دارد. رئیس سازمان توسعه تجارت مدعی بود که این سیاست منجر به استفاده از این منابع می‌شود و ایجاد زیرساخت‌هایی برای فرآوری این محصولات می‌شود. وی در جواب این اعتراض که این سیاست باعث افزایش میانگین تعرفه‌ای در کشور می‌شود و کاملا بر خلاف سیاست پیوستن به سازمان تجارت جهانی است گفت درست است که میانگین تعرفه‌ای ایران بسیار بالا است ولی چون بر خلاف قانون برنامه توسعه نبوده است، این موضوع مشکلی ایجاد نمی‌کنم.
تصمیمی بدون نظرخواهی از بخش خصوصی
با وجود آن که رئیس سازمان توسعه تجارت معتقد بود به خاطر رعایت قانون برنامه‌ پنجم توسعه و با هدف جلوگیری از خام فروشی این سیاست در پیش گرفته شده است اما فعالان بخش خصوصی به این موضوع اعتراض داشتند و معتقد بودند که این تصمیم دارای تصمیمات کارشناسی کافی نبوده است. محمد لاهوتی در این خصوص به خبرنگار "روزنامه تعادل" گفت در این لیست 24 کالا با ارزش‌ افزوده‌های تولیدی مختلف آمده است ولی همه خام نامیده شده است. نایب رئیس کنفدراسیون صادرات با تأکید بر این که باید خام فروشی توسط این مسئولین تعریف شود، گفت کالایی مانند پوست 5 درصد ارزش افزوده نسبت به کالای خام دارد و فراوری این محصول منجر به تولید وت بلو می‌شود اما هر دو کالا از یک تعرفه برخوردار هستند. به عبارت دیگر کالاهایی که از نظر ارزش فراوری انجام شده بر روی آنها تفاوت‌های اساسی دارند هر دو باید 50 درصد تعرفه صادرات بپردازند.
نایب رئیس اتحادیه توليد كنندگان و صادركنندگان سالامبور و چرم ايران اعلام کرد که در خصوص این برنامه هیچ نظرخواهی از نهادهای صادراتی و اتحادیه تولید کننده نشده است و در واقع وزارت صنعت، معدن و تجارت به تنهایی چنین تصمیم مهمی را اتخاذ کرده است. به گفته وی دولت موظف است به جز مطرح کردن این تصمیمات در جلساتی مانند شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی، چنین تصمیماتی را قبل از پیشنهاد از طریق رسانه‌ها و جلساتی دیگر به اطلاع بخش خصوصی برساند.
وی تأکید داشت که جلوگیری از صادرات این کالاها منجر به افزایش صادرات کالاهایی با ارزش افزوده نمی‌شود. لاهوتی همچنین به شرایط تعرفه‌ای کشورهای همسایه ایران اشاره داشت و گفت: کشوری مانند چین که یکی از مقاصد اصلی کالاهای ایرانی است از ایران بین 45 تا 180 درصد تعرفه واردات دریافت می‌کند ولی برای کشورهایی مانند هند، ترکیه و پاکستان که در همسایگی ایران قرار دارند اما عضو سازمان تجارت جهانی هستند این صادرات تنها 9 درصد عوارض دارد.
خام فروشی عیب نیست
یکی از مخالفان این تصمیم کیومرث کرمانشاهی معاون کل سابق سازمان توسعه تجارت است. وی که سال‌ها در بخش‌های مختلف وزارت بازرگانی فعالیت داشته است در گفت و گو با خبرنگار "روزنامه تعادل" اعلام کرد در تعیین چنین سیاستی باید شرایط مختلف سنجیده شود و ببینیم اصولا جلوگیری از صادرات کالاها به بهانه خام فروشی منجر به افزایش تولید صادرات کالاهای تمام شده می‌شود یا این که تنها منافع صادراتی را از دست می‌دهیم.
کرمانشاهی می‌گفت اگر موضوع مبارزه با خام فروشی است نفت، خام‌ترین کالای صادراتی است که تا 20 سال دیگر پایان خواهد یافت در حالی که برخی از مواد معدنی ذکر شده در این لیست تا 100 یا 200 سال دیگر وجود خواهد داشت.
معاون کل سابق سازمان توسعه تجارت با تأکید بر این که یک شبه نمی‌توانیم بگویم کالایی ممنوع است یا تعرفه آن افزایش یافته است افزود باید حقوق مکتسبه و برنامه‌های صادرکنندگان در نظر گرفته شود تا از این سیاست یک شبه کشورها دچار آسیب نشوند.
از سوی دیگر کرمانشاهی از این دیدگاه که باید کاملا از خام فروشی پرهیز کنیم انتقاد کرد و گفت اگر کالایی در ایران مازاد مصرف دارد نباید از صادرات آن خودداری کنیم چرا که با پیشرفت فعلی علم شاید در آینده نزدیک جایگزین‌هایی برای این کالای صادراتی پیدا شود و تمام منافع ممکن آن را از دست بدهیم. وی پیشنهاد داد بهتر بود در کنار ارائه لیست کالاهایی که مشمول تعرفه شده‌اند، میزان مصرف، ذخایر و مازاد ایران هم منتشر می‌شد تا همه متوجه عقلایی بودن این تصمیم می‌شدند.
از تمام این بحث‌ها گذشته یک نکته مهم در این میان مغفول واقع شده است. این تصمیم که از خام فروشی به سمت فروش کالاهای تمام شده حرکت کنیم، تصمیمی بسیار درست و مبتنی بر عقل است اما چرا باید بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم، کشور را از دریافت این درآمدها محروم کنیم؟ درآمدهای صادراتی حتی از طرف کالاهای خام، درآمدی نقد محسوب می‌شوند ولی معمول نیست در فضای فعلی کسب و کار جلوگیری از صادرات چقدر منجر به افزایش تولید شود. شاید بهتر بود دولت به صورت مستقیم حمایت از افزایش تولید کالاهای نهایی و با ارزش افزوده بالا را در دستور کار قرار می‌داد تا خود فعالان بخش خصوصی، خود به سمت این موضوع حرکت می‌کردند.

عوارض پیشنهادی وزارت صنعت، معدن و تجارت
نوع کالا عوارض پیشنهادی
پوست و سالامبور بزی        50 درصد
پوست خام گاوی    80 درصد
پوست خام گوسفندی            50 درصد
وت بلو بزی         50 درصد
وت بلو گاوی        هر کیلو 4200 تومان
سالامبور گوسفندی 10 درصد
شمش فولادی        10 درصد
شمش آلومینیوم      20 درصد
قراضه فلزات        80 درصد
مفتول مسی          15 درصد
مس کاتد 20 درصد
سنگ آهن به هم فشرده         20 درصد
اکسید و هیدروکسید آهن       10 درصد
سنگ آهن خام       30 درصد
کنسانتره سنگ آهن 20 درصد
سایر(صرفا سولفور مولیبدن) 20 درصد
کنسانتره سرب       20 درصد
کنسانتره روی       20 درصد
شمش سرب          10 درصد
شمش روی           10 درصد
سولفات سدیم         20 درصد
ضایعات پلیمری     70 درصد
شیرخشک به استثنای اطفال   30 درصد
آخال کاغذ            100 درصد