نجات جان سالانه ۱۰۰ هزار آفريقايي با داروي نوبليست‌ها

درباره برندگان نوبل پزشکی 2015 و انقلابی که به پا کردند

ساعت 24-محمد مهدی حاتمی-نوبل جایزه‌یی جهانی است که برندگانش بخت آن را خواهند داشت که رد نامشان را بر صفحه تاریخ ببینند. جدای از میزان افتخاری که برنده جایزه نوبل از آن خود می‌کند اما می‌توان به نظاره دستاوردهایی نشست که تلاش آنها برای بشریت به ارمغان می‌آورد. برندگان نوبل پزشکی سال۲۰۱۵میلادی، داروهایی را کشف کرده و به ثبت رسانده‌اند که انقلابی عظیم در درمان تعدادی از مهلک‌ترین بیماری‌های انگلی، همچون مالاریا، درکشورهای فقیر پدید آورده‌اند. انقلابی که آنها بانیان آن بوده‌اند، تنها در آفریقا، از مرگ سالانه ۱۰۰هزارنفر جلوگیری خواهد کرد. کمیته نوبل، در گزارشی ‌توضیح داده که چرا از نظر داوران این جایزه این دانشمندان شایسته تقدیرند.

div align="justify">نوبل جايزه‌يي جهاني است كه برندگانش بخت آن را خواهند داشت كه رد نامشان را بر صفحه تاريخ ببينند. جداي از ميزان افتخاري كه برنده جايزه نوبل از آن خود مي‌كند اما مي‌توان به نظاره دستاوردهايي نشست كه تلاش آنها براي بشريت به ارمغان مي‌آورد. برندگان نوبل پزشكي سال۲۰۱۵ميلادي، داروهايي را كشف كرده و به ثبت رسانده‌اند كه انقلابي عظيم در درمان تعدادي از مهلك‌ترين بيماري‌هاي انگلي، همچون مالاريا، دركشورهاي فقير پديد آورده‌اند. انقلابي كه آنها بانيان آن بوده‌اند، تنها در آفريقا، از مرگ سالانه ۱۰۰هزارنفر جلوگيري خواهد كرد. كميته نوبل، در گزارشي ‌توضيح داده كه چرا از نظر داوران اين جايزه اين دانشمندان شايسته تقديرند.

معتبرترين جايزه علمي جهان در زمينه پزشكي، برندگان خود را شناخت. جايزه نوبل، جايزه‌يي نيست كه نياز به معرفي داشته باشد و اعتبار آن به اندازه‌يي است كه در زمينه‌هاي ديگري كه «نوبل» در آنها جايزه‌يي اهدا نمي‌كند هم معمولا وصف «نوبل»، به عنوان يك صفت اضافه مي‌شود، مانند «نوبل رياضيات» كه نامي غيررسمي است براي مدال «فيلدز» كه در زمينه رياضيات اهدا مي‌شود.

اعلاميه رسمي كميته نوبل كه در اين باره اين‌طور مي‌نويسد: «بيماري‌هاي انگلي، هزاره‌هاست كه حيات انسان را روي سياره زمين تهديد مي‌كنند و يكي از عوامل تهديد‌كننده اصلي سلامت عمومي درجهان هستند. اين بيماري‌ها معمولا فقيرترين افراد را درجهان هدف مي‌گيرند و مانعي اساسي در مسير رفاه و بالابردن سطح سلامت انسان هستند. برندگان نوبل امسال، روش‌هاي درماني را توسعه داده‌اند كه انقلابي در درمان برخي از مهلك‌ترين اين بيماري‌هاي انگلي پديد آورده‌اند.»

ويليام سي كمپبل و ساتوشي اومورا، داروي جديدي موسوم به «آورمستين» را كشف كرده‌اند كه مشتقات آن، دفعات ابتلا به فيلاريازيس لنفاوي و نيز بيماريي موسوم به «كوري رودخانه» را به‌شدت كاهش داده است و علاوه بر اين، نشانه‌هايي از كمك به درمان بسياري بيماري‌هاي انگلي ديگر را هم از خود نشان داده‌اند. پروفسور يويو تو نيز، به عنوان يكي ديگر از برندگان جايزه، داروي «آرتميسينين» را كشف كرده است كه ميزان مرگ‌ومير را در بيماران مبتلا به مالاريا به‌شدت كاهش مي‌دهد.

اين كشفيات، انسان را به ابزاري جديد عليه اين بيماري‌هاي ناتوان‌كننده مسلح كرده‌اند، بيماري‌هايي كه سالانه، صدها ميليون قرباني مي‌گيرند و نتيجه استفاده از آنها در بالابردن سطح سلامت انسان‌ها و كاهش رنج آنها، بي‌حد و اندازه است.

مالاریایی که همیشه با انسان همراه بوده

كميته نوبل در گزارشش ادامه داده: «ما در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه از نظر زيستي پيچيده است. ما و حيوانات بزرگ، تنها ساكنان آن نيستيم و اين سياره ميلياردها ارگانيسم زنده ديگر را هم در خود جاي داده كه برخي از آنها براي حيات ما مضرند. انگل‌هايي كه موجب ايجاد بيماري‌هاي كشنده در انسان مي‌شوند، طيف گسترده‌يي را تشكيل مي‌دهند. دسته‌يي از اين انگل‌ها كه از نظر پزشكي بسيار اهميت دارند، كرم‌هاي انگلي هستند كه تخمين زده مي‌شود حدود يك‌سوم از جمعيت جهان را آلوده كرده باشند، با اين حال بيشترين شيوع آنها دركشورهاي جنوب صحراي آفريقا، آسياي مركزي و نيز امريكاي جنوبي و مركزي است. فيلاريازيس لنفاوي و كوري رودخانه، هر دو ازجمله بيماري‌هايي هستند كه توسط كرم‌هاي انگلي ايجاد مي‌شوند. كوري رودخانه، چنانكه از نامش پيداست، در نهايت به دليل ايجاد التهاب در قرنيه، به كوري بيمار ختم مي‌شود. فيلاريازيس لنفاوي نيز كه چيزي درحدود ۱۰۰ميليون نفر درجهان به آن مبتلا هستند، باعث ايجاد ورم‌ها و التهابات مزمن در بيمار شده و درنهايت مي‌توان به مشكلات ديگري همچون اسكروتوم بيضوي هم منجر شود.»

در ادامه اين گزارش آمده است: «مالاريا تا آنجا كه مي‌دانيم از ابتدا همراه انسان بوده است. عامل انتقال اين بيماري نوعي پشه است كه نيش آن باعث مي‌شود سلول‌هاي مهاجم بيماري، به گلبول‌هاي قرمز خون حمله‌ور شوند. علايم اوليه بيماري شامل تب كردن بيمار است و بيماري در مراحل شديد‌تر به آسيب مغزي و در نهايت مرگ منجر مي‌شود. تخمين زده مي‌شود كه حدود ۳.۴ميليارد نفر از آسيب‌پذيرترين بخش‌هاي جمعيت جهان درمعرض آسيب از ناحيه اين بيماري باشند. مالاريا علاوه بر اين موجب مرگ سالانه ۴۵۰هزارنفر مي‌شود كه عمده آنها كودكان هستند.»

برنده ها از کجا آمدند؟

پس از دهه‌ها پيشرفت محدود در روش‌هاي درماني براي مبارزه با اين بيماري‌ها، برندگان نوبل امسال توانسته‌اند شرايط را به‌شدت تغيير بدهند. ساتوشي اومورا، يك ميكروبيولو‍ژيست ژاپني، روي گروهي از باكتري‌ها متمركز شد كه در خاك زندگي مي‌كنند و به عنوان منبعي براي توليد عواملي با خاصيت‌هاي ضدباكتريايي مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. او كه در زمينه پرورش اين باكتري‌ها در ابعاد گسترده تبحر و توانايي خاصي داشت، گروهي از اين باكتري‌ها را ايزوله كرده و آنها را در محيط آزمايشگاه پرورش داد. او از ميان چندين هزار دسته باكتري كه پرورش داده بود، ۵۰ مورد از آنهايي را كه در تحليل‌ها مشخص شده بود در مقابل ميكرو ارگانيسم‌ها مضر براي انسان فعاليت بيشتري دارند، جدا كرد.

ويليام سي كمپل، متخصص بيولوژي انگلي از ايالات متحده امريكا، باكتري‌هاي اومورا را دريافت كرد و بازدهي آنها را مورد بررسي قرار داد. او نشان داد كه يكي از دسته باكتري‌هاي پرورشي، به‌شدت در مقابل انگل‌ها در حيوانات خانگي و حيواناتي كه در مزارع هستند، بازدهي دارند. عامل فعال بيولوژيكي شناسايي شد و نام «آورمسين» بر آن گذاشته شد. اين عامل سپس به لحاظ شيميايي بهبود پيدا كرد و تركيب موثرتري با نام «ايورمسين» از آن به دست آمد. اين ماده جديد بعدتر روي انسان آزمايش شد و نتايج آزمايش گواه آن بود كه ايورمسين قادر است عوامل بيماري‌زاي انگلي را نابود كند. درنهايت، تلاش‌هاي اومورا و كمپل، به توليد گروه جديدي از داروها انجاميد كه توانايي حيرت‌آوري در نابودسازي عوامل بيماري‌هاي انگلي از خود نشان داده بودند.»

نويسندگان كميته نوبل ادامه داده‌اند: «مالاريا به صورت سنتي به وسيله كلروكين و كوئينين درمان مي‌شد، اما موفقيت در درمان، نزولي بود. در اواخر دهه۱۹۶۰ميلادي، تلاش‌هاي براي ريشه‌كن كردن به بن‌بست رسيد و ابتلا به بيماري دوباره اوج گرفت. در آن زمان، يويوتو، در چين به سمت استفاده دوباره از درمان‌هاي گياهي عليه اين بيماري گرايش پيدا كرد و مسير جديدي را براي درمان آن گشود. با استفاده از اطلاعات گسترده‌يي كه در مورد درمان مالاريا در حيوانات مبتلا وجود داشت، درماني به وسيله گياهي به نام «آرتميسيا آنوا» كانديد شد. با اين حال نتايج به دست آمده ضدونقيض بودند و پروفسور تو، دوباره تاريخچه موضوع را مورد بررسي قرار داد تا در نهايت توانست عاملي فعال عليه بيماري مالاريا را مجددا در گياه آرتميسيا كشف كند. او نخستين كسي بود كه توانست نشان بدهد اين عامل كه بعدتر عنوان «آرتميسينين» را به خود گرفت، توانايي آن را دارد كه مالاريا را هم درحيوانات و هم در انسان درمان كند. اين داروي جديد مي‌تواند مالاريا را در مراحل اوليه آن به‌شدت سركوب كند و همين توضيح خوبي است براي چرايي آنكه اين دارو قابليت آن را دارد كه شديدترين اقسام مالاريا را هم درمان كند.»

۱۰۰ هزار نفري كه زنده مي‌مانند

كشف آورمستين و آرتميسينين، درمان بيماري‌هاي انگلي را به‌شدت تغيير داده است. امروز از اين داروها در همه قسمت‌هاي جهان، براي درمان بيماري‌هاي انگلي استفاده مي‌شود. ايورمستين، ماده اصلي موجود در داروي آورمستين، مي‌تواند طيف گسترده‌يي از بيماري‌هاي انگلي را مورد حمله قرار دهد و علاوه بر اين، اين ماده به سادگي نيز در دسترس همگان قرار دارد. قابليت‌ها و نتيجه استفاده از ايورمستين، در درمان فيلاريازيس لنفاوي و كوري رودخانه در نقاط مختلف جهان، از حد و اندازه خارج است. درمان به وسيله اين داروها به قدري موفقيت‌آميز بوده است كه اين دو بيماري در آستانه ريشه‌‌كن شدن قرار گرفته‌اند، چيزي كه براي نخستين‌بار اتفاق مي‌افتد و بايد آن را در تاريخ پزشكي جهان بي‌همتا دانست. مالاريا خود به تنهايي، سالانه حدود ۲۰۰ميليون نفر را در سراسر جهان آلوده مي‌كند و آرتميسينين، در نقاط مالاريا خيز جهان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تخمين‌هاي نشان مي‌دهند زماني كه آن را دركنار ساير روش‌هاي درماني مورد استفاده قرار دهيم، مرگ‌ومير در اثر مالاريا به طور كلي حدود ۲۰درصد و در كودكان حدود ۳۰درصد كاهش پيدا مي‌كند. اين تنها براي آفريقا، به معني نجات جان سالانه ۱۰۰هزار انسان است.

داروهايي جديدي كه سه برنده جايزه نوبل پزشكي امسال به كشف آنها نائل آمده‌اند، درمان بيماري‌هاي انگلي را دستخوش يك انقلاب كرده است. انقلابي كه ميزان فوايد آن براي بشريت را نمي‌توان اندازه گرفت.